به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دارالفنون پیوسته در یاد و خاطره ایرانیان همراه با نام امیرکبیر تداعی می‌شود اما از همین نخستین دانشگاه تاریخ مدرن ایران افراد و شخصیت‌هایی فارغ‌التحصیل شدند که نامشان در کنار نام بنیانگذار این مدرسه چون ستارگانی در آسمان دانش و علم ایران می‌درخشد. 

این مدرسه دی‌ماه 1230 خورشیدی (1268 هجری‌قمری) تاسیس شد. در دوره نخست بیشتر افرادی که به این مدرسه وارد می‌شدند وابستگی و پیوندهای خانوادگی با خاندان قاجار داشتند اما پس از انقلاب مشروطه و تدوین «آیین‌نامه مدرسه دارالفنون» تغییراتی در شیوه اداره آن اجرا شد. تاریخ و جغرافیا، زبان فرانسه، علوم طبیعی و ریاضی درس‌های مشترک تمامی رشته‌ها بود و پیاده‌نظام، سواره‌نظام، توپخانه، مهندسی، پزشکی و جراحی، داروسازی و کانی‌شناسی رشته‌های درسی این مدرسه به‌شمار می‌رفتند و بعدها زبان انگلیسی، روسی، نقاشی و موسیقی به این درس‌ها افزوده شد. دانش‌آموختگان دارالفنون تاثیر بسیاری بر فرهنگ و تاریخ ایران گذاشتند. به همین مناسبت «ایبنا» نگاهی به بزرگانِ فارغ‌التحصیل دارالفنون دارد که نقش مهمی در بنای جامعه امروز ایران داشتند.
 
عبدالغفار نجم‌الملک که در رشته ریاضی در دارالفنون درس خواند، نخستین ایرانی بود که نقشه‌ای به سبک غربی از دارالخلافه تهران تهیه کرد. وی که در سمت معلم دارالفنون، دانش‌آموختگان دیگری را تربیت کرد، نخستین سرشماری در ایران را نیز به مرحله اجرا گذاشت. عبدالمجیدمیرزا نوه فتحعلیشاه که وی را به عین‌الدوله می‌شناسیم نیز از دیگر تحصیل‌کردگان این مدرسه بود. وی نخست وزیر مظفرالدین‌شاه و از مخالفان سرسخت مشروطیت در ایران بود. 

جعفرقلی هدایت (نیرالملک) از افرادی بود که با همکاری عبدالغفار نجم‌الدوله نقشه تهران را تهیه کردند. محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله ملقب به اعتمادالسلطنه از دیگر دانش‌آموختگان دارالفنون بود که کتاب‌های بسیاری نوشت. «روزنامه خاطرات»، «مرآت‌البلدان»، «تاریخ منتظم ناصری»، «تاریخ 42 ساله سلطنت»، «تاریخ سلماس»، «تاریخ سوادکوه»، «تاریخ مرو»، «تاریخ اشکانیان»، «شرح احوال صدراعظم‌های قاجار» و «جغرافی طالقان» برخی از آثار وی به‌شمار می‌روند.

در سال‌ها و دوره‌های بعد نیز افرادی در این مدرسه درس خواندند که آثار ارزشمندی به‌جای گذاشتند. عباس اقبال‌آشتیانی، تاریخ‌نگار و نویسنده تالیف،‌ تصحیح و ترجمه‌های بسیاری از وی به یادگار مانده است. «تاریخ اکتشافات جغرافیایی و تاریخ علم جغرافیا»، «تاریخ ایران بعد از اسلام»، «شرح حال عبدالله بن‌مقفع»، «میرزا تقی‌خان امیرکبیر»، «تاریخ جواهر در ایران» و «تاریخ مغول» برخی از تالیفات وی به‌شمار می‌روند. تصحیح «مجمع‌التواریخ»، «شاهنامه»، «سیاست‌نامه»، «تاریخ طبرستان» و ترجمه «سه سال در دربار ایران (خاطرات دکتر فووریه)»، «ماموریت ژنرال گاردن در ایران» و «محاسن اصفهان» اثر «حسین بن ابی‌رضا آوی» تنها گوشه‌ای از کتاب‌های ارزشمند این پژوهشگر هستند. 

عبدالرزاق بغایری، استاد ریاضی و مهندسی، از شاگردان نجم‌الدوله که ترسیم نقشه ایران، تعیین «انحراف قبله»، تهیه «نقشه پنج قاره عالم»، «نقشه تهران» و ساختن قطب‌نمای قبله‌نما را انجام داد، همچنین «اصول علم جغرافیا» و «معرفه‌القبله» و «ما مهندس داریم» از آثار قلمی وی به‌شمار می‌روند. 

عیسی‌خان صدیق از دیگر بنیانگذاران دانشگاه تهران، دستیار پروفسور براون در تدریس فارسی دانشگاه کمبریج و نویسنده کتاب‌هایی چون «تاریخ فرهنگ ایران»، «حقوق بین‌الملل»، «تاریخ فرهنگ اروپا از آغاز تا عصر حاضر» و جهانگیر میرزا شیرازی مشهور به صوراسرافیل از شهدای مشروطه و موسس روزنامه صوراسرافیل از بزرگان تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌روند.

محمدعلی فروغی ملقب به ذکاءالملک، ادیب، سیاستمدار، روزنامه‌نگار و پزشک که خدمات بسیاری برای جامعه و مردم ایران انجام داد. تالیف و ترجمه کتاب‌های بسیاری از سوی این شخصیت صورت گرفته که می‌توان به «تاریخ ایران قدیم»،‌ «تاریخ ساسانیان»، «تاریخ اسکندر کبیر» و «تاریخ مختصر دولت قدیم روم»، ترجمه «تاریخ ملل قدیمه مشرق» و تصحیح »کلیات سعدی»، «رباعیات خیام»، «خلاصه شاهنامه» و «زبده دیوان حافظ» اشاره کرد. 

محمد معین، استاد زبان فارسی و پدیدآورنده فرهنگ معین با تالیفاتی چون «شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه»، «ارداویرافنامه»، «روزشماری در ایران باستان و آثار آن در ادبیات فارسی»، «مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات فارسی»، «یوشت فریان و مرزبان‌نامه» و «حافظ شیرین سخن». صادق هدایت، نویسنده شهیر ایرانی با آثاری چون «سه قطره خون»، «بوف کور»، «سگ ولگرد» و «فواید گیاهخواری» از افراد تاثیر گذار بر ادبیات ایران بودند.

سلیمان‌میرزا اسکندری، از بنیانگذاران حزب توده ایران، کتاب‌هایی مانند «جنگ اول»، «توطئه‌های دولت عثمانی»، «انقلاب گیلان» و «دیکتاتوری رضاخان» را در کارنامه دارد. ولی‌الله نصر، رییس مدرسه علوم سیاسی و سیاستمدار که از تالیفاتی وی می‌توان «جغرافیاى اقتصادى عالم»، «جغرافیاى طبیعى و سیاسى كامل ایران»، «حیوان‏شناسى» و مجموعه مقالات دانش و اخلاق را نام برد. عبدالعظیم قریب، ادیب و بنیانگذار دستور زبان فارسی نوین و «تصحیح تاریخ برامکه»، «منتخب کلیله و دمنه»، «تصحیح و تشحیه بوستان سعدی»، «بدیع»، «بدایه‌الادب»، و «قواعد فارسی در صرف و نحو» از آثار اوست. 

در سال‌های آغازین قرن بیستم و پس از ایجاد ساختار آموزشی نوین در ایران، مدرسه دارالفنون که به‌نوعی دانشگاه در ایران بود از جایگاهش افول کرد، با این‌حال به دلیل پیشینه تاریخی و اهمیت افرادی که در آن تحصیل کرده بودند، هنوز مورد اقبال خانواده‌های ایرانی بود. در دوره‌های بعدی نیز افرادی از آن‌جا فارغ‌التحصیل شدند که نام هر کدام در تاریخ ایران می‌درخشد. 

فریدون آدمیت که متولد 1299 در تهران بود نیز در این مدرسه درس خواند. وی از تاریخ‌نگاران و روشنفکران مشروطه بود که آثاری چون «امیرکبیر و ایران»، «جزایر بحرین: تحقیق در تاریخ دیپلماسی و حقوق بین‌الملل»، «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران»، «اندیشه‌های طالبوف تبریزی»، «ایدئولوژی نهضت مشروطیت» و «فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت» برخی آثار وی به‌شمار می‌روند. 

مجتبی مینوی دیگر ادیب، تاریخ‌نگار و نویسنده‌ای است که از این مدرسه دانش آموخت. تصحیح و ترجمه‌های ارزشمندی از وی به یادگار مانده که می‌توان به ترجمه «کشف دو لوح تاریخی همدان»، «کشف الواح تاریحی بنای تخت جمشید»، «وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان» و تصحیح «اخلاق ناصری»، «سیرت جلال‌الدین منکبرنی»، «کلیله و دمنه»، «نوروزنامه»، «نامه تنسر» و تالیف «آزادی و آزادفکری» و «فردوسی و شعر او» اشاره کرد. 

سپهبد حاجی علی رزم‌آرا، معاونت دانشگاه جنگ را به عهده داشت و تاکتیک، نقشه‌خوانی و جغرافیای نظامی تدریس می‌کرد. درباره ترور این شخصیت در 16 اسفندماه 1329که مربوط به جریان‌های ملی شدن صنعت نفت ایران است کتاب‌های بسیاری نوشته شده که از آن میان می‌توان به «اسرار قتل رزم‌آرا» نوشته محمد ترکمان اشاره کرد. این کتاب به بازجویی‌های طهماسبی درباره ترور رزم‌آرا می‌پردازد. همچنین «خاطرات مرتضی کاشانی»، «بازی قدرت»، «سیری در نهضت ملی شدن نفت (خاطرات شمس قنات‌آبادی)» و «خاطرات سیاسی (سرهنگ مصور رحمانی)» برخی از آن‌هاست. رزم‌آرا به دلیل تدریس در دانشگاه جنگ، تالیفاتی نیز دارد که «جغرافیای نظامی ایران»، مقاله‌هایی درباره بلوچستان انگلیس، ترکستان شوروی، قفقازیه، ترکیه، افغانستان و عربستان برخی از آن‌هاست.

و این فهرست ادامه دارد...