سیاوش شایان در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در توضیح طرح مباحث زیست محیطی در کتاب‌های درسی جغرافیا گفت: با استناد به اصل 50 قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست وظیفه‌ای عمومی است که همه شهروندان چه از منظر فردی و چه از منظر اجتماعی در قبال آن مسوول‌ هستند و اهالی کتاب نیز از این وظیفه مستثنی نیستند. 

سردبیر مجله رشد آموزش جغرافیا ادامه داد: کتاب درسی جغرافیا از نظر محتوا انعطاف‌پذیری بالایی دارد و نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورها این توقع وجود دارد که مطالب زیست محیطی مانند وظیفه شهروندی، حفظ محیط زیست، انطباق با محیط و فرهنگ محلی نیز در این موضوع درسی گنجانده شود اما این‌که چه سهمی از کتاب درسی جغرافیا باید به این مباحث احتصاص داده شود، دیدگاه‌های کارشناسانه‌ای را می‌طلبد. 

مولف کتاب «جغرافیای کلان: مسایل جهان امروز از دیدگاه جغرافیا» با اشاره به این‌که جنبه‌های جغرافیایی مسایل زیست محیطی باید در کتاب‌های درسی جغرافیا مطرح شود، عنوان کرد: مسایل زیست محیطی دامنه‌ای گسترده داشته و تنها مختص کتاب‌های جغرافیا نیست، بنابراین ضرورت دارد باقی مباحث محیط زیست در کتاب‌های درسی مرتبط مانند زیست شناسی، فیزیک ، شیمی و ... مطرح شود. 

سهم کتاب‌های محیط زیست و جغرافیا در کتاب‌های درسی

شایان سهم کنونی کتاب‌های درسی جغرافیا را در پرداختن به مسایل زیست محیطی، کافی ارزیابی کرد و گفت: در هر سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به حد کافی و وافی به این مباحث پرداخته شده و با توجه به ظرفیت آن مطالب ارزشمندی در رابطه با ارکان محیط طبیعی و راهکارهای حفاظت از آن مطرح شده است به گونه‌ای که برخی کارشناسان این انتقاد را وارد می‌کنند که این کتاب محیط زیست است یا جغرافیا؟! علاوه بر این ،کتاب جغرافیای سال دوم دبیرستان، کتاب برگزیده جشنواره حفظ محیط زیست کشور شده است. 

سرگروه هیات داوران جغرافیا جشنواره کتاب‌های آموزشی رشد وضعیت کتاب‌های آموزشی و کمک درسی این حوزه را مناسب ارزیابی و عنوان کرد: کتاب‌های آموزشی و کمک درسی جغرافیا در 15ـ10 سال اخیر به حد نیاز تولید شده و خوشبختانه هم کتاب‌های درسی و هم کتاب‌های آموزشی تاثیرات لازم را بر دانش‌آموزان گذاشته‌ است، نسلی که این کتاب‌های جدید را خوانده در مقایسه با سایر اعضای خانواده نسبت به مسایل زیست محیطی حساس‌ترند. 

شایان افزود: این روزها از دانش‌آموزان به عنوان نگهبانان محیط زیست یاد می‌شود و حتی روش‌های استفاده صحیح از آب و منابع طبیعی و اطلاعات لازم درباره زباله‌ها و بازیافت در نزد این قشر بیشتر و کامل‌تر از بزرگترهاست. 

کتاب‌های کمک درسی در درس جغرافیا تاثیرگذار است

استاد جغرافیا و ژئومورفولوژی دانشگاه تربیت مدرس علاوه بر کتاب درسی و کمک درسی، سایر ارکان آموزش را در درس جغرافیا مهم و تاثیرگذار خواند و گفت: معلم علاوه بر کتاب در فرآیند آموزش باید از فیلم‌های آموزشی، بازدیدهای میدانی و دیگر روش‌های فعال آموزشی استفاده کند چراکه تاثیر بسیاری در آموزش و تفهیم این علم به دانش‌آموزان دارند. 

وی ادامه داد: برنامه درسی، محیط آموزش و معلمان آموزش دیده برای اجرای روش‌های تدریس فعال جغرافیا آماده‌اند اما عملیاتی شدن آن، تمهیدات خاصی مانند بودجه، تامین وسایل و ابزار و فراهم ساختن زیر ساخت‌های ایمنی را می‌طلبد. 

نویسنده کتاب «فرهنگ اصطلاحات جغرافیای طبیعی» با اشاره به حوادث معدود که در سال‌های اخیر در برخی بازدید‌ها و اردوهای دانش‌آموزی رخ داده، عنوان کرد: عدم رعایت مسایل ایمنی در سال‌های اخیر، تصویر نامناسبی را برای والدین به جای گذاشته به طوری که با طرح برگزاری اردوها و گردش‌های علمی، خانواده‌ها واکنشی منفی نشان می‌دهند. 

اردوهای محیط‌ زیست برای دانش‌آموزان جذاب است

شایان افزود: این اردوها برای دانش‌آموز جالب و جذاب است چراکه با حضور در میدان با مشکلات زیست محیطی آشنا شده و می‌تواند برای حل آن راهکارهایی ارایه کنند و به همین دلیل نباید اجازه دهیم چند واقعه کوچک، مانع فعالیت‌های میدانی دانش‌آموزان شود. دانش‌آموزان علاوه بر آموزشگاه باید در عرصه‌های متعدد اجتماعی و محیطی حضور یافته و آمادگی لازم برای زندگی در این محیط‌ها را به دست آورند. 

مدیر گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: همچنین می‌توان با گنجاندن فیلم در برنامه درسی، محیط طبیعی را به کلاس آورد تا دانش‌آموزان از طریق آن ابعاد مختلف محیط زیست را شناخته و پیرامون آن بتوانند بحث و تبادل نظر کنند. 

شایان درباره ضرورت طرح مبحث آلودگی هوا که امروزه گریبانگیر بسیاری از مناطق ایران است، در کتاب‌های درسی جغرافیا گفت: مبحث آلودگی هوا تا حدی که بچه‌ها از این موضوع مطلع شده و به راهکارهایی مانند استفاده ماسک و کم کردن فعالیت بدنی برای کاهش اثرات آن واقف شوند، لازم است اما از بین بردن منابع آلوده‌کننده مانند صنایع، اتومبیل‌ها، وسایل گرمایش، سرمایش، باد و غبارهای آلاینده از توان دانش‌آموزان خارج است و مسوولان و صاحبان صنایع باید برای حل آن تصمیمات جدی اتخاذ کنند./