به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست «اصول طراحی پرسشنامه در تحقیقات پیمایشی» پیش از ظهر امروز (شنبه 14 اردیبهشت) در سرای کارنامه نشر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. حمیدرضا جمالی‌مهموئی، مدرس علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی تنها سخنران این نشست بود.

وی در ابتدای سخنانش پیمایش را نوعی از روش تحقیق دانست که بیشتر در علوم اجتماعی کاربرد دارد. افراد موضوع تحقیق در پیمایش هستند و ما قصد داریم در این نوع از تحقیق‌ها اطلاعاتی را از افراد یا درباره افراد کسب کنیم. برای گردآوری این اطلاعات نیاز به ابزاری داریم که یکی از آن‌ها پرسشنامه است. مصاحبه و مشاهده نیز انواع دیگری از ابزارهای گردآوری داده‌ها هستند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: باید در طراحی سوالات پرسشنامه‌ها دقت داشته باشیم که تنها داده‌های مورد نیاز را که در انجام تحقیق ضروری هستند لحاظ کنیم و به دنبال اطلاعات اضافی نباشیم. پرسشنامه‌ها می‌توانند بدون ساختار یا نیمه‌ساختاریافته باشند که در این صورت در تحقیقات کیفی‌تر به کار می‌روند اما پرسشنامه‌های ساختارمند برای تحقیقات کمی کاربرد بیشتری دارند.

جمالی‌مهموئی با تاکید بر رعایت نظم و ترتیب در پرسشنامه‌ها گفت: رعایت نظم و ترتیب منطقی در طراحی پرسش‌ها سبب می‌شود تا فرد به طور ساختارمند درباره سوالات فکر کند و به آن‌ها پاسخ دهد. حفظ محرمانگی پرسشنامه از دیگر نکات مهم است، باید افراد پاسخگو را از محرمانه بودن اطلاعات‌شان مطمئن کنیم.

وی یادآوری کرد: روشن و بدون ابهام بودن پرسشنامه نیز اهمیت زیادی دارد. استفاده از کلماتی مانند «اخیرا» که قطعیتی ندارند و ممکن است چند برداشت از آن وجود داشته باشد در سوالات پرسشنامه مناسب نیست. در طراحی پرسشنامه در نظر داشته باشیم که فرد ضمن داشتن توانایی لازم برای پاسخ به سوالات، باید پیش از پاسخ دادن، به خوبی درباره فواید پر کردن پرسشنامه‌ها توجیه شود.

این مدرس دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش گفت: تعیین هدف تحقیق، تعیین جامعه و نمونه، تعیین نحوه گردآوری داده، طراحی پرسشنامه و همچنین گردآوری نهایی مراحل کلی طراحی پرسشنامه و استفاده از آن‌‌ها در تحقیقات پیمایشی میسر است.

وی ادامه داد: تحقیق پیمایشی یک پژوهش کمی است و به همین دلیل به آمار استنباطی احتیاج دارد، این در حالی است که در تحقیقات کیفی نمونه‌گیری‌ها غیراحتمالی و هدفمند هستند و نیازی به تصادفی بودن افراد پاسخگو به پرسشنامه نیازی نیست. در تحقیقات کمی نمونه‌گیری‌ها باید تصادفی باشند تا بتوانیم پس از انجام تحقیق مطمئن باشیم که افراد پاسخگو به پرسشنامه شرایط مساوی در انتخاب به عنوان پاسخگو داشته‌اند. به این ترتیب جامعه آماری 300 نفره ما می‌توانند نماینده جامعه بزرگتر 30 هزار نفری باشند.

جمالی‌مهموئی با اشاره به پایین بودن میانگین نرخ پاسخگویی به پرسشنامه‌ها گفت:‌ روش‌هایی برای افزایش این نرخ وجود دارند که یکی از آن‌ها اجتناب از طولانی کردن پرسشنامه است. مجاب کردن پاسخگو به پاسخگویی، توضیح چرایی پاسخگویی به پرسشنامه و در نظر گرفتن مشوق از دیگر راه‌هایی است که می‌توان نرخ پاسخگویی افراد را افزایش داد.

وی یادآوری کرد: بسیاری از افرادی که به پرسشنامه‌ها پاسخ می‌دهند مایلند نتیجه تحقیق را بدانند تا از این طریق از نقش خود در انجام پژوهش آگاه شوند. به همین دلیل بهتر است با گرفتن آدرس ایمیل افراد پاسخگو نتیجه تحقیق را به طور جداگانه برای هر یک از آن‌ها اسال کنیم. این کار کمک می‌کند که آنان برای پاسخگویی به پرسشنامه‌های دیگر نیز اشتیاق بیشتری داشته باشند.

بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت در مصلای امام خمینی(ره) برپاست.