به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ در ایران باستان توجه به درخت همواره وجود داشته و از آن به‌عنوان موجود زنده مقدس یاد شده است. این اهمیت در همه آثار هنری ایرانیان مشهود است؛ حجاری‌هایی که در بناهای تاریخی تخت‌جمشید از دوران هخامنشیان، ساسانیان تاکنون به جا مانده‌اند و تصاویر گل و گیاه در انواع فرش‌ها و گلیم‌ها، همه بیانگر این اهمیت هستند.

نگاهی سطحی به حوزه ادبیات و مینیاتور ایران باستان نیز نشان می‌دهد، نقش و نگار اصلی در آثار این حوزه‌ها نیز بر عهده گل و گیاه است و همواره از آنها به‌عنوان باارزش‌ترین نعمات الهی یاد می‌کردند. اهمیت این موضوع بعد از اسلام نیز با توجه به تاکیدات پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) بیشتر شد و جنبه تکلیفی نیز به خود گرفت. بنابراین، در ایران و در بسیاری دیگر از کشورها روز پانزدهم اسفندماه هرسال، به‌عنوان روز درختکاری نامگذاری شده است.

اما این‌که چرا باید روز پانزدهم اسفندماه، به روز درختکاری معروف باشد و این‌که چرا با وجود این همه توصیه از سوی بزرگان اسلام درباره حفظ و نگهداری پوشش‌های گیاهی به‌ویژه درخت، شاهد افزایش میزان قطع درختان و به‌مراتب شاهد آلودگی‌های مفرط در کشورمان هستیم، سوال‌هایی‌اند که برای دریافت پاسخ آنها پای صحبت‌های دو نفر از کارشناسان و صاحب‌نظران دانشگاهی این عرصه نشستیم. این گزارش می‌کوشد درباره سطح کمی و کیفی کتاب‌های حوزه منابع طبیعی به‌ویژه کتاب‌هایی که با موضوع درخت و درختکاری تالیف می‌شوند، توضیحاتی را ارایه کند و راهکارهایی را با هدف بهبود حوزه نشر کتاب‌های منابع طبیعی ارایه کند.

دکتر حسین آذرنیوند، معاون علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و مدرس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران درباره چرایی نامگذاری پانزدهم اسفندماه به روز درختکاری گفت: به دلیل این‌که در نیمه اسفندماه، تغییرات اکولوژیکی آب و هوا به‌گونه‌ای است که شرایط برای خروج گیاهان از دوره رکود رشد زمستانی فراهم می‌شود، به‌عنوان روز درختکاری و آغاز هفته بزرگداشت منابع طبیعی که همه انواع گیاهان را شامل می‌شود، نامگذاری شده است.

وی در پاسخ به این سوال که «آیا کتاب‌های حوزه محیط زیست به‌ویژه درختکاری، جوابگوی نیاز جامعه علمی و دانشگاهی هستند؟» گفت: کتاب‌های موجود در این حوزه‌ها تا حدودی نیاز جامعه علمی و دانشگاهی را پاسخ داده‌اند اما نه به صورت کامل و جامع. با توجه به این‌که به‌تازگی حساسیت‌های جامعه درباره تخریب محیط زیست و منابع طبیعی برانگیخته شده است، باید کتاب‌های این حوزه نیز به تعداد بیشتر تولید و با غنای بهتری، هم در بُعد تخصصی و هم در بُعد ترویجی و عمومی منتشر شوند.

معاون علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران ادامه داد: در حوزه منابع طبیعی به‌ویژه درخت، تعداد منابع غیرفارسی فراوان و قابل دسترس‌اند. این کتاب‌ها در رشته‌های تخصصی دانشگاه‌ها نیز هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی، در شرایط مساعدی هستند اما کافی به نظر نمی‌رسند.

مولف کتاب‌های «بوم‌شناسی مرتع» و «اصلاح مراتع» در پاسخ به این سوال که «کتاب‌های حوزه منابع طبیعی از چه نقاط ضعفی برخوردارند؟» اظهار کرد: متاسفانه اغلب کتاب‌های حوزه درختکاری، تنها تکنیک‌های کاشت و نگهداری گیاهان را با هدف محصول‌دِهی بیشتر مورد توجه قرار داده‌اند در حالی که باید در کتاب‌های عمومی به‌ویژه حوزه باغبانی ضمن توجه به این ویژگی‌ها، به کاربردهای جنبی آن‌ها نیز توجه شود و مسایل، به شیوه‌ عمومی‌تر مطرح شوند.

لزوم توجه به آسیب‌های قطع درختان در آثار دانشگاهی
مترجم کتاب‌ «بوم‌شناسی مناطق بیابانی» افزود: هیچ موجودی در عالم به جز گیاهان سبز قادر نیست مواد غذایی تولید کند. همه گیاهان سبز، مواد معدنی را از خاک جذب می‌کنند و در برگ‌ها و ساقه‌های سبزشان با کمک نور خورشید و گاز کربنیک جو، تبدیل به مواد غذایی مختلف می‌کنند که هم برای خود گیاه و هم برای گیاهخواران و سایر موجودات، منبع غذایی محسوب می‌شود. بنابراین، اگر درخت نبود زندگی و حیات به شکل کنونی وجود نداشت.

مدرس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ادامه داد: مهم‌ترین کار گیاه، جذب گاز کربنیک و دفع اکسیژن است. بدون تردید اکسیژن بزرگ‌ترین نیاز بشر در هوا است. هرچه پوشش گیاهی محدودتر شود، اکسیژن هوا کمتر و گاز کربنیک بیشتر می‌شود در نتیجه محیط زندگی مطلوب برای انسان و سایر موجودات دچار مشکل می‌شود. بنابراین، لازم است تا کتاب‌های حوزه منابع طبیعی به‌ویژه درخت، به گوشزد کردن این مسایل و معضلاتی که جامعه را تهدید می‌کنند، نیز بپردازند و در این حوزه‌ها، آگاهی‌های افراد را ارتقا دهند. 



رسانه‌ها؛ مهم‌ترین ابزار فرهنگ‌سازی
آذرنیوند با بیان این‌که جنگل صرف‌نظر از برخورداری از اهمیت اقتصادی، ارزش‌های بیشتری دارد که این اهمیت در برابر آن‌ها رقم چندانی به حساب نمی‌آید، توضیح داد: نگارش کتاب در حوزه پیشگیری از قطع درختان و آشنایی با عوارض قطع درختان، بسیار پسندیده است اما متاسفانه به دلیل این‌که فرهنگ کتابخوانی در کشورمان بسیار اندک است و نهادینه نشده است، همچنین به دلیل پایین بودن شمارگان کتاب‌ها، لازم است درحوزه فرهنگ‌سازی اهمیت و توجه به پوشش‌های گیاهی به‌ویژه درختان گام برداشت؛ به این معنا که باید انواع رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی و رادیو به بیان این اهمیت‌ها بپردازند و با ترویج فرهنگ کتابخوانی، در راستای تولید کتاب‌های بیشتر و غنی‌تر در حوزه منابع طبیعی و درختکاری گام بردارند.

وی افزود: در حوزه توجه و اهمیت به منابع طبیعی به‌ویژه درخت، نقل‌قول‌های فراوانی وجود دارد که از آن میان می‌توان به نقل‌قول مقام معظم رهبری مبنی بر این‌که «منابع طبیعی باید فرهنگ غالب کشور شوند» اشاره کرد. بنابراین، باید مسوولان رده‌های بالای کشور همچنین علما و مراجع تقلید به‌ویژه فقهای محترم به‌دلیل جایگاه مقبولی که در نزد عام و خاص دارند، بیش از پیش به اهمیت حفاظت از منابع طبیعی بپردازند و این موضوع را نهادینه کنند. در این میان، نویسندگان نیز باید همت بیشتری در تولید آثاری با مضمون اهمیت منابع طبیعی و پیشگیری از قطع درختان، به نگارش درآورند.

ضرورت توجه همه رشته‌های تحصیلی به موضوع درخت
معاون علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران اظهار کرد: اغلب منابع درسی دانشجویان دانشکده‌های منابع طبیعی همچنین دانشکده‌های محیط زیست و کشاورزی با رویکرد اهمیت منابع طبیعی به نگارش درآمده‌اند اما معتقدم به دلیل شرایط خطرناکی که اکنون کره زمین را تهدید می‌کند، باید همه رشته‌های تحصیلی به موضوع منابع طبیعی بپردازند و آن را به‌عنوان منبع درسی در برنامه‌های آموزشی خود قرار دهند.

دکتر علی شهیدی، مدرس گروه مهندسی آب دانشگاه بیرجند در پاسخ به این سوال که اگر درخت یا به صورت کلی گیاه در فصلی غیر از فصول اسفندماه و فروردین‌ماه کاشته شود، چه نتیجه‌ای درپی خواهد داشت؟گفت: اگر درخت پیش از این فصول یعنی در فصل سرما کاشته شود، به‌دلیل این‌که هوا سرد است، احتمال سرمازدگی ریشه درختان بسیار زیاد است و اگر پس از این فصول کاشته شود، به‌دلیل بالا بودن درجه حرارت هوا، احتمال جذب نشدن رطوبت توسط ریشه درختان وجود دارد در نتیجه از بین رفتن درختان را شاهد خواهیم بود. بنابراین، این فصل‌ها در اقلیم‌های متفاوت ایران، بهترین زمان برای درختکاری محسوب می‌شوند. 

قطع درختان، نخستین راهکار!
وی با بیان این‌که درخت به دلیل تولید اکسیژن، نقش خودپالایی محیط زیست را بر عهده دارد، اظهار کرد: متاسفانه در کشور ما فرهنگ توجه و اهمیت به درخت و درختکاری نهادینه نشده است. از آن‌جا که درخت موجودی است که نمی‌تواند از خودش دفاع کند همواره مظلوم واقع می‌شود؛ به این معنا که اگر قرار باشد بزرگراهی راه‌اندازی شود، مبلی ساخته شود و کتابی تولید شود، نخستین ایده‌ای که به ذهن مسوولان امر می‌رسد، قطع درختان است. بزرگراه تهران ـ شمال نمونه بارز این فاجعه است که برای راه‌اندازی آن تعداد بی‌شماری از درختان جنگل را قطع کرده‌اند و با این امر، پایداری محیط زیست را به خطر انداخته‌اند.

وی با بیان این‌که قطع درختان ایجاد فرسایش، سیل، تخریب زمین‌های زراعی، تخریب زمین‌های مسکونی، تخریب زیست‌بوم منطقه و تهدید ادامه حیات‌وحش را به‌دنبال دارد، ادامه داد: خوشبختانه به‌تازگی به‌دلیل الکترونیکی شدن بسیاری از کتاب‌ها فعالیت بسیاری از سودجویان قطع درختان به ناکامی منجر و از قطع درختان پیشگیری شده است.

شهیدی توضیح داد: در بسیاری از کشورها برای ساخت پارکت‌ها و مبل‌ها که پیش از آن از چوب استفاده می‌کردند، اکنون مدل‌هایی رواج پیدا کرده‌اند که به‌شکل چوب اما از جنس پلیمر هستند. در ایران نیز تا حدودی این امر محقق شده است اما باید بیش از پیش در این راستا گام برداشت تا مانع قطع درختان شد.

وفور کتاب در حوزه آموزش
مدرس گروه مهندسی آب دانشگاه بیرجند درباره سطح کمی و کیفی کتاب‌های حوزه منابع طبیعی و محیط زیست گفت: خوشبختانه برای آموزش شیوه‌های نگهداری از جنگل‌ها و مراتع کشور به‌ویژه درخت و درختکاری، کتاب به‌ویژه کتاب‌های فارسی‌زبان به وفور یافت می‌شود اما متاسفانه فرهنگ کاربرد اطلاعات مندرج در این کتاب‌ها در کشور دیده نمی‌شود. به‌گونه‌ای که شاهدیم حتی مسوولان رده‌بالایی نیز قطع درختان را نخستین راه‌حل مشکلات خود می‌دانند در صورتی که باید آخرین راهکار باشد.

مولف کتاب «آموزش تصویری مدل swap»در پاسخ به این سوال که «آیا تولید و انتشار کتاب می‌تواند در حوزه فرهنگ‌سازی اهمیت درخت موثر واقع شود؟» گفت: در فرهنگ عمومی به‌دلیل این‌که اغلب افراد عادی کتابخوان نیستند و بیشتر به مشاهده رسانه ملی علاقه‌مندند، تولید و انتشار کتاب چندان مناسب به نظر نمی‌رسد. بنابراین، لازم است برای فرهنگ‌سازی در این حوزه رسانه‌های دیداری و شنیداری گام‌های اساسی بردارند. اما کتاب، برای جامعه دانشگاهی می‌تواند موثر واقع شود اما آیا واقعا مسوولان کشور که همان فارغ‌التحصیلان سابق دانشگاه‌ها هستند، به موضوع اهمیت درخت و درختکاری می‌پردازند! 

لزوم تالیف کتاب در حوزه حمایت از حقوق درختان
وی در پایان گفت: به نویسندگان پیشنهاد می‌کنم همان‌گونه که کتاب‌هایی با هدف حمایت از حقوق بشر و سایر حقوق وجود دارد، در حوزه حمایت از حقوق درختان نیز دست به قلم شوند و قوانین بازدارنده از قطع درختان را در آنها بگنجانند تا در آینده نزدیک شاهد بهبود شرایط جوی کشورمان باشیم. 

علی شهیدی، تالیف کتاب «توابع تولید گیاهی» در دست دارد. این اثر، رابطه میان توابع تولید گیاه (آب، کود، سم، شخم، نیروی کارگری، انرژی) با عملکرد محصول را مشخص می‌کند./