به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، حسین معصومی‌همدانی، در همایش «میراث علمی کوشیار گیلانی» که دوشنبه (5 اسفندماه) برگزار شد با موضوع «تاریخ علم در دوره اسلامی، چند ملاحظه مفهومی و تاریخی» سخنرانی کرد و گفت: کوشیار گیلانی اهل گیلان بوده اما اگر بخواهیم فراتر از ایران به این شخصیت نگاه کنیم وی متعلق به بشریت است. موجودات تاریخی تعریف و هویت ندارند و تاریخ علم اسلامی نیز همین‌طور است.

این پژوهشگر تاریخ درباره مفهوم امروزی تاریخ علم اسلامی اظهار کرد: گاهی در کارهای پژوهشی اشتباه‌هایی به‌وجود می‌آید و امروز می‌خواهم اصول عقایدم را بیان کنم. علم دوران اسلامی در فاصله اوایل قرن دوم هجری‌قمری تا پیش از رسیدن علوم جدید به این منطقه‌ها شکل گرفت و این علم سرچشمه و منابع مختلفی داشت. اعراب پیش از اسلام علم چندانی نداشتند و آن‌چه به آن علم عرب شهرت داشت، در سنت انواع خلاصه می‌شد.

همه می‌خواهند علم را به تملک خود دربیاورند!

وی با اشاره به منابعی که علم دوره اسلامی را تشکیل داده است، گفت: ظهور اسلام و فتوحات آن در فضای جدید باعث شد تا چندین سنت مختلف با هم آمیخته شوند. سنت هندی (به‌ویژه در حوزه نجوم)، سنت ایرانی (آثار ایرانیان در اواخر دوره ساسانیان) و عمده‌ترین بخش منابع، منابع یونانی (در نجوم، نورشناسی و ریاضیات) بودند.

معصومی‌همدانی افزود: اگر علوم دوره اسلامی مانند ریاضیات را با فقه مقایسه کنیم، فُقهای دوره اسلامی، ایرانی بودند با این حال نمی‌توان آن را علم ایرانی دانست و همه آن را فقه اسلامی می‌نامند. امروز علم مساله مهمی به‌شمار می‌آید و افراد علاقه‌مند به تملک آن دارند. بخش افراطی این امر در رسانه‌ها دیده می‌شود که علم جدید را علم دوره اسلامی عنوان می‌کنند که اروپاییان آن را برده‌اند و به نام خود به دنیا عرضه کرده‌اند.

علم اسلامی جدا از دیگر علوم نیست

این پژوهشگر فلسفه علم بیان کرد: علم اسلامی دنباله علم یونانی است با این حال مسایلی در آن مطرح شده که در علم دوره یونانی وجود ندارد پس به عنوان یک دانش جداگانه در تمدن اسلامی تکامل پیدا کرده است. از سوی دیگر معتقدم سوءتفاهم مردم‌شناسانه در این مساله به وجود آمده اما در تمام اقوام مجموعه‌ای از دانش‌های مختلف ایجاد شده که به آن علم می‌گویند و ارتباط ارگانیک با علم امروز دارد.

وی در ادامه افزود: نکته دیگر این‌که علم اسلامی را بخشی از فلسفه اسلامی عنوان کرده‌اند اما این علم چه به اعتبار سازمان و چه به اعتبار موضوع به فلسفه وابستگی ندارد. علم اسلامی تنها ادامه علم یونانی نیست و کار مسلمانان این بوده که بخشی از میراث یونانی را حفظ کرده و آن را به صورت دست نخورده به اروپاییان تحویل دهند، در این دوران نقش علم اسلامی مانند پل است. نقطه مقابل این دیدگاه، علم اسلامی را درآمد علم جدید می‌داند در حالی‌که این علم گذشته‌ای ندارد.

بدفهمی سنت‌گرایانه، علم دوره اسلامی را تافته جدابافته می‌داند

این پژوهشگر تاریخ علم درباره دسته دیگری از بدفهمی‌ها اظهار کرد: بدفهمی سنت‌گرایانه بر این اساس است که علم در دوره اسلامی را تافته‌ای جدابافته می‌داند. بدفهمی‌های ملی‌گرایانه، زبان‌شناسانه و خاورشناسانه از دیگر دیدگاه‌هایی است که در این حوزه وجود دارند.

معصومی‌همدانی در پایان سخنانش با اشاره به این‌که نمی‌توان مورخ علم دوران اسلامی باشید اما تاریخ را نشناسید، گفت: بسیاری از علوم مهندسی به این حوزه می‌آیند و بدون آگاهی از تاریخ‌نگاری به‌دنبال تاریخ‌نگاری علم هستند. آگاهی نداشتن از زبان این علم که عربی است، مشکل دیگری به‌شمار می‌آید و از سوی دیگر زبان‌های معاصر است که بیشتر پژوهش‌ها به آن زبان‌ها نوشته شده‌اند. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که تاریخ علم آماتوری هنگامی وجود دارد که تاریخ علم حرفه‌ای باشد. در حال حاضر در ایران، تاریخ علم به‌صورت آماتوری آغاز شده است.

تسامح و احترام به عقاید، عامل شکوفایی علم در دوران اسلامی بود

اكبر ایرانی نیز در این مراسم اظهار كرد: امروز، پنجم اسفندماه به نام خواجه نصیرالدین طوسی نامگذاری شده است و در این روز ما یاد دانشمند بزرگ دیگری به نام کوشیار گیلانی را گرامی می‌داریم. هیچ ملتی از حافظه تاریخی خود دور نیست. افرادی که به پیشینه علمی و هنری نیاکانشان بی‌توجه هستند بسیار زودتر از دیگران، فریفته دستاوردهای علمی و گاه پوشالی دیگر تمدن‌ها می‌شوند. به همین دلیل ضروری است تا جوانان را با فرهنگ، هنر و دانش ایرانیان آشنا کرده و آن‌ها را نسبت به هویت ماندگارشان آگاه کنیم.

مدیر مرکز پژوهشی میراث مکتوب افزود: باید حقایق تاریخی را آن طور که هست تبیین کرد، از دستاوردها و افتخارات گفت و علل و عوامل ناکامی‌های دانشمندان را نیز شرح داد، چرا که سنت‌های تاریخی با تکرار شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی قابل تکرار هستند، بنابراین مطالعه و مداقه در آثار و اندیشه‌های دانشمندانِ تاثیرگذار در رشد و بالندگی تمدن ایران و اسلام می‌تواند از عوامل بازدارنده در تکرار ناکامی‌های گذشته باشد.

وی با اشاره به عوامل شکوفایی زمینه‏‏‌های علمی در سده‌های سوم تا هفتم هجری‌قمری گفت: روح آزاد اندیشی، تسامح، احترام به عقاید و آرای مخالفان و دوری از تعصبات و جزم اندیشی‌ها باعث پاسداشت ارزش‏‌های انسانی، فرهنگی و اجتماعی آن جامعه بود،‌ به طوری‌که دانشمندان اسلامی، کتاب‌های بسیاری را از زبان‌های یونانی، سریانی، پهلوی و سانسکریت به عربی ترجمه کردند و فضای آموزش و تولید علم را در گستره جهانی رواج دادند. افرادی چون رازی، بیرونی، ابن سینا، خوارزمی، ابومعشر بلخی، کوشیار گیلانی، خواجه نصیرالدین طوسی و غیاث‌الدین جمشید کاشانی تنها بخشی از این میراث ارزشمند بودند.

همایش «میراث علمی کوشیار گیلانی» به مناسبت یک‌هزار و پنجاهمین سالگرد تولد این ریاضیدان ایرانی، دوشنبه (پنجم اسفندماه) به کوشش مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران در مجتمع باغ زیبا برگزار شد.