به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)،بهشتي در این جلسه اشاره کرد که معمولا از عصرقاجار به‌عنوان دوران تاریک و یادآور خاطرات تلخ جمعی نام می‌برند که درست نیست و دلیل آن نوشتن تاریخ این دوره به قلم بازیگران سیاسی است.

جلسه رونمایی، نقد و بررسی کتاب «همگامی ادبیات و نقاشی قاجار» نوشته جواد علی‌محمدی اردکانی عصر روز چهارشنبه 25 دی با حضور سیدمحمد بهشتی، مشاور رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سعید اسدی، منتقد و عضو هیات علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، فرهاد نظری، منتقد و مدیر دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی و نویسنده کتاب در تالار امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد. 

بهشتی در این جلسه گفت: من در بین سخنان خودم چند نکته را بیان می‌کنم که نشان دهنده اهمیت نگارش و نشر این کتاب است. یکی از این نکات ذهنیتی است که جامعه ما درباره دوره قاجار دارد. امروز در میان هر طیفی وقتی صحبت از دوران قاجار می‌شود، یک دوره تاریک و تلخ، دوره‌ای که بیشتر شاهد بی‌کفایتی پادشاهان و شکت خوردن ایران است، به ذهن‌ها تداعی می‌کند. یعنی دوره‌ای که برای ایرانیان یادآور خاطرات تلخ جمعی است. 

وی افزود: از طرف دیگر امروزه قاجار به مثابه دوره‌ای است که می‌توان با آن شوخی‌های بسیار کرد. سینما باعث این جریان شده و در فیلم‌ها، حکام این دوره را به صورت پادشاهانی بوالهوس، بی‌عرضه و از بین برنده بسیاری از فرصت‌های پیشرفت، به تصویر کشیده است. 

این فعال فرهنگی همچنین در ادامه اظهار کرد: دلایلی که باعث این دیدگاه‌ها نسبت به دوران قاجار شده خودش جای تامل بسیار دارد. یکی از این دلایل منحصر شدن روایت‌های تاریخی این دوره به «تاریخ سیاسی» است. ما درباره جنبه‌های دیگر دوران قاجار تقریبا هیچ متن جدی و قابل ذکری نداریم. نکته دیگر در این است که تاریخ سیاسی این دوره را هم عمدتا بازیگران سیاسی یا وابستگان این طیف در این دوره نوشته‌اند و عمدتا هم هدف توجیه رفتار خود، خانواده و یا بستگان بوده است، بر این اساس در این متن‌ها و کتاب‌ها غرض وجود دارد و متاسفانه محققان دوره اخیر هم بیشتر ارجاعاشان به این منابع است. 

بهشتی در ادامه به دیدگاه خود درباره دوران قاجار اشاره کرد و گفت: من به عنوان کسی که رشته‌ اصلی‌اش معماری و شهرسازی است، می‌گویم که دوران قاجار یکی از دوره‌های درخشان تمدن‌سازی ماست. معماری این دوره که در بطن زندگی بوده و هنرهای دیگری را با خود همراه داشته، بسیار درخشان است. 

بهشتی در ادامه اشاره کرد که با وجود این درخشانی متاسفانه دیدگاه‌های منفی باعث عدم پژوهش درست در فرهنگ و هنر دوران قاجار شده است. به نظر بهشتی برای مقابله با این جریان باید مقابل متونی که شامل دیدگاه‌های تاریک به این دوره هستند، علامت سوال گذاشت و دوباره دست به پژوهش زد و کار نویسنده کتاب «همگامی ادبیات و نقاشی قاجار» از این منظر اهمیت بسیاری دارد. 

استفاده از ادبیات برای تئوریزه کردن نقد بومی نقاشی

سعید دیگر منتقد حاضر در این نشست، با اشاره به دیدگاه نویسنده به ادبیات ایران در دوره موسوم به «دوره بازگشت» گفت: نویسنده در این کتاب سعی می‌کند با ارایه گزارشی از دوران بازگشت ادبی، مولفه‌هایی را برای نقد بومی نقاشی تئوریزه کند. 

وی افزود: یکی از مباحث جذابی که در این کتاب مطرح، اما توسط نویسنده توسعه داده نشده، بحث «خیال» و مفهوم آن است. علی‌محمدی اردکانی، ادبیات و نقاشی را با استفاده از عنصر «خیال» مورد همسنجی قرار داده است. امیدوارم نویسنده در ویرایش‌های بعدی کتاب، بیشتر به این مبحث بپردازد. 

اسدی همچنین به موضوعاتی اشاره کرد که برای نخستین بار در این کتاب مطرح شده است و افزود: دیگر مبحث جذاب این کتاب دیالکتیک بین «طبیعت گرایی» و «خیال» در نقاشی و ادبیات دوره قاجار است. این مبحث موضوعاتی در ذیل خود دارد که «بررسی تقابل معشوق آرمانی با معشوق واقعی» یکی از این موضوعات است. به طور کل طرح این مبحث، یکی از ابداعات نویسنده کتاب است و پیشتر در هیچ منبعی دیده نشده. 

این مدرس دانشگاه تهران در ادامه به عدم بسط رویکرد پژوهشی نویسنده اشاره کرد و گفت: به نظر من در مقدمه کتاب رویکرد پژوهشی نویسنده به درستی معرفی نشده است. شاید اگر نویسنده در مقدمه یک چشم‌اندازی از روش پژوهشی خود ارایه می‌کند، مطالعه کتاب برای مخاطب آسان‌تر بود. 

اسدی در پایان رویکرد بررسی تحلیلی – تطبیقی را که مورد استفاده نویسنده کتاب «همگامی ادبیات و نقاشی قاجار» بوده، روشی منسوخ شده توصیف کرد. 

فرهاد نظری نیز در این جلسه گفت: عنوان کتاب یعنی «همگامی ادبیات و نقاشی قاجار» به نظر بسیار کلی است و دو سوال پیش می‌آورد؛ نخست آن‌که آیا این باور وجود دارد که ادبیات و نقاشی در دوران قاجار همگام نبوده‌اند و نویسنده سعی دارد نادرستی این باور را نشان دهد؟ و سوال دوم این است که اگر این دو همگام هستند، چه لزومی در توضیح این همگامی وجود دارد؟ 

وی افزود: نویسنده برای پژوهش خود تنها به ادبیات منظوم توجه داشته است، در صورتی که به نظر من ادبیات منثور هم در این میان بسیار مهم است. همگامی بین ادبیات عامیانه و نقاشی نیز در دوران قاجار بسیار شاخص است، به عنوان مثال در همین دوره «هزار و یک شب» بوسیله عبداللطیف طسوجی ترجمه و مدام تصویرسازی شد. 

نظری همچنین به شجاعت نویسنده در پرداختن به دوره قاجار اشاره کرد و گفت: در عصر قاجار و به ویژه دوران فتحعلیشاه، که نویسنده هم در این کتاب شرح مبسوطی درباره آن به مخاطب ارایه داده، دوران مهمی در زمینه معماری، هنر و ادبیات است. شاید اگر آن دو جنگ عظیم با روسیه نبود، دیدگاه ما امروز نسبت به این دوره تفاوت بسیاری داشت. 

وی همچنین به بيان انتقاد خود بر این کتاب پرداخت: نویسنده تخصص اصلی‌اش در ادبیات است و به همین دلیل برای نگارش این کتاب از منابع دست اول ادبیات استفاده کرده، اما در حوزه نقاشی خیر و منابعی از کتاب‌های نسل قبل‌تر از استاد آیدین آغداشلو، نیست. هم‌اکنون از همان دوره قاجار منابع بسیاری درباره هنر و معماری وجود دارد. 

اما نویسنده این کتاب نیز در پایان سخنرانی منتقدان، گفت:‌ درباره موضوع این پژوهش تاکنون کار صورت نگرفته است. به طور کل در نظام آکادمیک هنر در ایران به نقاشی دوره قاجار توجه چندانی نمی‌شود. مدام از این نقاشی با عنوان‌هایی چون خامدستانه و مقلد آثار غربی یاد می‌شود که به هیچ عنوان صحیح نیست. 

وی افزود: من با همسنجی ادبیات و نقاشی دوره قاجار قصد داشتم ثابت کنم که آثار نقاشی در این دوره به هیچ عنوان تقلید از غرب نیست و در واقع هنرمندان نقاش این دوره از ادبیات تاثیر بسیار گرفته‌اند. 

جواد علی‌محمدی اردکانی همچنین به اشکالات دیدگاه‌های پژوهشگران درباره هنر قاجار اشاره کرد و گفت: از هنر دوره قاجار معمولا به «هنر درباری» تعبیر می‌شود که به هیچ عنوان صحیح نیست و من نمی‌دانم از چه زمانی این واژه وارد جریان‌های پژوهش و نقد هنری کشور وارد شده است؟ 

«همگامی ادبیات و نقاشی قاجار» نوشته جواد علی‌محمدی اردکانی، با شمارگان هزار نسخه، 288 صفحه و بهای 48 هزار تومان از سوی انتشارات یساولی روانه کتابفروشی‌ها شده است.