به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست «چگونگی تهیه پروپوزال» پیش از ظهر شنبه (21 اردیبهشت) با سخنرانی داریوش مطلبی، مدرس علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مدیر اطلاع‌رسانی موسسه خانه کتاب در سرای کارنامه نشر بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

وی در این نشست گفت: برخی دانشجویان پرکار علاقه دارند موضوع‌های پیچیده و دشوار را برای پایان‌نامه انتخاب کنند در حالی که دوره کوتاه کارشناسی ارشد مجالی را برای انجام تحقیقات پیچیده و به ثمر رساندن آن باقی نمی‌گذارد و بهتر است موضوع‌های ساده‌تری را برای تحقیق انتخاب کرد.

مطلبی قدمت علم را به اندازه قدمت بشر دانست و گفت: بشر از قدیم تا به امروز با استناد به تجربه و استدلال‌های قیاسی و استقرایی به تولید دانش پرداخته است. به همین دلیل مقصودمان از روش علمی تحقیق، روش‌های تکامل یافته‌ای است که از گذشته تاکنون جریان داشته‌اند. تحقیق نیز همان روش علمی است که بشر برای رفع نیازش به دانستن از آن استفاده می‌کند.

وی سپس تعریف ساده‌ای از تحقیق ارایه کرد و گفت:‌ تحقیق فعالیتی منظم برای پاسخ به مجموعه‌ سوالاتی است که در ذهن پژوهشگر وجود دارد. برای تحقیق دو شرط اصلی لازم است که اگر یکی از آن‌ها نباشند تحقیق کامل نخواهد بود. نخست آن‌که باید کنترل دقیقی برای عوامل و متغیرهای مزاحم در پژوهش داشته باشیم. دوم این‌که با نمونه‌گیری صحیح بتوانیم یافته‌های تحقیق‌مان را تعمیم و بسط دهیم. 

این مدرس دانشگاه سپس به انواع تحقیق اشاره کرد و گفت: تحقیق‌ها می‌توانند بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای باشند. تحقیقات بنیادی معطوف به گسترش نظریه‌های علمی هستند که به تنهایی کاربردی ندارند. در واقع نتایج تحقیقات بنیادی در تحقیقات کاربردی استفاده می‌شود. هدف پژوهش‌های کاربردی رشد و بهبود محصول، روال و فعالیت است. دانشجویانی که می‌خواهند پروپوزال بنویسند به خوبی نمی‌دانند که تحقیق‌شان کابردی است یا بنیادی زیرا تعیین مرز میان این دو دشوار است. دانشجو برای فهمیدن این موضوع باید این سوال را از خود بپرسد که آیا تحقیق من به یک کنجکاوی پاسخ می‌دهد یا کاربردی مشخص دارد.

وی ادامه داد: پژوهش‌های توسعه‌ای ترکیبی از تحقیق بنیادی و توسعه‌ای است. این تحقیق، فعالیت منظم مبتنی بر دانش موجود با هدف کسب دانش و تجربیات جدید است که منجر به تولید مواد فرآیندها و ابزار جدید می‌شود.

مطلبی در بخش دیگری از سخنانش ملاحظات اخلاقی را از موارد مهم در انجام تحقیق ذکر کرد و گفت: به ویژه آن دسته از افرادی که به تازگی قصد دارند وارد عرصه تحقیق شوند باید این ملاحظات را در نظر بگیرند. پژوهشگران باید نهایت تلاش خود را به کار گیرند تا آسیبی به جامعه مورد تحقیق خود وارد نکنند. آزادی در عدم مشارکت یا مشارکت در تحقیق، حق داشتن نام مستعار برای شرکت‌کننده در تحقیق و همچنین انتظار پذیرش مسوولیت توسط پژوهشگر سه عامل مهم در ملاحظات اخلاقی قلمداد می‌شوند.

وی افزود: برای ترغیب افراد به شرکت در تحقیق می‌توان راهکارهایی را به کار گرفت که یکی از آن‌ها پرهیز از طرح سوالات پیچیده و همچنین غیرضروری است. از بایگانی کردن اطلاعات خصوصی نیز باید جدا پرهیز کرد.

مطلبی با تاکید بر شناخت کامل مساله پیش از نوشتن تحقیق گفت: پیش از تدوین و تصویب پروپوزال شناخت کامل تحقیق و مساله آن ضروری است در غیر این صورت نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود و متاسفانه دانشجویان ما در این مورد ضعف دارند. طرح تحقیق مانند نقشه راه است، اگر این نقشه دقیق نباشد رسیدن به نتیجه مطلوب بسیار دشوار خواهد بود. طرح تحقیق یا پروپوزال جهت فعالیت و حرکت محقق را مشخص می‌کند و به صرفه‌جویی در زمان و امکانات مادی پژوهشگر منجر می‌شود.

وی افزود: با داشتن یک طرح تحقیق خوب، محقق و همکاران او از بیراهه و خطاهای بیهوده دور می‌مانند و میزان کار و سرعت پژوهشگر تا رسیدن به هدف مشخص می‌شود. یک طرح تحقیق خوب باید در تمام جنبه‌های مساله، روشن و به دور از ابهام باشد. همچنین یک طرح تحقیق خوب باید تا اندازه‌ای انعطاف‌پذیری داشته باشد. 

مطلبی انتخاب مساله را از مشکل‌ترین بخش‌های یک تحقیق دانست و گفت: در انتخاب هر موضوع تحقیق، حداقل دو انگیزه وجود دارد که یکی کنجکاوی و دیگری احساس نیاز است. محقق باید در ابتدای امر، حوزه وسیعی را که مایل است در آن به پژوهش بپردازد مشخص کند. البته این حوزه باید بر اساس علاقه شخصی محقق باشد به گونه‌ای که محقق قصد کنجکاوی واقعی و عینی از موضوع را داشته باشد.

وی در بخش دیگری از سخنانش به اهمیت مساله‌شناسی اشاره کرد و گفت: دانشجویان ما در یافتن مساله مشکل دارند در حالی که با نگاهی ساده اما دقیق به پیرامون خود می‌توانیم مسایل بسیاری را پیدا کنیم. 

بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران امروز 21 اردیبهشت خاتمه می‌یابد.