خبرگزاري کتاب ايران(ايبنا) هومان دوراندیش - دکتر مهدی گلشنی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، جزو مخالفان حذف ممیزی کتاب از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. او فقدان ممیزی را زمینه‌ساز انتشار "کتاب‌های بی‌حساب و کتاب" می‌داند اما با این حال تاکید می‌کند که ممیزی کنونی بسیار سخت‌گیرانه است و باید آزادی بیشتری در حوزه نشر کتاب محقق شود؛ آزادی‌ای که از نظر این فیزیکدان اصفهانی باید محسوس اما معقول باشد.
جناب دکتر! این روزها بحث ممیزی کتاب دوباره داغ شده است؛ شما چه نظری درباره حذف یا حفظ ممیزی دارید؟
من با اصل ممیزی مخالف نیستم؛ چون گاهی برخی افراد کتاب‌هایی کاملاً بی‌حساب و کتاب ارائه می‌دهند. مثلاً چندین نمونه از این کتاب‌ها برای خود من ارسال شده است. بعضی‌ها واقعاً فکر می‌کنند دانشمند هستند! فکر می‌کنند یک کشف مهمی کرده‌اند یا نظریه اینشتین را باطل کرده‌اند! من با ممیزی این کتاب‌ها و کلاً با اصل ممیزی موافقم ولی با روش سخت‌گیرانه فعلی موافق نیستم.
گاهی ممیز کتابی را صرفاً برای یکی دو جمله ممنوع‌الانتشار می‌کند. در این موارد چه باید کرد؟
من با این شیوه ممیزی کاملاً مخالفم. کتاب ممکن است بنا به ملاحظاتی در کل ممنوع‌الانتشار شود که این ملاحظات باید خیلی مهم باشد. اما عبارات و جملات مولف را نباید تغییر دهند. من با تغییر عبارت مولف مخالفم. نهایتاً می‌توانند حاشیه‌ای بر آن بنویسند.
شما با این پیشنهاد که وزارت فرهنگ و ارشاد ممیزی را کنار بگذارد و خود ناشران عهده‌دار ممیزی شوند، موافقید؟
نه، برای اینکه چرندیات زیادی به عنوان کتاب تحویل داده می‌شود! برای خود من آن قدر جزوه علمی نامربوط رسیده است که نویسندگان این جزوه‌ها قصد دارند آن‌ها را به عنوان کتاب منتشر کنند. ناشران خارجی هم هر چیزی را که به دستشان می‌رسد چاپ نمی‌کنند. من با اصل ارزیابی موافقم ولی نه ارزیابی‌ای که با سبک و سیاق فعلی انجام می‌شود.
اگر این ارزیابی توسط خود ناشران صورت گیرد چه اشکالی دارد؟
ناشران ما فعلا آن دقت لازم را ندارند. اگر ما به وضعی برسیم که ناشران‌مان دقت لازم را داشته باشند، من در سپردن ممیزی به ناشران اشکالی نمی‌بینم. اما در شرایط فعلی با این کار موافق نیستم.
فارغ از ارزیابی کتاب‌های علمی، درباره ارزیابی کتاب‌های سایر حوزه‌ها توسط خود ناشران چه نظری دارید؟
درباره کتاب‌های دینی هم نظرم همان است. بسیاری از کتاب‌ها چیزهایی را به دین نسبت می‌دهند که ربطی به دین ندارد. با سپردن ممیزی کتاب‌های دینی به ناشران نیز موافق نیستم.
در این صورت ممکن است این دیدگاه مطرح شود که چون درک این دولت و آن دولت از دین متفاوت است، با تغییر دولت‌ها ملاک‌های ممیزی کتب دینی هم باید عوض شود.
نه، به این می‌گویند فهم‌های مختلف از دین. این اشکالی ندارد. تا یک کتاب مخالف نص صریح و اجماع علما نباشد، نباید جلوی انتشار آن را گرفت. در دین هم در فرعیات اختلاف نظر وجود دارد و چنین اختلاف نظرهایی نباید ممنوع‌الانتشار باشند.
به شورای عالی انقلاب فرهنگی هم این انتقاد وارد شده است که این شورا آیین‌نامه روشنی درباره خط قرمزها ندارد و به همین دلیل کار به اعمال سلیقه ممیزها کشیده می‌شود.
من الان حضور ذهن ندارم و درباره مصوبات شورا نمی‌توانم اظهار نظر کنم ولی اگر شورا یک بررسی دقیق عالمانه انجام دهد، می‌تواند کاری کند که در حوزه نشر کتاب گشایشی حاصل شود. من خودم کتاب‌هایی را دیده‌ام که بسیار عالمانه و خوب بوده‌اند ولی بی‌دلیل جلوی انتشار آن‌ها را گرفته‌اند. یعنی ملاحظاتی بیش از حد مبنای عمل واقع شده و این کتاب‌ها منتشر نشده‌اند. شورای انقلاب فرهنگی باید یک بحث عالمانه در تمام جهات بکند و شرایط عمومی معقولی برای ممیزی کتاب وضع کند. من با این کار موافقم.
شما خودتان عضو این شورا هستید. چرا شورا این کار را نمی‌کند؟
راستش آن قدر مسائل زیادی در شورا مطرح است که نوبت به این مساله نمی‌رسد. به نظر من، مساله ممیزی کتاب هم باید در شورا مطرح شود. بهتر است خود وزیر ارشاد، که نظرِ بازی هم دارند، این موضوع را در شورا مطرح کنند. آن قدر کار بر سر شور ا ریخته است که سایر اعضای شورا به سختی فرصت می‌کنند این مساله را هم در شورا مطرح کنند. وزیر ارشاد هم در شورا قرار دارند هم با نویسندگان سر و کار دارند. بهتر است ایشان این مساله را در شورا مطرح کنند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفتار چه مسائلی در حوزه فرهنگ است که وقت نمی‌کند به مساله ممیزی کتاب رسیدگی کند؟
مسائل خیلی زیادی وجود دارد. چون می‌‌خواهند شورا در همه مسائل مداخله کند، شورا دیگر فرصت رسیدگی به خیلی از مسائل را پیدا نمی‌کند. به نظر من، شورای عالی انقلاب فرهنگی خیلی سر خودش را شلوغ کرده است. باید برخی امور را به جاهای دیگر واگذار کند و متوجه مسائل اساسی‌تر شود.
ممکن است یکی دو مورد از آن مسائل را، که مانع رسیدگی شورای عالی انقلاب فرهنگی به وضع ممیزی کتاب شده، مثال بزنید؟
مسائلی چون مهندسی فرهنگ. درباره این موضوع جلسات زیادی برگزار شده و جزوه‌هایی هم تدوین شده است. بررسی مساله کلان "مهندسی فرهنگ" یکی از آن اموری است که مانع بررسی تفصیلی ممیزی کتاب در شورای انقلاب فرهنگی شده است. شما بیایید صورت جلسات شورای انقلاب فرهنگی را ببینید، متوجه می‌شوید این شورا چقدر گرفتار است و مشغله دارد. اما به نظر من اگر وزیر ارشاد مساله ممیزی کتاب را در شورا مطرح کنند، در آینده نزدیک حتماً به آن رسیدگی می‌شود.
پس نهایتاً شما موافق حفظ ممیزی هستید ولی می‌فرمایید ممیزی به نحو محسوس بازتر شود.
به نحو محسوس معقولی بازتر و آزادتر شود.
خودتان در شورا تلاش نمی‌کنید این آزادی حاصل شود؟
اگر بحث ممیزی کتاب در شورا مطرح شود، من تلاش می‌کنم تا آزادی معقولی در زمینه نشر کتاب فراهم شود.
جناب دکتر! این روزها بحث ممیزی کتاب دوباره داغ شده است؛ شما چه نظری درباره حذف یا حفظ ممیزی دارید؟
من با اصل ممیزی مخالف نیستم؛ چون گاهی برخی افراد کتاب‌هایی کاملاً بی‌حساب و کتاب ارائه می‌دهند. مثلاً چندین نمونه از این کتاب‌ها برای خود من ارسال شده است. بعضی‌ها واقعاً فکر می‌کنند دانشمند هستند! فکر می‌کنند یک کشف مهمی کرده‌اند یا نظریه اینشتین را باطل کرده‌اند! من با ممیزی این کتاب‌ها و کلاً با اصل ممیزی موافقم ولی با روش سخت‌گیرانه فعلی موافق نیستم.
گاهی ممیز کتابی را صرفاً برای یکی دو جمله ممنوع‌الانتشار می‌کند. در این موارد چه باید کرد؟
من با این شیوه ممیزی کاملاً مخالفم. کتاب ممکن است بنا به ملاحظاتی در کل ممنوع‌الانتشار شود که این ملاحظات باید خیلی مهم باشد. اما عبارات و جملات مولف را نباید تغییر دهند. من با تغییر عبارت مولف مخالفم. نهایتاً می‌توانند حاشیه‌ای بر آن بنویسند.
شما با این پیشنهاد که وزارت فرهنگ و ارشاد ممیزی را کنار بگذارد و خود ناشران عهده‌دار ممیزی شوند، موافقید؟
نه، برای اینکه چرندیات زیادی به عنوان کتاب تحویل داده می‌شود! برای خود من آن قدر جزوه علمی نامربوط رسیده است که نویسندگان این جزوه‌ها قصد دارند آن‌ها را به عنوان کتاب منتشر کنند. ناشران خارجی هم هر چیزی را که به دستشان می‌رسد چاپ نمی‌کنند. من با اصل ارزیابی موافقم ولی نه ارزیابی‌ای که با سبک و سیاق فعلی انجام می‌شود.
اگر این ارزیابی توسط خود ناشران صورت گیرد چه اشکالی دارد؟
ناشران ما فعلا آن دقت لازم را ندارند. اگر ما به وضعی برسیم که ناشران‌مان دقت لازم را داشته باشند، من در سپردن ممیزی به ناشران اشکالی نمی‌بینم. اما در شرایط فعلی با این کار موافق نیستم.
فارغ از ارزیابی کتاب‌های علمی، درباره ارزیابی کتاب‌های سایر حوزه‌ها توسط خود ناشران چه نظری دارید؟
درباره کتاب‌های دینی هم نظرم همان است. بسیاری از کتاب‌ها چیزهایی را به دین نسبت می‌دهند که ربطی به دین ندارد. با سپردن ممیزی کتاب‌های دینی به ناشران نیز موافق نیستم.
در این صورت ممکن است این دیدگاه مطرح شود که چون درک این دولت و آن دولت از دین متفاوت است، با تغییر دولت‌ها ملاک‌های ممیزی کتب دینی هم باید عوض شود.
نه، به این می‌گویند فهم‌های مختلف از دین. این اشکالی ندارد. تا یک کتاب مخالف نص صریح و اجماع علما نباشد، نباید جلوی انتشار آن را گرفت. در دین هم در فرعیات اختلاف نظر وجود دارد و چنین اختلاف نظرهایی نباید ممنوع‌الانتشار باشند.
به شورای عالی انقلاب فرهنگی هم این انتقاد وارد شده است که این شورا آیین‌نامه روشنی درباره خط قرمزها ندارد و به همین دلیل کار به اعمال سلیقه ممیزها کشیده می‌شود.
من الان حضور ذهن ندارم و درباره مصوبات شورا نمی‌توانم اظهار نظر کنم ولی اگر شورا یک بررسی دقیق عالمانه انجام دهد، می‌تواند کاری کند که در حوزه نشر کتاب گشایشی حاصل شود. من خودم کتاب‌هایی را دیده‌ام که بسیار عالمانه و خوب بوده‌اند ولی بی‌دلیل جلوی انتشار آن‌ها را گرفته‌اند. یعنی ملاحظاتی بیش از حد مبنای عمل واقع شده و این کتاب‌ها منتشر نشده‌اند. شورای انقلاب فرهنگی باید یک بحث عالمانه در تمام جهات بکند و شرایط عمومی معقولی برای ممیزی کتاب وضع کند. من با این کار موافقم.
شما خودتان عضو این شورا هستید. چرا شورا این کار را نمی‌کند؟
راستش آن قدر مسائل زیادی در شورا مطرح است که نوبت به این مساله نمی‌رسد. به نظر من، مساله ممیزی کتاب هم باید در شورا مطرح شود. بهتر است خود وزیر ارشاد، که نظرِ بازی هم دارند، این موضوع را در شورا مطرح کنند. آن قدر کار بر سر شور ا ریخته است که سایر اعضای شورا به سختی فرصت می‌کنند این مساله را هم در شورا مطرح کنند. وزیر ارشاد هم در شورا قرار دارند هم با نویسندگان سر و کار دارند. بهتر است ایشان این مساله را در شورا مطرح کنند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفتار چه مسائلی در حوزه فرهنگ است که وقت نمی‌کند به مساله ممیزی کتاب رسیدگی کند؟
مسائل خیلی زیادی وجود دارد. چون می‌‌خواهند شورا در همه مسائل مداخله کند، شورا دیگر فرصت رسیدگی به خیلی از مسائل را پیدا نمی‌کند. به نظر من، شورای عالی انقلاب فرهنگی خیلی سر خودش را شلوغ کرده است. باید برخی امور را به جاهای دیگر واگذار کند و متوجه مسائل اساسی‌تر شود.
ممکن است یکی دو مورد از آن مسائل را، که مانع رسیدگی شورای عالی انقلاب فرهنگی به وضع ممیزی کتاب شده، مثال بزنید؟
مسائلی چون مهندسی فرهنگ. درباره این موضوع جلسات زیادی برگزار شده و جزوه‌هایی هم تدوین شده است. بررسی مساله کلان "مهندسی فرهنگ" یکی از آن اموری است که مانع بررسی تفصیلی ممیزی کتاب در شورای انقلاب فرهنگی شده است. شما بیایید صورت جلسات شورای انقلاب فرهنگی را ببینید، متوجه می‌شوید این شورا چقدر گرفتار است و مشغله دارد. اما به نظر من اگر وزیر ارشاد مساله ممیزی کتاب را در شورا مطرح کنند، در آینده نزدیک حتماً به آن رسیدگی می‌شود.
پس نهایتاً شما موافق حفظ ممیزی هستید ولی می‌فرمایید ممیزی به نحو محسوس بازتر شود.
به نحو محسوس معقولی بازتر و آزادتر شود.
خودتان در شورا تلاش نمی‌کنید این آزادی حاصل شود؟
اگر بحث ممیزی کتاب در شورا مطرح شود، من تلاش می‌کنم تا آزادی معقولی در زمینه نشر کتاب فراهم شود.
نظر شما