به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «آناتومی فیلم» نوشته برنارد اف. دیک با ترجمه حمید احمدی‌لاری امسال (1391)  از سوی نشر ساقی منتشر شده است. براساس گفته مترجم، متن اصلی از زمان انتشارش، متن آموزشی کارآمد در زمینه مطالعات سینمایی به شمار آمده و مورد استفاده دانشکده‌های سینمایی در اروپا و آمریکا بوده است. این کتاب به عنوان اثر شایسته تقدیر در بیست‌ودومین دوره جایزه کتاب فصل برگزیده شد. 

هدف اصلی این کتاب تجزیه و تحلیل آثار کلاسیک و مدرن سینمایی از طریق متنی موجز و روشن است تا درک و شناخت انتقادی درست‌تری از سینما به دانشجویان و علاقه‌مندان این حوزه عرضه کند. 

نویسنده، در این کتاب فیلم را متنی می‌داند که باید آن را مثل هر متن دیگری خواند. در واقع نویسنده می‌خواهد به دانشجو و علاقه‌مند جدی سینما کمک کند با شناخت عناصر تشکیل دهنده ساختار فیلم  به تفسیر آن بپردازد. 

یکی از ویژگی‌های مهم کتاب در این است که نویسنده برای شناساندن گام به گام و تدریجی سینما به مخاطب، از مطالب پایه شروع کرده و به تدریج به مباحث پیچیده‌تری مثل ژانر، فرامتن، نظریه مولف، تحلیل فیلم و سرانجام، تئوری و نقد فیلم می‌پردازد. 

مباحث کتاب با تعریف فیلم و سینما آغاز می‌شود و پس از توضیحاتی درباره تولید فیلم داستانی و مناسبات زمان و مکان، زمان فیلم سینمایی مطرح شده و در ادامه مانند دیگر کتاب‌های تئوریک در این زمینه، به توصیف جزییات و عناصر و اجزای ساختاری فیلم، از صدا و تصویر تا تدوین و زوایای دید دوربین، میزانسن و حتی لوگو و گرافیک فیلم پرداخته می‌شود، اما نویسنده در این مسیر ابتکاری هم به خرج داده و تحلیل‌های خود را عمدتا بر توصیف دقیق صحنه متکی می‌کند. این نکته‌ای است که در کتاب‌های مشابه به ندرت دیده می‌شود. 

یکی از مهم‌ترین و در عین حال جذاب‌ترین بخش‌های کتاب به بررسی و توضیح مفهوم «فرامتن فیلم» اختصاص دارد. این مساله با توجه به پیشینه و تحصیلات آکادمیک نویسنده که ادبیات تطبیقی است، اهمیت دوچندانی پیدا کرده و اطمینان مخاطب را نسبت به استنادات مطالب بیشتر می‌کند. بر این اساس مولف برای فیلم ماهیتی دوگانه قایل است؛ فیلمی که بر پرده نمایش داده می‌شود و دیگری فیلمی است که از پرده باز می‌گردد. 

فرا روایت یا فرامتن فیلم حاصل سلسله تداعی‌هایی است که هنگام تماشای فیلم در ذهن مخاطب می‌گذرد و می‌توان آن را با نماد یا تمثیل در ادبیات قیاس کرد. روایت و فراروایت (یا متن و فرا متن) دو هستی مستقل و جدا از هم ندارند، چرا که به هر حال تنها یک فیلم وجود دارد. اگر این دو را دو حلقه هم مرکز ببینیم، فراروایت هسته مرکزی است، اما باید میان دو لایه روایت تفاوتی قایل شد. در لایه زیرینِ روایت اول (پیرنگ به مثابه ساختاری نظم یافته از رویدادها) روایت دومی هم وجود دارد که مرکب از سلسله تداعی معانی‌های آگاهانه یا ناآگاهانه‌ای است که از تجسم یافتن پیرنگ منشا می‌گیرند. برنارد اف. دیک، این بحث را با تحلیل فیلم «روانی» اثر هیچکاک و فیلم «دکتر جکیل و آقای هاید» و توضیح و تشریح سلسله تداعی معانی در فیلم‌های مختلف پی می‌گیرد. 

بحث جذاب دیگری که نویسنده به آن می‌پردازد، مساله اقتباس از رمان و فیلم اقتباسی است. او به ویژه به ضرورت تغییرات گاه بنیادینی که باید در اثر اصلی صورت گیرد، اشاره می‌کند. 

کتاب در فصل «فیلم چیست؟» با تحلیل هفت اثر سینمایی اقتباسی و اصیل یعنی فیلم‌های «کازابلانکا» مایکل کورتیز، «پدر خوانده» فرانسیس فورد کاپولا، «گاو خشمگین» اسکورسیزی، «ببر خیزان، اژدهای پنهان» آنگ لی و با نشان دادن تاثیر عمیق فیلم «مسافر» آنتونیونی بر فیلم «پنهان» میشاییل هانکه و ارتباط چند لایه میان این دو اثر و نیز «هزار توی پان» از گیلرمو دل تورو و «نمایش ترومن» ساخته پیتر ویر به این سوال پاسخ می‌دهد که ماهیت سینما چیست و چطور می‌توان با تعمق و شناسایی فرامتن‌های فیلم به چیزی فراتر از سرگرمی صرف رسید و در هر بار تماشای فیلم، معانی تازه‌ای در آن کشف کرد. 

نویسنده همچنین در فصل نقد فیلم توصیه‌ای جالب و در عین حال علمی و آکادمیک، برای مخاطبان خود دارد که ذکر آن در این مطلب خالی از لطف نیست: «پس از چیزی حدود چهل سال نوشتن نقد فیلم و به عنوان یک منتقد مادرزاد می‌دانم چه فیلمی‌ را دوست دارم و چرا آن را دوست دارم، اما نمی‌توانم این چرایی را جز با بررسی فیلم خاصی که در دست نقد دارم و راجع به آن به حد کافی اندیشیده‌ام، شرح دهم. نظریه‌ کلی، نگاه کلان و گشتالت (کل نگر) چیز‌هایی‌ هستند که همیشه از یاد می‌برم. چنین نقیصه‌ای، چه در نقد‌هایم خصیصه‌ فردی قلمداد شود یا با نگاهی سخت‌گیرتر، کم‌کاری فردی من به حساب آید، چیزی نیست که من منکر حضور همیشگی آن شوم.» 

نویسنده در ادامه به نمونه سوالاتی اشاره می‌کند که منتقدان باید در روند نقادی خود، پاسخ این موارد را داده باشند. برخی از این سوالات این‌گونه است: «آیا فیلم واقعی جلوه می‌کند؟»، «آیا فیلمبرداری فیلم معمولی است یا متناسب با این فیلم خاص طراحی شده و خلاقانه است؟»، «آیا قسمت‌های مختلف فیلم با هم هماهنگ هستند و به چیزی منجر می‌شوند؟»، «آیا فیلم ضرباهنگی دارد که به آن شکل، قالب و نقطه‌ اوجی ببخشد، تنشی بیافریند و سپس آن را حل کند؟» و دیگر سوالاتی از این دست. استفاده از این بخش برای حرفه‌ای تر کردن جریان نقد فیلم در ایران کارآیی بسیار دارد. 

در پایان باید گفت که یکی از بهترین و کارآمدترین روش نقادی فیلم در این کتاب توصیه  شده است. نویسنده در این کتاب سعی کرده بحث را از عناصر تشکیل‌دهنده‌ روایت فیلم آغاز کند و سپس به کلیت فیلم بپردازد و سرانجام نیز راه‌های تفسیر فیلم را نشان دهد. 

کتاب «آناتومی فیلم» نوشته برنارد دیک، ترجمه حمیدرضا احمدی‌لاری در 616 صفحه و بهای 13 هزار تومان امسال (1391) از سوی نشر ساقی منتشر شده است.

«قصه‌گویی در فیلم مستند»،«مستند از ایده تا فیلمنامه» و «از فیلمنامه تا تدوین» نام چند کتاب منتشر شده با ترجمه حمیدرضا احمدی‌لاری است.