به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، پیوستن به قانون کپی رایت جهانی یکی از موضوعاتی است که در سال‌های اخیر محل مناقشه میان موافقان و مخالفان بوده است. این روند به گونه‌ای بوده است که برخی ناشران موافق این قانون در سال‌های اخیر پس از کسب اجازه از ناشر یا نویسنده به انتشار این اثر پرداخته‌اند. از سوی دیگر مخالفان این جریان از تولید کم آثار هنرمندان ایرانی و هزینه‌های سنگین پذیرش این قانون سخن می‌گویند.

داریوش مطلبی، معاون فناوری و اطلاع‌رسانی موسسه خانه کتاب یکی از مدافعان امضا توافقنامه‌های جهانی کپی رایت است و دلایل مختلفی را در دفاع از این قانون عنوان می‌کند. وي قانونمند شدن حوزه ترجمه در ایران را یکی از نکات مثبت پذیرش این کنوانسیون جهانی می‌داند که بازار آشفته ترجمه در ایران را سامان‌مند خواهد کرد. در ادامه مصاحبه با داریوش مطلبی را از نظر می‌گذرانید:

*نظر شما درباره پیوستن به قانون کپی رایت جهانی چیست؟ دیدگاه‌های مختلفی در این حوزه وجود دارد که به طور کلی به موافقان و مخالفان تقسیم‌بندی می‌شوند. شما از موافقان هستید یا مخالفان؟

از گذشته تاکنون پیوستن به کنوانسیون‌های جهانی در حوزه حق مولف، موافقان و مخالفانی داشته است. موافقان به این نکته اشاره دارند که با گسترش صنعت نشر تعامل میان ناشران گسترده‌تر می‌شود. ما زمانی می‌توانیم آثار دیگران را به فارسی ترجمه کنیم که به شکل قانون آثار آن‌ها را خریداری کنیم و در مقابل آن آثاری را ارایه دهیم. در سطح جهان تبادل رایت همواره پایاپای بوده است؛ اثری را می‌گیرند و اثری را می‌دهند یا این‌که چند اثر را می‌دهند و یک اثر را دریافت می‌کنند. به نظر من پیش شرط حضور آثار ایرانی در بازارهای جهانی به رسمیت شناختن حقوق دیگران است.

اگر ما این کنوانسیون‌ها را بپذیریم مطمئنا از مزایای زیادی بهره‌مند می‌شویم و یکی از موارد آن ضابطه‌مند شدن بحث ترجمه است. زمانی که ما حق مولف اثری را خریداری کنیم، تلاش می‌کنیم که ترجمه‌ای آبرومند را در دسترس مخاطبان قرار دهیم و به این طریق رقابت کاذبی که در حال حاضر در بحث ترجمه کتاب وجود دارد، از میان خواهد رفت. رقابت بر سر انتشار یک اثر غيرفارسي در میان ناشران موجب می‌شود تا ناشرانی که به دنبال سود هستند، کار را به دست مترجمان غیر حرفه‌ای بسپارند. این مساله موجب ترجمه بد برخی از آثار می‌شود که به صنعت نشر آسیب می‌زند و مخاطب را دلزده می‌کند.

حق رایت کتاب‌ها 4 تا 6 درصد است

به نظر من پیوستن به این کنوانسیون‌ها می‌تواند نشر آثار ترجمه‌ای را در ایران ضابطه‌مند کند و کیفیت آثار را بالا ببرد. از سوی دیگر عرضه آثار ما در بازارهای جهانی را گسترش دهد اما مخالفان این جریان عنوان می‌کنند که با خرید رایت آثار دیگران قیمت کتاب‌ها بالا می‌رود. البته باید گفت که قیمت رایت کتاب‌ها بسیار پایین است و عموما 4 تا 6 درصد قیمت کتاب‌ها در کشور مقصد است. این موضوع در ایران چندان تاثیری نخواهد داشت و تنها اندکی قیمت کتاب را بالا خواهد برد.

سهم بالای تولیدات ایرانی در عرصه جهانی

مخالفان از سوی دیگر عنوان می‌کنند که اگر این کنوانسیون‌ها را بپذیریم احتمال دارد که دیگر به این سادگی آثار در اختیار ایرانیان قرار نگیرد و همچنين ما آثار زيادي برای عرضه در بازارهاي جهاني نداریم. این مساله شاید در اوایل انقلاب به دلیل جنگ و تحریم‌ها قابل توجیه بود و ممكن بود ما در ورود كتاب‌‏هاي مفيد به ايران و همچنين توليدات علمي مشكل داشتيم اما در این سال‌ها هم دريافت كتاب‏ها با مشكلي همراه نبوده و هم میزان انتشار مقالات علمی ما در مجلات معتبر بين ‏المللي نشان می‌دهد که حرف‏هاي زيادي برای گفتن داریم. پس در عین این‌که می‌توانیم از آثار دیگران بهره بریم، می‌توانیم آثار خود را به جهانیان عرضه کنیم.

*حالا با این توضیحات از نظر شما آیا باید این کنوانسیون‌ها را بپذیریم یا خیر؟

در وضعیت کنونی پیوستن به کنوانسیون‌های جهانی کپی‌رایت هر چند در کوتاه مدت می‌تواند نشر ما را با مشکلاتی مواجه کند و بر قیمت آن‌ها بیفزاید یا دسترس پذیري منابع را تحت تاثیر قرار دهد اما در بلند مدت می‌تواند تاثیر بسیاری را بر  نشر ایران بگذارد و آن افزایش کیفیت آثار ترجمه و تاثير مثبت آن بر كيفيت آثار تاليفي و در كل بر صنعت نشرایران و به تبع آن امكان حضور کتاب‌های نویسندگان ایرانی در بازارهای جهانی فراهم مي‌‏شود.

بسیاری از ناشران موافق پیوستن به قانون جهانی کپی‌رایت هستند

تحقیقی هم که از سوی یکی از دانشجویان من «بررسي وضعيت حق مولف در ايران و پیامدهای الحاق به کنواسیون‌های بین‌المللی» انجام شد، نشان می‌داد كه بسیاری از ناشران با الحاق به این معاهدات بين‏‌المللي موافق بودند و آن را مثبت ارزیابی می‌کردند. من الحاق به این معاهدات با در نظر گرفتن همه جوانب و پيامدها مثبت ارزیابی می‌کنم. باید با صاحب‌ نظران این حوزه برنامه بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت برای بحث الحاق به این کنوانسیون‌ها پيش‏‌بيني شود و تاثیرات مثبت و منفی را بسنجیم و گام به گام بحث الحاق را پيش ببريم تا اين پيوستن با کمترین زیان همراه باشد.

*راه حل شما برای این اقدام چیست؟

دولت در ایران به مانند دیگر کشورها از فرهنگ حمايت مي‌‏كند. دولت و به ‏طور خاص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توانند بخشی از حمایت‌های خود را به این مساله اختصاص دهند و در کنار بستر سازی برای پیوستن به این کنوانسیون‌ها، براي كوتاه مدت بخشي از حمايت‏ها را به اين سمت سوق دهد.

از سوی دیگر ما در کشور خود آژانس‌های ادبی فعالی نداریم. در کل دنیا بحث خرید و فروش رایت از طریق آژانس‌های ادبی شکل می‌گیرد. ما باید از الان روی این موضوع کار کنیم و به آموزش این آژانس‌ها و ناشران بپردازیم. دولت و اتحادیه ناشران می‌توانند در این حوزه فعالیت‌ها و حمایت‌هایی داشته باشند. دو مساله توجه بيشتر به پذيرش به معاهدات بين‏‌المللي را ضروري مي‏‌سازد:

يك. پيش‏‌شرط عضويت در سازمان تجارت جهانی. 21 بند اول توافق‏نامه برن است، پس ما ناگزيريم به الحاق.

دوم. پيش‏‌شرط حضور آثار ايراني در بازارهاي جهاني. وجود احترام متقابل بين نشر ايران و ساير كشورهاست. با این پیش شرط پذیرش این کنوانسیون در بلند مدت الزامی خواهد شد. در لایحه جديد نیز این موضوع پیش‌بینی شده است. ما باید برای حفظ مصالح كشورمان در شكل عام و صنعت نشر در شكل خاص آن، برنامه‌‏ريزي دقيقي با كمك حقوق‌‏دانان، دست‌‏اندركاران و مسوولان دولتي براي پيوستن به معاهدات بين‌‏المللي انجام دهيم و در كنار آن فرهنگ‌سازی و اطلاع‌‏رساني را با استفاده از رسانه‌‏های مختلف پيگيري کنیم.

*نکته مغفول در توضیحات شما این بود که این کنوانسیون‌ها صرفا منحصر به کتاب نمی‌شوند و نرم‌افزارها و بازی‌های رایانه‌ای را نیز در بر می‌گیرند و این هزینه‌هایی را به کشور تحمیل می‌کند و نهادها و موسساتی که توان پایینی دارند قادر به استفاده از برخی از این امکانات نخواهند شد؟ با این مشکل چگونه می‌توان برخورد کرد؟

حق مولف نگاه ماهوی به اثر دارد و هر اثر خلاقانه‌ای را که حاصل تفکر یک نفر باشد مورد حمایت قرار می دهد. این اثر می‌تواند  کتاب، مجسمه، فیلم و... باشد. طبیعتا پذیرش این قوانین تبعاتی را برای کشورها دارد. البته ایران با پذیرفتن این توافق در کوتاه مدت مشکلاتی را در تولید خواهد داشت اما در بلند مدت براي صنعت رسانه‏‌ها سودمند خواهد بود.

استفاده واقعی‌تر از نرم‌افزارهای خارجی

البته باید توجه داشت که با پیوستن به این کنوانسیون‌ها آثار قبلی مشمول الحاق نخواهند شد. از سوی دیگر این امر موجب می‌شود تا نوآوری‌های خود را ارتقا دهیم و به جاي استفاده روزافزون از نرم ‏افزارهاي توليد ساير كشورها و افتادن در دام مصرف‏‌گرايي با توجه به محدوديت‏‌ها به توليد بومي هم توجه داشته باشيم. چند سال پیش در  اجلاسی شرکت کرده بودم که رییس آن اجلاس بانك اطلاعاتي داشت که در محیط داس بود. همچنین ویندوزی داشت که جزو نسخه‌های اولیه ویندوز بود. در ایران به محض این‌که هر ویندوزی منتشر می‌شود، سریعا روی دستگاه‌ها نصب می‌شود. چون بابت رایت این آثار پولی را پرداخت نمی‌کنیم از این رو با قابلیت‌های آن‌ها آشنايي كافي نداريم و از همه قابليت‏هاي يك نرم‌افزار هم استفاده‌ای نمی‌کنیم.

با پذیرفتن این کنوانسیون‌ها استفاده ما از نرم‌افزارها واقعی‌تر خواهد شد و در ضمن همان‌طور كه عرض كردم فرصت نوآوری برای ما افزایش می‌یابد. با این شرایط به سراغ تولیدات داخلی می‌رویم و به نوعی با نوآوری‌های خود تولیدات خود را افزایش دهیم. این اقدامات موجب می‌شود که در بلند مدت ما از مصرف کننده به تولید کننده تبدیل می‌شویم.

احترام به مولف مهم‌تر از حق رایت است

علاوه بر آن، در بسیاری از مواقع به ويژه در صنعت نشر كتاب، احترام به حقوق دیگران مهم‌تر از خرید حق رایت است. برای مثال، ما در خانه کتاب آثاري را از «سزگین» اسلام‏‌شناس و شرق‌‏شناس آلماني ترجمه کردیم و در سال 2003 كه براي شركت در نمایشگاه كتاب فرانکفورت به آلمان رفته بودم، نسخه‌‏اي از این اثر را نزد وی بردیم. او ابتدا مقداری مکدر شد و فکر کرد که از او اجازه‌ای نگرفته‌ایم. اما به محض اینکه از مکاتبات مترجم برای کسب اجازه با وی سخن گفتم، بسیار خوشحال شد و اثر را از ما گرفت و تشکر هم کرد. نفس احترام به حقوق یکدیگر مهم‌تر از دیگر موارد است. در دنیا هم بر  آن تاکید زیادی می‌کنند. تا زمانی که ما برای آثار دیگران پولی پرداخت نکنیم، آثار ما در کشورهای دیگر استفاده می‌شود و پولی هم به ما تعلق نخواهد گرفت.

*تولیدات ما در مقایسه با کشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار پایین است و سهم ناچیزی را تشکیل می‌دهد. چگونه می‌توانیم در این عرصه بهره‌مند شویم؟

اتفاقا در صنعت نشر از نظر تعداد عناوین ما جزو 10 کشور برتر جهان هستیم. اگر چه تعداد شمارگان آثار در ایران پایین است اما عناوین بسیاری را در طول سال منتشر می‌کنیم. سال گذشته تعداد عناوین آثار ما 64 هزار عنوان بود که 50 هزار عنوان تالیفی بودند. این نشان می‌دهد که از نظر تولید مشکل زیادی نداریم و جزو کشورهای تولید کننده فکر و اندیشه هستیم. در تولید مقالات هم نسبت به سال پیش، رشد داشتیم. از نظر تعداد مقالات علمي در منطقه نیز پس از ترکیه رتبه دوم را داریم. بنابراين  مشکل تولید نداریم و مشکل ما تبادل است.

همچنین، ما در بلند مدت در حوزه نرم‌افزار هم حرف برای گفتن خواهیم داشت. این‌که درصدی از اپلیکیشن‌های اوريجينال موبایل سوني و ال‏‌جي در ایران تولید می‌شوند نشانگر این موضوع است و اگر زیرساخت‌های تبادل وسعت پیدا کند، کم‌کم ما می‌توانیم این روند را بهتر کنیم. ما باید ابعاد مختلف را در نظر بگیریم و بر اساس آن تصمیم‌گیری کنیم. ایران باید به گونه‌ای باشد که در عین حالی که از آثار دیگران استفاده می‌کند، بتواند آثار خود را هم به دیگران عرضه کند و حقوق کشور و ملت را در نظر بگیرد.

*درباره پیوستن به این کنوانسیون‌ها نظرات صنف‌ها و گروه‌ها چیست؟ از سوی دیگر مرجعی که باید این تصمیم سازی را انجام دهد چه کسی است؟

در میان اهالی سینما و مطبوعات این نگاه مثبت است. دفتر حقوقی و مالکیت فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با مشورت با ناشران و دیگر اصحاب فرهنگ می‌تواند مقدمات پيوستن به معاهدات بين‌‏المللي را فراهم كند و با تصويب مجلس عملا اين مساله تحقق پيدا كند. اميدوارم با تصويب لايجه جديد كه در آن بحث احترام به حقوق ديگر كشورها پيش‏بيني شده و با فرهنگ‌سازی مناسب در بلند مدت عرضه تفکر ایرانی و اسلامی (در جنبه‏‌هاي مختلف) در سطح بين‏‌المللي تحقق پيدا کند.