به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، انجمن جامعه‌شناسی ایران نشست نقد و بررسی دو کتاب «جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی» اثر «ونسان کارادک» و کتاب «جامعه‌شناسی سالمندی» اثر محمدتقی شیخی را با حضور علی روشنایی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، عالیه شکربیگی، جامعه‌شناس و امید علی‌احمدی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی دوشنبه (16دیماه) برگزار کرد.

روشنایی در ابتدای این جلسه با اشاره به کمبود کتاب‌های تالیفی در حوزه جامعه‌شناسی سالمندی در ایران، به رویکردهای جامعه‌شناسانه نسبت به موضوع سالمندان پرداخت و گفت: با بررسی رویکردهایی که نسبت به جامعه‌شناسی سالمندی وجود دارد، می‌توان به دو رویکرد قابل توجه درباره این موضوع توجه کرد. یک، رویکردی که افزایش جمعیت سالمندی را به عنوان یک مشکل در جامعه می‌پندارد و راهکار پیشنهادی خود را افزایش باروری و تولید مثل در جامعه می‌داند و دوم، رویکردی که جمعیت سالمندی را به عنوان بخشی از کل جامعه به رسمیت می‌شناسد، با مسایل و مشکلات آن همانند دیگر بخش‌های جامعه برخورد می‌کند و مطالعه و بررسی راهکارهای علمی و اجرایی را برای مدیریت این بخش از جامعه پیش روی خویش قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: رویکردی که در جامعه ما به‌ویژه در سال‌های اخیر و با مطرح شدن جدی موضوع سالمندان مورد توجه قرار دارد، رویکرد دوم است که باید افزایش جمعیت سالمندی را در جامعه ایران به عنوان یک واقعیت پذیرفت و برای این قشر برنامه‌ریزی درست و صحیحی انجام داد.

این جامعه‌شناس سپس در نقد کتاب «جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی» اثر «ولسان کارادک» با ترجمه سوسن کباری گفت: این اثر با ترجمه‌ روان و معادل‌سازی‌های مناسب برخی مفاهیم به فارسی، مشتمل بر چند نکته مثبت و منفی است. نقطه مثبت این کتاب را می‌توان نگاه «انسان‌محورانه» مولف کتاب به مساله سالمندان دانست، به نحوی که مسایل سالمندی در این اثر، نه از بعد یک مشکل و باری بر دوش جامعه بلکه به مانند مشکلات و مسایل دیگر قشرهای جامعه نگاه شده است و این مساله را مطرح می‌کند که اگر نگاه درستی در جامعه به این قشر وجود داشته باشد، سالمندان هم می‌توانند برای جامعه مفید باشند و سهم خود را مانند دیگر بخش‌ها ایفا کنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ویژگی مثبت دیگر این اثر را نگاه متفاوت آن در زمینه موضوع سالمندان بیان کرد و گفت: این کتاب سالمندی را در «تداوم» سیکل‌های زندگی که باید به آن‌ به عنوان دوره‌ای از زندگی اعتنا شود، نگاه کرده در حالی‌که در دیگر کتاب‌ها، سالمندی را دوره‌ای جدا و بیگانه از زندگی انسان‌ها می‌انگارند و عموما نگاهی ترحم‌آمیز به این قشر که باید به آن‌ها کمک کرد، حاکم است.

شکل ظاهری کتاب با محتوای آن یکسان نیست
وی در ادامه سخنانش به نقاط منفی این کتاب اشاره کرد و گفت: نخستین ایراد این اثر را می‌توان شکل ظاهری آن و ناهماهنگی طرح روی جلد و محتوای آن عنوان کرد زیرا در جلد این کتاب برگی  در حال خشکیده‌شدن به تصویر کشیده شده است، در حالی‌که در محتوای این کتاب به سالمندان و مسایل آن این‌گونه نگاه نشده و مقولات مطرح‌ شده درباره سالمندان در این کتاب را می‌توان به رویکرد دوم که پیشتر مطرح شد، نزدیک دانست. رویکردی که مقوله سالمندان را به عنوان یک واقعیت می‌پذیرد، سعی در حل مشکلات، برآوردن نیازها و فراهم کردن امکانات دارد و می‌کوشد از منظر تجربه و اندوخته به سالمندان نگاه شود، نه به عنوان قشری راکد و بیهوده در جامعه.

این دکترای جامعه‌شناسی، گزینشی عمل کردن نویسنده کتاب در انتخاب تئوری‌های انسان‌محورانه را از دیگر نقات ضعف این کتاب دانست و بیان کرد: اگرچه طرح بحث‌های تئوریک در این کتاب را می‌توان به عنوان نقطه قوت آن به حساب آورد اما گزینشی عمل کردن نویسنده در انتخاب تئوری‌هایی که متناسب با رویکرد کتاب و برای تایید آن‌ها بوده است، از جامعیت این اثر می‌کاهد.

وی در نتیجه‌گیری خود از نقد این اثر عنوان کرد: این کتاب با وجود داشتن ضعف‌هایی که عنوان شد، می‌تواند برای ایجاد بحث‌های جدیدی در جامعه که هنوز بسیاری از آن‌ها حتی وارد ادبیات جامعه‌شناسی سالمندان ما نشده‌اند، مثمر  واقع شود‌ زیرا در جامعه ما کار شاخصی در این زمینه صورت نگرفته است و آشنا شدن با تئوری و نظریه‌های حوزه سالمندان، در این کتاب‌ها، می‌تواند مجالی را برای طرح این‌گونه بحث‌ها در جامعه ایران ایجاد کند و رونق بیشتری به آن ببخشد.

مفهوم‌سازی‌های کتاب راهگشایی در ادبیات سالمندی است
در ادامه این نشست، دکتر امیدعلی احمدی درباره این اثر گفت: مطالعه این کتاب برای من بسیار جالب و قابل تامل بود و دلیل آن، وجود نکات مثبت قابل توجه مانند مفهوم‌سازی‌هایی که نویسنده کتاب در اثر خود آورده است، در حالی‌که این مفاهیم پیشتر در ادبیات جامعه‌شناسی سالمندی در ایران وجود نداشت و طرح آن‌ها می‌تواند بسیار راهگشا و به فهم بهتر و بیشتر ما از مقوله پیری و سالمندی کمک رساند. به عنوان مثال، مفاهیمی مانند «تمایز بین پیری و پیرشدگی»، مفهوم «سن سوم» (در ارتباط با سالمندان)، مفهوم «طبقه» سالمندی، تقسیم دوره پیری به دو دوره «شنگولی» و «فرتوتی» که اغلب این مفاهیم در اروپا رایج است اما در ادبیات جامعه‌شناسی سالمندی ما بیگانه و ناآشنا هستند.

وی در ادامه سخنان خود با کمرنگ دانستن نقش «خانواده» و ارتباط آن با سالمندان در این کتاب عنوان کرد: نکته مهمی که نباید از آن غافل شد رابطه سالمندی و خانواده‌هاست. مساله کمک گرفتن از خانواده‌ها درباره سالمندان، مساله‌ای است که در غرب به آن توجه اما در ادبیات جامعه‌شناسی ایران از آن غفلت شده‌است.

نویسنده کتاب «تحولات معاصر خانواده در شهر تهران» افزود: به یقین سیاست‌های کلان دولت برای کمک گرفتن از خانواده‌ها در این باره باید به نحوی باشد که شرایط بهتری را برای سالمندان جامعه رقم بزند زیرا دولت نباید تنها بار زندگی جامعه سالمندان را برعهده افراد خانواده‌ها بگذارد. سیاست‌های اقتصادی دولت مبنی بر پرداختن یارانه‌های مخصوص سالمندان، کاهش ساعت‌های کاری برای افرادی که از والدین سالمند خود نگهداری می‌کنند و حمایت‌های اقتصادی سازمان‌های بیمه می‌تواند برای حمایت از سالمندان مفید باشد.

بهره‌گیری از راهکارهای کتاب می‌تواند مفید و موثر باشد
عالیه شکربیگی در ادامه این نشست در نقد کتاب دیگری با عنوان «جامعه‌شناسی سالمندان» به قلم محمدتقی شیخی گفت: این اثر که در سال 1389 همزمان با رواج بحث سالمندان در جامعه ایران و افزایش این قشر از جامعه منتشر شد، مشتمل بر 15 فصل است که در یک بررسی کوتاه موضوع‌هایی مانند سیاست‌های اجتماعی سالمندان، پیش‌بینی وضع سالمندان، پیامدهای جمعیتی سالمندان و اقتصاد سالمندان را مطرح می‌کند.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: با توجه به این‌که این کتاب، اثری تالیفی معرفی شده‌است و انتظاری که از یک اثر تالیفی می‌رود آن است که نویسنده، خود، نگاه پژوهشی و کاربردی به موضوع بحث داشته باشد، این کتاب خالی از عنصر یاد شده و صرفا ترجمه‌ای از آرای نویسندگان مختلف است بدون آن‌که نگاهی به جامعه ایران و جامعه سالمندان آن داشته باشد. علاوه بر این، منابعی  هم که در این کتاب استفاده شده، بیشتر انگلیسی و لاتین است و این عوامل، از کاربردی شدن و خاصیت تالیفی این اثر کاسته‌است.

این پژوهشگر حوزه زنان و خانواده، نقد دیگر خود را از این کتاب، ایرادهای ویرایشی و چاپی بیش از اندازه این کتاب دانست و توضیح داد: این ایراد حتی در مقدمه این اثر که به نوعی ویترین کتاب محسوب می‌شود به وضوح دیده می‌شود و اشتباهات تایپی زیادی در آن دیده می‌شود که نشان می‌دهد بازبینی مجدد و دقیقی بر آن صورت نگرفته‌است.

نویسنده کتاب «مدرن‌گرایی و سرمایه اجتماعی خانواده» افزود: با این حال مباحث نظری مطرح‌ شده در این اثر با توجه به کمبود شدید این دست منابع در ایران، می‌تواند زمینه‌ راهکارهای پژوهشی را در ایران  فراهم و با بسترسازی ذهنی بحث سالمندان در محافل آکادمیک و علمی ایرانیان، باعث رواج بیشتر آن در ادبیات جامعه‌شناسی ما شود.

شکربیگی ادامه داد: در واقع نقطه قوت این کتاب، نشان دادن و نحوه ارایه سیاست‌های اجتماعی کشورهای پیشرفته (عمدتا اسکاندیناوی) در مورد  سالمندان است که استفاده و بهره‌گیری از این راهکارها می‌تواند برای جامعه ما مفید و موثر باشد. راهکارهایی مانند چگونگی فراهم آوردن امکانات برای سالمندان، سیاست‌های تشویقی برای آن‌ها، بودجه دولت برای سالمندان، ایجاد و تاسیس انجمن‌های محلی، مراکز خیریه و غیردولتی برای آن‌ها، نقش موثر شهرداری‌ها در این باره.

کتاب «جامعه‌شناسي پيري و پيرشدگي» نوشته «ونسان کارادک» با ترجمه سوسن کباری در 176 صفحه، شمارگان یکهزار نسخه و قیمت 7 هزار تومان از سوی انتشارات جامعه‌شناسان چاپ شده‌است. 

کتاب «جامعه‌شناسی سالمندی» به قلم محمدتقی شیخی در 232 صفحه، شمارگان یکهزار و یکصد نسخه و قیمت چهار هزار و پانصد تومان از سوی انتشارات حریر چاپ و روانه بازار نشر شده‌است.