به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) حداد عادل در ابتدای این مراسم با بیان این‌که امروز روز مبارکی برای دوستداران زبان و ادب فارسی است، اظهار کرد: سال‌هاست در ایران فعالیت فرهنگ‌نویسی و فرهنگ‌نگاری وجود دارد و از جمله فرهنگ‌هایی که در سال‌های اخیر منتشر شده، فرهنگ بزرگ سخن‌ است که به همت دکتر حسن انوری توسط انتشارات سخن به چاپ رسیده است، اما با وجود این زبان فارسی همچنان به یک فرهنگ جامع نیازمند بود. 

وی تنوع و تعدد فرهنگ‌های مختلف را از نشانه‌های زنده بودن یک زبان دانست و افزود: توجه به فهرست آثار ناشران انگلیسی در حوزه زبان و ادبیات موید این نکته است که در هر فصل تعدادی فرهنگ لغت به کتاب‌های منتشر شده از سوی این ناشران اضافه می‌شود و این اتفاق حکایت از زنده و بالنده بودن یک زبان دارد. 

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن اشاره به تغییرات زبان فارسی در دهه‌های اخیر، اضافه کرد: بعد از دهخدا فرهنگ جامع دیگری که برآورنده همه نیازهای زبان فارسی باشد، تالیف نشده است. گردآوری و انتشار چنین آثاری نیازمند سرمایه‌ای کلان بود و صبر ایوب می‌طلبید که این از عهده ناشران خصوصی خارج است. فرهنگستان هنر از بدو تاسیس این نیاز را درک کرد و باید یاد مرحوم حبیبی را که بانی برگزاری جلساتی برای تالیف فرهنگ جامع زبان فارسی بود، گرامی داشت. 

رییس سابق مجلس شورای اسلامی فرهنگ جامع زبان فارسی را پدیده عالم نشر و حوزه ادبیات دانست و عنوان کرد: نزدیک به 18 سال است از آغاز این کار می‌گذرد و امروز اولین میوه نوبرانه آن چشیده می‌شود. خوشبختانه مدیریت گردآوری و انتشار این فرهنگ بر دوش علی‌اشرف صادقی قرار دارد که مستغنی از معرفی هستند. 

وی در ادامه به تشریح تفاوت‌های فرهنگ جامع زبان فارسی و لغتنامه دهخدا پرداخت و افزود: تفاوت این دو اثر در چند نکته خلاصه می‌شود. نخست این‌که فرهنگ جامع زبان فارسی از پیشرفت‌های دانش فرهنگ‌نگاری بهره‌مند است که در زمان دهخدا این پیشرفت‌ها دست‌کم در ایران وجود نداشت. مساله بعدی برخوردار بودن این فرهنگ از ابزارها و وسایل امروزی است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی نرم‌افزاری چند ده میلیون تومانی را به این کار اختصاص داده است که قطعاً چنین امکانی برای 70 سال پیش متصور نیست. نکته دیگر حضور گروه پژوهشگر و در راس آن دکتر صادقی برای تدوین فرهنگ جامع است که به فرهنگ ایران، همچنین زبان فارسی معاصر و گذشته تسلط کاملی دارند. این اتفاق موجب برداشته شدن گام اثربخشی در عرصه فرهنگی نویسی و نشانه زنده بودن فرهنگستان زبان فارسی است. 

دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تهران در پایان سخنانش ضمن ابراز امیدواری از انتشار مجلدات دیگر فرهنگ جامع زبان فارسی در سال‌های آینده، اضافه کرد: از این پس اگر محققی بخواهد فرهنگ فارسی یا واژه‌نامه‌ای چندزبانه تالیف کند،‌ قطعاً از مجلدات فرهنگ‌ جامع زبان فارسی به عنوان نخستین مرجع استفاده خواهد کرد، چرا که این مجموعه زیرساختی پایدار برای توسعه و گسترش زبان فارسی دارد. 

در ادامه برنامه حسن انوری، فرهنگ جامع زبان فارسی را نخستین واژه‌نامه‌ای دانست که به طور عملی در ایران و با پیکره وسیع به وجود آمده است و اظهار کرد: وقتی این فرهنگ را باز می‌کنید در وهله اول یک مدخل دیده می‌شود و بعد از آن بخش‌های آوانگاری، ریشه، هویت دستوری و کدهای دیگر به چشم می‌خورد. 

وی با اشاره به مدت زمان اندکی که برای تورق و یادداشت‌برداری از این اثر داشته است، افزود: پیکره این کتاب شامل منابع نوشتاری از دوران کهن تا حال و منابع گفتاری از جمله نوارهای صوتی و پژوهش‌های میدانی است که در برگیرنده متون حماسی، دینی، عرفانی، ادبی، سفرنامه ها، متون عامیانه، داستان‌ها، مقالات و مجلات، وبگاه‌ها و روزنامه‌ها و حتی نسخ خطی است و برای نخستین بار در ایران فرهنگی چنین گسترده با حدود 60 صفحه فهرست شواهد، منتشر شده است. 

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، اضافه کرد: در هر صفحه 25 عنوان ذکر شده و درج مجموع هزار و 500 منبع در تاریخ ادبیات فارسی بی‌نظیر است. البته نام فرهنگ جامع زبان فارسی نباید این ذهنیت را ایجاد کند که هرچه در زبان فارسی وجود دارد در این کتاب پیدا خواهد شد. 

انوری در تشریح بخش‌های مختلف این فرهنگ افزود: پس از مدخل بخش آوانگار دیده می‌شود که به خط لاتین نوشته شده و به این وسیله تلفظ روز کلمات ذکر شده است. بخش بعدی کتاب به ریشه‌نگاری اختصاص دارد که در آن ریشه همه کلمات به زبان‌هایی مانند فارسی، هندو اروپایی و پهلوی بیان شده است و بعد از این قسمت فصل هویت دستوری قرار دارد که در آن اسم، صفت، ضمیر، فعل، قید، شبه‌جمله و صوت به عنوان هویت‌ دستوری به کار رفته‌ است.

وی در پایان به مقایسه فرهنگ جامع زبان فارسی و فرهنگ سخن پرداخت و اضافه کرد: در فرهنگ سخن برای واژه آتش 11 معنی و 26 ترکیب ذکر شده، اما فرهنگ جامع زبان فارسی برای این واژه 56 معنی و 129 ترکیب متصور است و این مقایسه وسعت فرهنگ جامع را نشان می‌دهد. 

علی‌اشرف صادقی هم در ادامه برنامه به 18 سال کار ناپیوسته برای تالیف این اثر اشاره کرد و افزود: در آغاز اقدام به جذب پژوهشگر کردیم و کار به صورت دستی (فیش برداری سنتی) انجام می‌شد، اما پس از مدتی به دلیل پر مخاطره بودن این کار از رایانه استفاده کردیم که البته با دقت زیادی انجام شد. 

مولف فرهنگ جامع زبان فارسی ضمن تشکر از زحمات و پشتیبانی‌های حداد عادل برای انتشار این اثر گفت: همکاران من بخش‌های مفید عمرشان را به تدوین و گردآوری این اثر اختصاص داد‌ند که امیدوارم به این تلاش ارج نهاده شود. 

صادقی همچنین پشتیبانی از انتشار مجلدات بعدی این مجموعه را ضروری دانست و عنوان کرد: برای مثال الف و میم حروف پرمدخلی اند و تالیف مجلداتی که به این حروف اختصاص داشته باشد، انرژی، وقت و بودجه بیشتری می‌طلبد و امیدواریم که انتشار این مجموعه را در مدت 10 سال به پایان برسانیم. 

از نکات شایان توجه این مراسم حضور هوشنگ مرادی کرمانی و دکتر سلیم نیساری (عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی) در سرای دایمی اهل‌قلم نمایشگاه کتاب تهران بود. 

بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) برپاست.