به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)ـ مهم‌ترین تضمین برای پیشرفت و ترقی جامعه بشری، رعایت حقوق مالکیت فکری است که امروز در قالب کنوانسیون‌های بین‌المللی و قوانین داخلی کشورها مورد توافق قرار گرفته است. در حقیقت توجه به حقوق مادی و معنوی پدیدآورنده می‌تواند مهم‌ترین تشویق برای خلق آثار و نظریات جدید علمی و هنری باشد.

به این بهانه خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران با دکتر سیدعباس حسینی‌نیک، پژوهشگر حقوق مالکیت فکری به گفت‌وگو نشست. او معتقد است که سال‌هاست شاهد تولید آثار متعددی با عنوان‌ها و نام‌های یکسان در بازار کتاب ایران هستیم در حالی که اگر به کنوانسیون برن بپیوندیم از این‌گونه موازی‌کاری در حوزه‌های مختلف به ویژه چاپ و نشر جلوگیری خواهد شد و فعالان این حوزه با هوشیاری و آگاهی دست به تالیف و ترجمه و نیز اکتشاف، اختراع و تولید آثار ادبی و هنری می‌زنند. همچنین فروش آثار داخلی در خارج فراهم می‌شود و پذیرفتن قوانین برن، مقدمه پیوستن معاهده تریپس و WTO خواهد بود.

البته برای پیوستن ایران به کنوانسیون برن موافقان و مخالفانی وجود دارند. عده‌ای دلیل مخالفت خود را در موضوعات نبود امکان ممیزی، اخلال به واسطه تحریم‌ها، بروکراسی و دلال بازی و گران شدن مراحل چاپ و انتشار کتاب می‌دانند.

از سوی دیگر موافقان معتقدند که با پذیرش کنوانسیون برن موقعیتی چون منحصر نبودن این قوانین به کتاب، قیمت‌گذاری متفاوت کتاب برای کشورهای مختلف، نحوه محاسبه حق تالیف بر اساس شمارگان فروش  و اضافه شدن حق تالیف در ترجمه آثار  محقق می‌شود.

به نظر شما پذیرفتن کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر برن، چه سودی برای ما دارد؟ 

من از  طرفداران و موافقان پیوستن به کنوانسیون برن هستم و برای موافقتم در پیوستن به این کنوانسیون دلایل حقوقی دارم. به موجب این‌ کنوانسیون فروش نسخه اصلی و مجاز بودن کپی برای کتابخانه‌ها فراهم می‌شود و همچنین با پیوستن به برن روابط ایران با سایر کشورها گسترش می‌یابد و تحریم‌ها کم اثر خواهند شد.

سابقه رعایت حقوق مولف(قانون کپی رایت) در ایران به چه زمانی باز می‌گردد؟
ایران نخستین کشوری است که در منطقه به موضوع کپی رایت اهمیت داده است. سابقه این اقدام به سال 1310 شمسی بازمی‌گردد که قانونگذار در قانون مجازات عمومی، مواد 245 تا 248 به جنبه‌هایی از تخلفات در این حوزه و نیز مجازات‌های آن اشاره کرده است.

در سال 1348 قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان با 33 ماده به تصویب مجلس ایران رسید. این قانون مهم‌ترین قانون مصوب ایران در حوزه کپی رایت است که علاوه بر استفاده از نظریات و ابداعات حقوقی در آن زمان، از تجربیات و نظرات جامعه بین‌المللی نیز استفاده شده است.

پس از این قانون، قوانین دیگری مانند قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات، آثار صوتی و قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای، قانون تجارت الکترونیکی و قانون جرایم رایانه‌ای با انگیزه رفع نواقص و پوشش دادن فضاهای جدید در این حوزه به تصویب رسیدند.

قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی در سال 1352 برای رفع نواقص و کمبودهای قانونی در حمایت از آثار ترجمه‌ای و قوانین حوزه رایانه‌ای، قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای در سال 1379 ، قانون تجارت الکترونیکی در سال 1383 و قانون جرایم رایانه‌ای در سال 1389 با هدف بسط و پوشش دادن حوزه حمایت‌های قانونی در فضای مجازی به تصویب رسیدند.

شاید امروز از جنبه کمّی، کمبودی در حوزه قانونگذاری داخلی احساس نشود و می‌توان گفت در اغلب زمینه‌های علمی، ادبی و هنری مورد حمایت قانونی قرار دارند اما از جنبه کیفی، نواقص مهم و قابل توجهی وجود دارد که مواردی از جمله ضمانت‌های اجرایی، نوع مجازات‌ها، روند دادرسی و امور پیشگیرانه را شامل می‌شود.

چرا در ایران برای پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی مخالفان و موافقان وجود دارد؟

از زمان تصویب قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان در سال 1348 شمسی تاکنون، مشی و نظر قانونگذاران کشور، نپیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی به ویژه کنوانسیون برن بوده است.

مهم‌ترین دلیل طرفداران این نظریه، توجه به حرکت یک سویه علمی به واسطه کتب و دیگر منابع علمی از کشورهای پیشرفته به داخل ایران بوده است که در صورت پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی، این روند، مختل یا گران و پرهزینه خواهد شد اما استدلال موافقان با پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی در بررسی همه جانبه وضعیت اقتصادی و تجاری آثار ادبی و هنری نشان می‌دهد که التزام به کنوانسیون‌های بین‌المللی نه تنها بحرانی در این حوزه ایجاد نکرده و مانعی برای استفاده از مزیت‌های آن نخواهد بود بلکه می‌تواند فواید متعددی نیز داشته باشد. 

البته بدون شک، نقش مهم کتاب در انتقال علم و فرهنگ قابل چشم‌پوشی و تردید نیست ولی بی‌توجهی به سایر آثار فرهنگی، هنری و فنی نیز نمی‌تواند قابل توجیه باشد. به عنوان مثال، انواع هنرهای اصیل ایرانی مانند هنرهای مکتوب و تجسمی، موسیقی ، فیلم و سینما و از همه ملموس‌تر نقش قالی و فرش ایرانی که اکنون مورد تاراج سودجویان در کشورهای مختلف دنیا قرار گرفته است، نیازمند فریادرسی دارد تا به پشتوانه معاهدات بین‌المللی پیگیری شود.

پیوستن ایران به کنوانسیون‌های بین‌المللی مشکلاتی مانند افزایش قیمت و گران شدن کتاب را هم به دنبال دارد، دلایل موافقان برای پیوستن به آن را در چه موضوعی می‌دانید؟

ناشران بزرگ بین‌المللی، آثار خود را برای کشورها با موقعیت اقتصادی مختلف به صورت متفاوتی قیمت‌گذاری می‌کنند و حق ترجمه یا تجدید چاپ یک اثر خارجی نیز بر اساس قیمت و شمارگان داخلی محاسبه و پرداخته می‌شود.

هزینه حق ترجمه و حتی هزینه‌های احتمالی ناشی از رعایت حقوق مولف نسبت به افزایش قیمت‌ عوامل فنی چاپ و به ویژه کاغذ و مقوا بسیار ناچیز است. افزایش قیمت کاغذ در اوایل سال 1391 باعث شد بهای کتاب بیش از دو برابر شود، در حالی که در بدترین شرایط، پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی و رعایت حقوق ناشران و پدیدآورندگان خارجی فقط هفت تا ده درصد به قیمت کتاب می‌افزاید.

فواید پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نخست این‌که از جنبه صنفی، پیوستن به کپی رایت باعث ایجاد نظم و قانون‌مداری در حوزه انتشار آثار خارجی اصل یا ترجمه خواهد شد. از کارهای موازی و تکراری جلوگیری می‌شود، انحصار در انتشار باعث رونق اقتصادی برای ناشران قانونی خواهد شد و سیستم نظارتی نیز می‌تواند کنترل لازم را اعمال کند. البته مدتی است ناشران و مترجمان کشور بی‌آن‌که الزام قانونی برای کسب رضایت و رعایت حقوق مادی پدیدآورندگان و ناشران خارجی داشته باشند، خود را مقید به رعایت حقوق معنوی آن‌ها دانسته و در مواردی که قوانین تحریم اقتصادی ایران اجازه داده، حقوق مادی آن‌ها را نیز رعایت کرده‌اند.

از جنبه اقتصادی نیز با پیوستن به کنوانسیون برن، پدیدآورندگان و ناشران آثار علمی، ادبی و هنری می‌توانند آثار خود را با حفظ حقوق انتشار در سراسر دنیا عرضه و کسب درآمد کنند و از جنبه سیاسی، رعایت حق کپی رایت علاوه بر ایجاد وجهه سیاسی و بین‌المللی، مقدمه‌ای است برای ورود به مجامع اقتصادی و تجاری مانند سازمان تجارت جهانی. برای پیوستن به این سازمان لازم است کشورهای متقاضی، بیست ماده ابتدایی کنوانسیون برن را پذیرفته باشند و قوانین کشور خود را بر آن اساس اصلاح و تدوین کنند.

تاکنون در عرصه بین‌المللی چه کنوانسیون‌هایی برای پرداختن به رعایت حقوق مولف مصوب شده است؟

مهم‌ترین کنوانسیون بین‌المللی در حوزه کپی رایت، کنوانسیون برن است که در سال 1886 میلادی برابر با سال 1265 شمسی به تصویب رسید و در طول این سال‌ها اغلب کشورهای دنیا با تهیه مقدمات قانونی به عضویت آن درآمده‌اند. کنوانسیون ژنو نیز در سال 1952 به ابتکار یونسکو و تشویق آمریکا با هدف حمایت از کشورهایی که به حمایت‌هایی کمتر از آنچه در کنوانسیون برن بود، اعتقاد داشتند، شکل گرفت.

همچنین بر اساس معاهده استکهلم در سال 1967 میلادی، سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) تاسیس و در سال 1979 میلادی اصلاح شد. وایپو از سال 1994 در صدد به‌روز رسانی کنوانسیون برن برآمد تا تحولات ناشی از گسترش فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات نظیر نرم‌افزارها و پایگاه‌های داده و مبادلات الکترونیکی را پوشش دهد. این معاهده در قالب یک نوع توافق خاص در چارچوب ماده 20 کنوانسیون برن بود.

البته همه کشورهای دنیا کنوانسیون برن را پذیرفته‌اند به جز 10 کشور که نام ایران هم در میان آن‌ها دیده می‌شود. اغلب کشورهای خارج از کنوانسیون برن، سرزمین‌های جزیره‌ای و کوچکی‌اند که با ایران قابل قیاس نیستند. اکنون ایران به عنوان کشوری که نسبت به رعایت حقوق بشر بی‌تفاوت است، شناخته می‌شود و در مجامع فرهنگی نام آن را با رنگ قرمز می‌نویسند. امیدوارم در دولت جدید نسبت به این موضوع اقدام شود و ما از این وضع خارج شویم.