به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) بیست و پنجمین نشست از سلسله درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» عصر دیروز (21 آذر) با حضور احمد ابومحبوب، مدرس این دوره و جمعی از علاقه‌مندان به «شاهنامه» در سرای اهل قلم برگزار شد.

ابومحبوب در نشست پیشین این برنامه به ارایه توضیحاتی درباره خوان نخست و دوم رستم پرداخته بود و در این جلسه توضیحاتی درباره خوان سوم تا هفتم ارایه کرد.

وی در ابتدا گفت: در هریک از این مراحل یا خوان‌ها عنصر خواب وجود دارد و پس از آن بیداری است. نکته مهم این است که خواب نماد مرحله قبل و بیداری نماد آغاز مرحله بعدی و ورود به مرحله دیگر است. خوردن نیز سمبل بهره‌برداری کامل از هر مرحله‌ای است که رستم به آن وارد شده است. 

ابومحبوب افزود: به نوعی این خواب‌ها آیین تشرف هم به شمار مي‌آيند. آیین تشرف به معنای جامعه‌پذیری و پذیرش فرد از سوی جامعه است. بلوغ در حقیقت همان جامعه‌پذیری است. بنابراین می‌توان گفت این خوان‌ها نماد بلوغ رستم هستند.

این پژوهشگر ادامه داد: بنابراین رستم باید در دنیای اسطوره‌ای پذیرش شود. هفت‌خوان رستم آیین پذیرش رستم است. این هفت‌خوان همان هفت مرحله سلوک در آیین میترایی هستند.

وی درباره خوان سوم توضیح داد: در خوان سوم اژدهایی بر رستم ظاهر می‌شود. اژدها به معنای مار بزرگ است. از سوی دیگر بین مار و خاک رابطه‌ای وجود دارد. بنابراین به زیرخاک رفتن و ناپدید شدن اژدها پس از بیدار شدن رستم به همان ارتباط مار و خاک برمی‌گردد؛ چراکه مار همیشه در خاک زندگی می‌کند.

طبق گفته ابومحبوب هریک از این خوان‌ها منطبق با هفت مرحله سلوک در آیین میترایی هستند. در این آیین مرحله نخست «کلاغ» و مرحله دوم «همسر» نام دارد.

وی اظهار کرد: خوان سوم در آیین میترایی، يا همان مرحله سوم سلوک در آیین میترایی، «سرباز» نامیده می‌شود. زمانی‌که یک فرد میترایی به این مرحله‌ می‌رسد یعنی سرباز خدمتگزار آیین میترا است. برهمین اساس میترا در نظر ایرانیان به نوعی حمایت‌کننده در جنگ هم شناخته می‌شود. سرباز تحت حمایت بهرام است. بهرام در اسطوره‌های ایرانی ایزد نبرد با دیو است. این مرحله نشان‌دهنده عنصر خاک است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: پرچم رستم در جنگ با سهراب نیز نشان اژدها را دارد. مار در آیین میترایی مقدس و جانواری ایزدی است، اما در آیین زرتشتی چنین نیست و باید آن‌را کشت. دو چهره بودن مار در فرهنگ و اساطیر ایرانی محصول دوشاخه شدن فرهنگ ایرانی در طول تاریخ است.

وی به خوان چهارم اشاره و تشریح کرد: در مرحله چهارم رستم و رخش به سرزمین جادو می‌رسند و رستم با زن جادو روبه‌رو می‌شود. چهار، عددی مونث است و تصویر این عدد در این مرحله مشخص می‌شود که درگیری رستم با زن جادو است. این مرحله با عنصر باد ارتباط دارد. بنابراین همان‌گونه که در مرحله سوم اژدها در مقابل رستم و رخش قرار می‌گیرد، در مرحله چهارم زن جادو در مقابل رستم قرار می‌گیرد. زن جادو از لحاظ روانشناسی بیانگر جنبه دورنی رستم و نفس او است.

ابومحبوب ادامه داد: خوان چهارم در مرحله چهارم سلوک میترایی «شیر» نام دارد و نشانه آن لباس بلند ارغوانی، بیلچه‌ای در دست و چنگ است. بیلچه نشانه آتش است. شیر، نیروی پاک‌کننده و از همراهان میترا در جهان مادی است. به عبارت دیگر شیر جلوه میترا در زمین است، در مقابل خورشید که جلوه میترا در آسمان است. نیروی پاک‌کنندگی شیر نیز به دلیل ارتباط آن با آتش است. این مرحله نشانه پایان جهان مادی است.

وی درباره ارتباط هفت‌خوان رستم و آیین مهری یا همان میترایی افزود: ارتباط آیین مهری با هفت‌خوان رستم در این است که چهار مرحله نخست در آیین مهری دنیایی هستند و سه مرحله بالاتر، مراحل معنوی و فوق مادی هستند.

این پژوهشگر یادآور شد: مرحله چهارم در آیین میترایی رسیدن به کمال مادی و جسمی است. بنابراین فردی که به مرحله «شیر» می‌رسد، از نهایت نیروی انسانی برخوردار است تا از میترا دفاع کند. در پایان مرحله «شیر» با کاهش نیروی جسمانی و افزایش نیروی خرد و عقل روبه‌رو می‌شویم.

وی درباره خوان پنجم که ورود رستم به سرزمین تاریکی مطلق است، توضیح داد: در پس این مرحله رستم از تاریکی مطلق به روشنایی و آبادی می‌رسد. در این مرحله «اولاد» در مقابل رستم قرار می‌گیرد. اولاد به رستم حمله می‌کند، اما رستم در این نبرد پیروز می‌شود و شرط رستم برای نکشتن اولاد راهنمایی‌ او برای رسیدن به کی‌کاووس است. از این مرحله به بعد اولاد به کمک‌کننده رستم تبدیل می‌شود.

ابومبحوب گفت: این مرحله در آیین میترایی «پارسی» نام دارد و گاهی پارسا هم گفته می‌شود. نام این مرحله ریشه‌های تباری و تاریخی این آیین را نشان می‌دهد که از آیین کهن ایرانی است. همچنین دلالت بر سوارکاری و نیرومندی دارد و نشانه آن داس است. داس نماد درو کردن و کشاورزی است. بنابراین مرحله پنجم با گیاه ارتباط دارد. همچنین به نوعی نماد ماه است؛ چراکه ماه سمبل باروری و کشت است. بنابراین پارسی تحت حمایت ایزد ماه قرار دارد.

وی یادآور شد: سخت‌ترین مرحله برای رستم عبور از مرحله چهارم و رسیدن به مرحله پنجم است. اولاد راهنمایی رستم برای رسیدن به خوان ششم را برعهده دارد. همچنین فراموش نکنیم که سیرتاریخی زندگی رستم به وسیله تضادها قابل درک است.

مدرس این نشست‌ها درباره خوان ششم اظهار کرد: خوان ششم نبرد رستم با ارژنگ دیو است. دیو در شاهنامه چندین معنا دارد، اما گاهی بر مردمان بومی و یعنی بومیان سرزمین مازندران دلالت می‌کند. دیو را باید با نقطه مقابلش شناخت. مبارزه رستم با این دیوها نشان‌دهنده برخورد فرهنگی است. اما نبرد کی‌کاووس با آن‌ها جنگ تجاوزگرانه بود.

وی ادامه داد: پس از پایان این خوان رستم برای رسیدن به دیو سپید حرکت می‌کند، البته کی‌کاووس را در این‌جا می‌یابد، اما از سوی دیو سپید کور  و در غاری نگهداری می‌شود. با راهنمایی اولاد، رستم این غار را هم پیدا می‌کند. غار، سمبل پرستش میترایی است و در آیین میترایی نیایش در غارها صورت می‌گرفته است.

ابومحبوب درباره آخرین خوان رستم گفت: مرحله یا خوان هفتم نبرد با دیو سپید است که رستم او را می‌کشد و جگرش را در می‌آورد تا قطره‌ای از خون آن‌را در چشم کی‌کاووس و ایرانیان بچکاند، تا بینا شوند. بینا شدن به معنای بیدار شدن، آگاه شدن و حقیقت‌بین شدن است. همچنین دیو سپید سمبل اقوام بومی این سرزمین و رنگ سپید نشانه جلگه‌نشین بودن است.

وی در پایان یادآور شد: رستم در خوان هفتم به نهایت پیروزی رسیده است. از لحاظ نمادشناسی چشم و بینایی، نماد و سمبل آگاهی، فرهنگ و دانش است. این مرحله در آیین میترایی آخرین مرحله کمال و کمال نهایی است که به آن پیرمغان می‌گویند. هر فردی که به سه مرحله آخر وارد می‌شد، «مغ» نام می‌گرفت و در آخرین مرحله پیر به معنای پدر نامیده می‌شد.

بیست‌و‌پنجمین نشست از مجموعه درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» سه‌شنبه(21 آذر) از ساعت 16 تا 17 و 30 دقیقه در سرای اهل قلم، واقع در خیابان انقلاب، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، شماره دو برگزار شد.