به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، توجه به گذشته و برآیند آن در ایجاد هویت اجتماعی مردم، از سیاست‌های مشخص در هر کشور است. ترکیه نیز در این‌باره و با استفاده از شبکه‌های خصوصی این روند را پیگیری می‌کند. این امر باعث شده تا برای انجام چنین برنامه‌هایی، سریال‌هایی را با درونمایه تاریخی بسازد تا علاوه‌بر جذب مخاطب با نشان دادن عظمت و شکوه دوره‌های تاریخی بر ذهن مخاطبان تاثیر بگذارد. 

«حریم سلطان» (زندگی سلطان سلیمان قانونی)، از این دست سریال‌های تاریخی است که از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود و جالب این‌جاست که مخاطب ایرانی که علاقه بسیاری به تاریخ دارد، از طرفداران پروپاقرص چنین مجموعه‌ای شده‌اند اما آن‌چه بسیاری را نگران کرده، میزان توجه به تاریخ‌نگاری نادرست درباره وقایع به‌شمار می‌آید. از سوی دیگر، این سریال باعث استقبال مردم به کتاب‌های مربوط به تاریخ عثمانی شده، به‌طوری که برخی از ناشران دست به بازچاپ کتاب‌های این حوزه زده‌اند. 

سلطان سلیمان اول مشهور به قانونی، دهمین سلطان امپراتوری عثمانی بود که از سال ۱۵۲۰ میلادی تا زمان مرگش در سال ۱۵۶۶، طولانی‌ترین دوره سلطنت را بر عثمانی داشت. دلیل این‌که وی را قانونی می‌خوانند، بازسازی سیستم قضایی امپراتوری عثمانی بود. وی شیفته دختری از حرمسرا با نام الکساندرا شد که دختر کشیشی ارتدوکس بود که تاتارهای کریمه وی به اسارت گرفته بودند و در قسطنطنیه به‌عنوان برده فروختند. سلیمان با زیر پا گذاشتن سنتی دویست ساله، این کنیز را که نام خرم سلطان را برایش انتخاب کرده بود به عنوان همسر رسمی و قانونی خود اختیار کرد و باعث حیرت ساکنان قصر و اهالی شهر شد و مسایلی که پس این امر اتفاق افتاد تاثیر بسیاری بر آینده حکومت عثمانی گذاشت. ایبنا در این مصاحبه نگاهی به برآیند تاریخ‌نگاری عثمانی و ایران در تولید فیلم‌ها یا سریال‌های تاریخی داشته با رسول عربخانی، پژوهشگر تاریخ عثمانی که از کشور ترکیه فارغ‌التحصیل شده، گفت‌وگویی انجام داده است. 

عربخانی، پژوهشگر تاریخ عثمانی درباره نگاه تاریخ‌نگاری به سریال‌های تاریخی ترک‌ها اظهار کرد: همیشه قاعده این است که مخاطبان سریال‌های تلویزیونی غالبا توده مردم هستند نه کارشناسان و تحصیل‌کرده‌های تاریخ. اصولا هدف این قبیل سریال‌ها نیز جذب مخاطب است و نباید جنبه تجاری این مساله را فراموش کنیم به‌ویژه وقتی که تولیدکنندگان چنین فیلم‌هایی شبکه‌های خصوصی باشند. افرادی که با رسانه‌های ترکیه آشنایی دارند معنی این حرف را بهتر می‌فهمند که شبکه‌های خصوصی در ترکیه چه ماهیتی دارند و نقش آن‌ها در فرهنگ‌سازی جامعه ترکیه چگونه است. سریال حریم سلطان را باید در این چارچوب بررسی کرد. ضمن این‌که اصولا نباید این سریال‌ها را با پژوهش‌های تاریخی اشتباه گرفت. 

این مدرس دانشگاه با بیان این‌که منابع تاریخی در چنین سریال‌هایی چندان جایگاهی ندارند، گفت: هدف این سریال مانند سریال‌های دیگر سرگرم کردن بینندگان است و تنها تفاوت آن‌ها، این است که داستان در یک فضای تاریخی روایت می‌شود. مضمون و ساختار روایی آن در بیشتر موارد با سریال‌های غیرتاریخی که اخیرا در ترکیه ساخته می‌شوند، تفاوت چندانی ندارد. نام اصلی این سریال سده باشکوه بوده که منظور قرن شانزدهم و عصر فرمانروایی سلیمان باشکوه است. دوره سلطنت این سلطان عثمانی به‌دلیل گسترش قلمرو عثمانی و شکوه و قدرت یک دوره آرمانی برای تمامی تاریخ عثمانی است.

وی افزود: با این حال موضوع این سریال بیش از این‌که بیان تاریخ سیاسی و فتوحات بر پایه منابع مکتوب در ترکیه باشد بیشتر نمایش شکوه حرمسرای سلطان است و به همین دلیل عنوان دوبله شده فارسی آن نیز حریم سلطان انتخاب شده که بسیار نزدیک تر به مضمون سریال نیز هست. بسیاری از تاریخدانان و استادان دانشگاه ترکیه نیز نسبت به واقعیت‌های تاریخی ارایه شده در سریال مزبور اعتراض دارند و معتقدند اکثر مردم برای نخستین‌بار نه با کتاب و منابع درست بلکه از طریق این فیلم‌ها با تاریخ خود آشنا می‌شوند و روایت‌های آن را همان واقعیت‌های تاریخی می‌پندارند. از سوی دیگر سکانس‌هایی که مرتبط با ایران است با رویکرد فیلم‌های تاریخی عثمانی در مواجهه با تاریخ ایران تقریبا منطبق با روایت‌های متون کلاسیک عثمانی تهیه شده است.

عربخانی در پایان اظهار کرد: نگاه یک‌جانبه و دور از واقعیت به جامعه ایرانی و القای برتری هویت ترکی عثمانی در برابر ایرانی وجه بارز محتوایی چنین سریال‌هایی است. البته این نوع طرز فکر و تصور اشتباه نسبت به ایران، نه‌تنها در سریال‌های تاریخی مانند حریم سلطان بلکه در دیگر فیلم‌ها و سریال‌های تجاری شبکه‌های خصوصی ترکیه نیز دیده می‌شود که باعث آزار مخاطبان پرطرفدار ایرانی شده است. خوشبختانه در سریال‌های تاریخی ایران که از کیفیت بالایی نیز برخوردارند کمتر شاهد وجود چنین نگاهی به تاریخ و فرهنگ عثمانی هستیم. 

رسول عربخانی، متولد 1356 در زنجان، دارای دکترای تاریخ معاصر عثمانی از دانشگاه غازی آنکارا و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور زنجان است. وی آثاری چون تالیف «سيدجمال واعظ اصفهاني و مشروطيت»، «سه طرز سیاست: رساله ای در اندیشه سیاسی اواخر عثمانی» و ترجمه «امپراطوری عثمانی در عصر تنظیمات» را در کارنامه خود دارد. مقاله‌های بسیاری نیز از عربخانی درباره تاریخ عثمانی در نشریه‌های مختلف منتشر شده است.