بررسی كم و كيف تصحيح و تاليف كتابهاي حوزه عرفان/ 4
رحیمیان: جریانهای تصوف نیاز به پژوهش و واکاوی دارند
حجتالاسلام سعید رحیمیان، مدرس فلسفه و عرفان اسلامی گفت: برخی نحلههای تصوف به عنوان جریانهای انحرافی مورد انتقاد قرار میگیرند اما فارغ از اینکه عقاید صوفیانه صحیح هستند یا نه، به هر حال شخصیتهایی در این جریانها بودهاند که جا دارد پژوهشهای علمی و خوبی درباره آنها انجام شود.-
وی افزود: تاکنون کتابهای عرفانی بسیاری از عارفان شاخص اسلامی تصحیح و منتشر شده اما با وجود این، هنوز سراغ کتابهای برخی از عارفان نرفتهایم یا همه آثارشان را تصحیح نکردهایم؛ برای مثال ابن عربی که برخی از آثارش تصحیح و منتشر شدهاند، هنوز کتابهای بسیاری دارد که تنها به صورت نسخههای خطی موجودند. او در اجازهنامه خود نام بیش از دویست اثرش را ذکر کرده است که هنوز بسیاری از آنها تصحیح و منتشر نشدهاند.
رحیمیان با اشاره به عارفان شاخص دیگری که کتابهایشان مورد توجه قرار نگرفته است، گفت: از دیگر آثار عرفانی که در انتظار تصحیح و چاپ و شرح هستند میتوان به برخی از آثار شیخ روزبهان بقلی اشاره کرد که با تمام شهرتی که دارد هنوز بیشتر کتابهایش را شرح و تصحیح نکردهایم. سعدالدین حمویه نیز از عارفان شاخصی است که تاکنون آثار معدودی از او منتشر شدهاند. حموی از حلقات وصل میان تصوف و تشیع قلمداد میشود.
وی ادامه داد: از سیدحیدر آملی نیز با همه شهرتی که دارد، آثار زیادی همچنان در انتظار تصحیح، شرح و چاپند. البته اخیرا کتابهایی از وی منتشر شده است. ابن رزاق نیز عارف دیگری است که آثار او مغفول ماندهاند و نیاز است مورد توجه مصححان و شارحان قرار گیرند.
مدرس فلسفه و عرفان درباره نیاز امروز حوزه تالیفات عرفانی گفت: به نظر میرسد در ابتدا نیاز به نگارش تاریخ عرفان اسلامی و تبیین نظامهای مختلفی که در عرفان نظری و عملی وجود داشتهاند داریم. با نگارش چنین تاریخهایی جریانهای مختلف تصوف و عرفان و وجوه اشتراک و احیانا افتراقات آنها با فرهنگ اسلامی مشخص میشود و میتوانیم پس از این کار دست به استخراج مفاهیم اصلی بزنیم و با مشخص کردن محورهای اصلی این جریانها، آنها را با عرفانهای نوظهور یا مفاهیم جدیدی که در فلسفههای جدید مطرح میشوند مقایسه کنیم.
وی یادآوری کرد: البته تاکنون کتابهایی با موضوع تاریخ عرفان و تصوف نوشته شدهاند، اما به نظر میرسد که هنوز نقاط مبهم زیادی در این تاریخ وجود دارد. «جستوجو در تصوف» نوشته عبدالحسین زرینکوب و همچنین دنبالهای که بر آن نوشته است، یکی از بهترین آثاری است که با هدف تبیین تاریخ عرفان و تصوف نوشته شدهاند اما با توجه به ناشناخته بودن آثار برخی از عرفا و همچنین برخی عارفانی که در تاریخ اسلام، بهویژه در تاریخ عرفان شیعه وجود داشتند به نظر میرسد به تدوین تاریخهای مفصلتر و جامعتری نیاز داریم.
رحیمیان در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون چنین تاریخ جامعی درباره تصوف و عرفان نوشته نشده است، گفت: در وهله نخست به نظر میرسد این امر از فقر مدارک علمی و فقدان دسترسی به آثار عرفا ناشی میشود. این امر سبب شده است این آثار مخفی بمانند و مورد بررسی و تحلیل قرار نگیرند.
وی یادآوری کرد: موضوع دیگری که در حوزه تالیف کتابهای عرفانی باید بر آن متمرکز شویم و شاید تا اندازهای به عمد مورد توجه قرار نگرفته، تمرکز بر جریان تصوف است. برخی نحلههای تصوف تحت فشارند و به عنوان جریانهای انحرافی مورد انتقاد قرار میگیرند. فارغ از اینکه عقاید صوفیانه صحیح هستند یا نه، به هر حال شخصیتهای بزرگی در این جریانها بودهاند که این شایستگی را دارند که پژوهشهای بهتری درباره آنها انجام شود. این پژوهشها با نگاه بازتر و آزادنهتر و برآورد جنبههای مثبت و منفی که احیانا در جریانهای فرهنگی پس از خودشان به بار آوردند میتوانند شناخت بیطرفانه و جامعی را از تصوف و برخی جریانهای عرفانی به ما ارایه کند.
رحیمیان در پایان گفت: بنابراین ما در حوزه تالیفات عرفانی نیاز به جریانشناسی علمی نحلههای عرفانی و تصوف و همچنین ارایه تبیینی جامع از عرفان نظری و عملی در هر کدام از جریانهای تصوف و عرفان هستیم. از این طریق میتوان سیر تدریجی و تحول و تکامل در هر یک از این جریانها را در طول تاریخ دریابیم.
نظر شما