خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مايكل فارادی (1791-1867)، يكی از بزرگترين و شاخص‌ترين دانشمندان تاريخ علم فيزيک و شيمی بوده است. آن‌چه او را شاخص كرده اين‌است كه وی از الكتريسيته، یک منبع انرژی ساخت. فاراد (واحد ظرفیت الکتریکى)، ثابت فارادی، القاء الکترومغناطیسی، قانون‌های برقکافت و اختراع چراغ بونزن در زمینه علم فیزیک و کشف قانون الکترولیز در زمینه علم شیمی از جمله فعالیت‌های بزرگ علمی این دانشمند برجسته است. فارادی نخستین و بهترین دانای گرانسنگ در علم شیمی در انستیتو سلطنتی بریتانیا بود؛ مقامی که در تمام طول عمرش به آن منتسب بود.
شروع زندگی علمی یک دانشمند
مایکل فارادی، فرزند نعل‌بند فقیری بود که در بیست و دوم سپتامبر 1791 در انگلستان متولد شد. خانواده مايكل آن‌قدر فقير بودند كه قادر به ثبت‌نام پسرشان در مدرسه نشدند، لذا مايكل مجبور بود از همسايه‌ها كتاب قرض بگيرد و خودش به تنهايی درس بخواند. او به رغم آموزش رسمی کمی که دیده بود، ادیسون زمان خود شد. در سیزده سالگی در دکان صحافی به‌عنوان شاگرد مشغول کار شد و هنگام فراغت به مطالعه کتاب‌های موجود در صحافی می‌پراخت.
مایکل، علاقه زيادی به مطالعه كتاب داشت و برای درآمد بيشتر مجبور بود بعدازظهرها نيز در يک كتاب‌فروشی پادويی كند و غروب در خيابان‌ها روزنامه بفروشد. در مدت هفت سال کارآموزی‌اش، کتاب‌های زیادی از جمله کتاب «بهبود ذهن» نوشته ایزاک واتس را خواند و به طرز شگفت‌آوری اصول و نظریات آن را اجرا کرد. او به علم و به‌خصوص الکتریسیته علاقه‌مند شد. وی از کتاب «گفتگویی در شیمی» تالیف ژان مارسه، شیمی‌دان سوییسی الهام گرفت. مطالعه این کتاب او را به خط سیر علوم وارد کرد.
ورود به دنيای فيزيک
مايكل جوان متوجه شد كه يک سخنرانی در زمينه علوم طبيعی در نزديكی محل كارش برگزار میشود، اما او پول تهيه بليت اين سخنراني را نداشت. مايكل موضوع را با برادر بزرگترش رابرت در ميان گذاشت و از او پول بليت آن سخنرانی را قرض گرفت و در آن جلسه شركت كرد و با علاقه از همه مطالب يادداشت برداشت. اين سخنرانی و شركت در اين جلسات تاثير مثبتی بر آينده وی گذاشت. چند تن از اعضای انستيتو سلطنتی علوم‌طبيعی، علاقه اين جوان را ديدند و از او دعوت كردند كه در همه جلسات بدون پرداخت پول شركت كند.
فارادی، در جستجوی كاری بهتر بود كه بتواند پول بيشتری درآورد. به‌طور اتفاقی و از شانس خوبش نامه‌ای از انستيتو انجمن سلطنتی علوم‌طبيعی دريافت کرد كه در آن دانشمند سرشناس، سرهامفری ديوی، ریيس انجمن سلطنتی با وی قرار ملاقات گذاشته بود و فارادی نيز به ديدن او رفت. سر هامفری ديوی به استعداد او پی‌برد و او را به‌عنوان دستيارش استخدام كرد. فارادی و استادش به چند كشور اروپایی سفر كردند و به تحقيق و بررسی آزمايشهای فيزيكی پرداختند. مايكل حتی از استادش هم گامی جلوتر برداشت، تا جايی كه در مدت يک سال موفق به نوشتن 37 مقاله پرمحتوا در زمينه فيزيک و شيمی شد.
كارهای علمی فارادی
او طبق مطالعاتی كه در زمینه كتاب‌های فيزيک انجام داده بود، به ساخت يک وسيله الكتريكی پرداخت و همين مساله او را به اختراعات بيشتر در زمينه الكتريسيته تشویق كرد.
فارادی حركت چرخش پيوسته ناشی از نيروی مغناطيسی اطراف يک سيم را الكترومغناطيس نام نهاد و سپس با استفاده از اين نيرو، دينام را طراحی كرد. فاراد که واحد ظرفیت الکتریکى در SI است بعد از او به این اسم نامیده شد. فارادی درباره میدان مغناطیسی موجود در دور یک رسانا که جریان DC حمل می‌کند مطالعاتی داشت و مفاهیم اولیه میدان الکترومغناطیس را در فیزیک بنیان نهاد. وی ثابت فارادی، قانون‌های برقکافت و همچنین چراغ بونزن را کشف کرد. وی همچنین واحد خازن را مطرح كرد كه به نام او ثبت شد.
او اثبات کرد که خاصیت مغناطیسی روی شعاع‌های نور اثر می‌گذارد و رابطه‌ای اساسی بین این دو برقرار است. اختراعات او در زمینه دستگاه‌های چرخنده الکترومغناطیس اساس فناوری موتور الکتریکی را پی‌ریزی کرد و این وضع ناشی از تلاش‌های او در زمینه کاربرد الکتریسیته در فناوری بود. قانون القای فارادی نیز بیان می‌کند که میدان مغناطیسی که با زمان تغییر می‌کند، به همان نسبت نیروی محرکه الکتروموتیو تولید می‌کند.
فارادی در سال 1821 نخستین موتور الکتریکی (الکترو موتور) را ساخت. وی به این ترتیب توجه جهان علمی آن روز را به خود جلب کرد و در سال 1824 به‌عنوان استاد انجمن سلطنتی انگلستان در لندن برگزیده شد.
فارادی در سال‌های 1831 و 1832 اثر خود را که شامل «الکتریسیته القایی» بود به جامعه پادشاهی داد و همین اثر بود که نام او را در دنیا جاودان‌کرد. شهرت او بیش از هرچیز به پاس کشف پدیده القاء الکترومغناطیسی است. فارادی دریافت که در هر دو زمینه الکتریسیته و مغناطیس، خواص به‌وسیله نیروهایی که در راستاهای نامرئی به نام راستای خطوط نیرو یا میدان اثر می‌کنند منتقل میشود. این کشف او آغازگر نظریه میدان‌ها و در حکم برداشتن یک گام در آن زمینه بود.
کمک مهم فارادی به پیشرفت فیزیک جلب توجه دست اندرکاران به میدان نامرئی نیرو بود که امروزه از اهداف اصلی پژوهش در همه زمینه‌ها از ذرات درون هسته اتم گرفته تا فضاهای بین کهکشانی است. در سال ۱۸۴۵ نیز او آن‌چه را که اکنون اثر فارادی می‌نامیم و پدیده‌ای را که او دیامغناطیسم نامید، کشف کرد.
مایکل فارادی، در زمينه علم شيمی نيز قانون الكتروليز را كشف كرد و خدمت بزرگی در علم شيمی ارایه داد. وی قوانين صنعتی الكتروشيمی را نیز پايه‌گذاری كرد. وی مواد شیمیایی نظیر بنزن را کشف و سیستم اعداد اکسیداسیون و میعان گازها را ابداع کرد. بررسی‌های الکتروشیمیایی فارادی نیز او را قانع کرد که ماده از اتم‌هایی مختلف‌الجنس با بار الکتریکی موازنه شده یعنی از اتم‌هایی که دارای مقادیر برابری بار الکتریکی مثبت و منفی هستند، درست شده است.
علاوه بر ابداعات و اختراعات، فارادی يک سخنور ماهر بود. سخنرانی‌‌هايش چنان قوی و محكم بود كه تا به امروز در دانشگاه‌های دنیا مطرح میشود. او مجموعه‌ای سخنرانی موفق به‌نام تاریخ طبیعی شمع راجع به شیمی و فیزیک شعله‌ها در انستیتو سلطنتی ارایه داد. این سخنرانی‌ها، مبدا سخنرانی‌های کریسمس برای جوانان بود که هنوز هم همه ساله در آن مکان ارایه میشود.
فارادی از نگاهی دیگر
فارادی فردی بسیار مذهبی و همچون پدرش یکی از اعضای کلیسای ساندمانیان (یکی از فرقه‌های مسیحیت) بود. تذکره نویسان ذکر کرده‌اند که: «حس عمیقی از یگانگی خدا و یکپارچگی طبیعت در زندگی و کارهای فارادی نفوذ داشت.» فارادی که در زمان حیات از لحاظ علمی به درجه عالی رسیده بود، مردی متواضع، محجوب و ساده بود. او عنوان اشرافی بارون را که به وی پیشنهاد کرده بودند، نپذیرفته و گفته بود: «چون این لقب چیزی به من نمی‌آموزد، بنابراین مورد استفاده‌ام نخواهد بود.»
پایان یک عمر خدمت به علم
فارادی ایجادکننده الکتروتکنیک، در بیست و پنجم آگوست 1867 در 76 سالگی دیده از جهان فروبست. يک سال بعد به مناسبت سالگرد فوتش مجسمه‌ای از وی نزديک آرامگاه نيوتون، کاشف قانون جاذبه برپا كردند تا وی هميشه در خاطر دانش‌پژوهان باقی بماند.
یکشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۲ - ۰۹:۳۰
نظر شما