به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هفتمین نشست از سلسه نشست‌های پنجاهمین سال شروع نهضت امام خمینی (ره) با موضوع تاریخ‌نگاری قیام 15 خرداد، با سخنرانی حجت‌الاسلام علی باقری، نویسنده و تدوین کننده مجموعه‌ای از خاطرات این قیام در ساختمان پژوهشکده اسناد و مرکز پژوهش‌های ایران‌شناسی و اسلام ‌شناسی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و با حضور جمعی از پژوهشگران حوزه تاریخ برگزار شد.

این نشست با مروری بر کتاب «گزارش یک طرح: 4 سال برای ماندگاری گوشه‌ای از تاریخ» نوشته علی باقری آغاز شد. حجت‌الاسلام باقری درباره این اثر گفت: نگارش این کتاب محصول تحقیقاتی بود که برای ساخت سریال بلندی از انقلاب و پانزده خرداد از سال 1371 کلید خورد. نتیجه این تحقیقات مصاحبه با 250 نفر بود که در 330 ساعت ضبط شد. این اطلاعات باید به سریالی 200 قسمتی تبدیل می‌شد اما به دلایلی این اتفاق رخ نداد و بنده بخشی از این اطلاعات را در مجموعه 11 جلدی خاطرات 15 خرداد گنجاندم.

وی در ادامه درباره نحوه و اصول تاریخ‌نگاری صحبت کرد و افزود: یکی از روش‌های مهم در جمع‌آوری خاطرات تهیه آن‌ها به صورت گروهی و نقادانه است زیرا بیشتر خاطرات جمع آوری شده فقط یک روایتگر و راوی دارد و هر آنچه به او رسیده را نقل می‌کند و عوامل مختلفی مانع می‌شود تا وی گزارش صحیحی از یک واقعه ارایه دهد اما اگر پژوهشگر با مجموعه‌ای از افراد حاضر در حادثه‌ای به گفت‌وگو بنشیند و حوادث را به صورت گروهی باز کاوی کند، نواقص کار را در می‌یابد. این نوع گزارش‌ها به صحت ثبت اتفا‌ق‌ها کمک می‌کند.

حجت‌الاسلام باقری توجه به اسناد را مساله مهم دیگری در مباحث تاریخ‌نگاری وقایع 15 خرداد عنوان کرد و توضیح داد: این اسناد و آرشیوهای انتظامی و سیاسی متعلق به رژیم گذشته است. بخشی از این اسناد از سوی وزارت اطلاعات، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و نهاد ریاست جمهوری منتشر شده است اما این اطلاعات همه آنچه که باید باشد نیست. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) هم منابع خوبی در این زمینه دارد که اگر این اسناد در کنار منابع اطلاعاتی و امنیتی دیگر وزارتخانه‌ها و مراکز اقتصادی و فرهنگی قرار گیرد منبع خوبی در اختیار محققان قرار خواهد داد.

وی افزود: گردآوری اسناد جریان‌ها و گروه‌های سیاسی هم به عنوان مکمل مطرح است اما برخی اسنادی که هم‌اکنون منتشر می‌شوند، بیشتر اطلاعاتی، گزینشی و محدودند.

حجت‌الاسلام باقری در ادامه فراهم ‌آوردن بررسی بازتاب حوادث در نشریات داخلی و خارجی را یکی دیگر از موارد مهم بررسی حوادث تاریخی خواند و بررسی قیام 15 خرداد و بازتاب آن را در نشریات داخلی و خارجی از ضروریات مهم برای محققان دانست.

آسیب‌شناسی اطلاعات موجود درباره تاریخ‌نگاری قیام 15 خرداد، یکی دیگر از موضوع‌های مورد توجه در نشست بود و حجت‌الاسلام باقری در باره آن، توجه به دو نکته را ضروری دانست و گفت: مساله نخست نقد و بررسی خاطرات به روش علمی است. ما معمولاً در نگارش کتاب‌ها روایتگر هستیم و خاطرات کمتر به نقد و بررسی گذاشته می‌شود در حالی که عقل به ما حکم می‌کند پیش از روایتگر بودن باید اهل تحقیق و پژوهش بود. متأسفانه در حوزه دین و تاریخ با این نگاه کمتر کتابی نوشته می‌شود و آنچه به عنوان واقعیت نقل می‌شود در برخی موارد واقعیت ندارد یا دستکاری شده  یا برخلاف معنا و دلالتی که دارد، استفاده می‌شود.

وی در باره نکته دوم افزود: توجه به مستندسازی خاطرات موضوع مهم دیگر است که در آن باید چند نکته را حایز اهمیت قرار داد، مانند تلاقی خاطرات مختلف پیرامون یک رخداد و تلاقی خاطرات با اسناد مکتوب. در این نوع خاطرات بخشی از سندهای جمع‌آوری شده از سوی سازمان‌های اطلاعاتی به آن‌ها اضافه می شود و البته نمی‌توانیم بگوییم آنچه در این گزارش‌ها می‌آید حجت کامل است اما باید در تکمیل خاطرات به اسناد توجه داشت و آن‌ها را به مقایسه گذاشت.

حجت‌الاسلام باقری گفت: مساله دیگر تلاقی خاطرات با مدارک موجود است؛ یعنی اگر عکس یا فیلمی در این زمینه وجود دارد باید به آن اضافه شود. نکته دیگر تلاقی خاطرات با تحقیق میدانی و واقعیت‌های عینی و مساله بعد، واکاوی شخصیت خاطره‌گویان از منظر روانشناختی و فضیلت‌های فردی است. راویان قیام 15 خرداد در مجموعه 9 جلدی با تدوین بنده، از منظر شخصیتی مورد بررسی قرار گرفتند.

وی ادامه داد: یک پژوهشگر در بررسی تاریخ‌نگاری باید به صدق و کذب اظهارنظرهای راویان و واقع‌نمایی یا بزرگ‌نمایی آن‌ها توجه داشته باشد. زیرا مهم است که راوی در بیان حوادث انصاف داشته باشد و ماجرا را به گونه‌ای شرح دهد که دچار خودبینی و خودمحوری نشده باشد. کتاب‌هایی که در این حوزه نوشته شده‌، اگر بدون گذر از این دو مرحله باشند کارهایی ضعیف‌ است. 

حجت‌الاسلام باقری ادامه داد: بهره‌گیری از اطلاعات موجود، جستارهای موضوعی، تک‌نگاری‌ها، تهیه روزشمار حوادث 15 خرداد، تهیه آلبوم صوتی و رادیویی و ترجمه آثار تأثیرگذار، مواردی است که محققان را در رسیدن به آثار جامع و جدی یاری می‌کند. وقتی آثار مشهور این حوزه را در مبنای داوری و تحلیل قرار می‌دهیم، می‌بینیم که در بسیاری موارد راوی با حب و بغض به شرح جریان‌ها می‌پردازد و بیشتر به دنبال واقعه‌نمایی بوده تا آنچه که در تاریخ رخ داده است. بازآفرینی اطلاعات موجود در قالب‌های مختلف و نهادینه کردن آن‌ها در ذهن و اندیشه نسل جدید یکی از موارد مهم است که می‌توان با تهیه داستان‌های کوتاه و بهره‌گیری از هنر‌های شعر و نقاشی و ساخت سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی به شرح آن‌ها پرداخت.

وی در پاسخ یکی از پژوهشگران حاضر در نشست که آیا خاطره‌نگاری در اثر تدوین شده سخنران، به صورت پرسش و پاسخ بوده و آیا او در نگارش کتاب مواردی را که برای اثری تاریخی ذکر کرد در آثار خود رعایت می‌کند، گفت: مبنای کار ما براساس مصاحبه چالشی بود نه تریپونی که در اختیار فرد باشد و هرآنچه که می‌خواهد بگوید. برای مصاحبه‌ها 50 پرسش مطرح شده بود که تمامی آن‌ها براساس مطالعه شخصیت، اسناد و آثار منتشر شده درباره راویان بود. متن پرسش‌ها و پاسخ‌ها قرار بود به سریالی تلویزیونی شود و به همین دلیل ثبت آنها کوتاه و موجز بود. در این کتاب مصاحبه با دو قشر مخالف و موافق انقلاب صورت گرفت تا انقلاب را از زاویه دو نگاه مورد توجه قرار دهد. 

حجت‌الاسلام باقری درباره نقش زنان در قیام پانزده خرداد و میزان توجه این مولف به آن گفت: حضور زنان در مبارزات انقلاب، بیشتر در سال 1356 مطرح است و آنان در سال‌های 1340 و 41 چندان توان حضور در میدان قیام را نداشتند.

اما محمد جواد مرادی‌نیا، نویسنده و پژوهشگر تاریخ و مدیر نشست تاریخ‌نگاری قیام 15 خرداد در پاسخ به این پرسش گفت: زنان نقش مهمی در این ماجرا داشتند به نوعی که در قیام مردم قم جمعیت کثیری از زنان در سال 1342 در حالی که چوب و چماق‌هایی در زیر چادر خود داشتند و شعار یا مرگ یا خمینی سر می‌دادند به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) حرکت کردند و حضور آن‌ها عامل تحریکی شد تا مردان به این حرکت بپیوندند. در شهرستان خمین هم همین اتفاق افتاد و زنان پیشاپیش مردان حرکت می‌کردند، به نوعی که یکی از زنان در این حادثه مأمور شهربانی را خلع سلاح کرد.

وی درباره چرایی خواندن قیام 15 خرداد به عنوان ریشه نهضت امام خمینی(ره) گفت: این قیام نقطه عطف این نهضت شناخته می‌شود. امام خمینی (ره) نیز در این رابطه تأکید داشتند، اما پدیده‌های اجتماعی و مجموعه عناصر تأثیرگذار را در عرصه‌های مختلف نمی‌توان ندیده گرفت. شخصیت امام(ره) در یک روز شکل نگرفت، امام(ره) همان کسی هستند که می‌توان رگه‌های شخصیتی ایشان را در کتاب کشف‌الاسرار یا در یادداشتی که در کتابخانه یزد با عنوان «همه برای خدا قیام کنید» موجود است، دید.