خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- علی احسانی: تئاتر الیزابتن نوعی تئاتر درباری و فاخر محسوب می شد که درام نویسان علاوه بر مراعات ساحت کلاسیک درام، گوشه چشمی به مناسبات حکومتی داشته تا بتوانند جواز اجرا را هم از کنار تراژدی ها و کمدی های خود کسب کنند. «بن جانسن» کمدی نویس هم عصر شکسپیر بود که به اعتقاد کارشناسان آثار کمدی او از نمونه های کمدی شکسپیر نافذ و پر نیش و کنایه تر به نظر می رسید. نمایش های وولپن و کیمیاگر «بن جانسن» در ایران توسط جماعت تئاتری بیشتر مورد توجه واقع و کار شده است. این دو نمایش به شکل تله تئاتر نیز در تلویزیون ایران در دو دهه قبل کار شده است.

توفیق در توقیف...
آشنایی «بن جانسن» با گروه بازیگران تئاتر، مسیر زندگی او را تغییر داد. مدتی در مقام بازیگر در گروه‌های سیار تئاتر شروع به کارکرد و با نمایشنامه نویسان آن زمان آشنا شد، سپس به تصحیح نمایشنامه‌های گوناگون پرداخت تا این که یکی از دست اندرکاران تئاتر، به نام «توماس ناش» به او پیشنهاد داد در نوشتن نمایشنامه با وی همکاری کند. بن جانسن پذیرفت و حاصل این همکاری نمایشنامه طنزآمیزی شد به نام «جزیره سگ‌ها» که در آن طبقه حاکم را نوازش داده بود. این نمایش در سال ۱۵۹۷ روی صحنه رفت اما از سوی شورای سلطنتی این اثر فتنه انگیز تلقی و دستور داده شد اجرای آن متوقف و عوامل این اثر را توقیف کنند. بن جانسن برای مدتی به زندان افتاد. بعد از چندماه با پرداخت وجه الضمانی از زندان آزاد شد. یک سال بعد اولین کمدی او در تماشاخانه گلوپ به صحنه رفت.

«بن جانسن» از همان ابتدا میخش را محکم کوبید نشان داد که به کسی باج نخواهد داد. او درنمایشنامه‌های خود از توده مردم برای نقش‌های اصلی استفاده می‌کرد و از شیوه‌های کمدی که کاملاً به صورت اشرافی اجرا می‌شد دوری می‌کرد. تحصیلات «بن جانسن» نامنظم و بسیار اندک بود اما در همان زمان کم به دو زبان یونانی و لاتینی تسلط کامل پیدا کرد و با علاقه آثار نویسندگان و شخصیت‌های ادبی چون سیسرون، سنکا را مطالعه می‌کرد و تمایل وافری به بررسی و تحقیق در آثار کلاسیک انگلیس داشت. نمایشنامه های «نیوس»، «شیطان خر است»، «کیمیاگر» و «روباه» از موفق‌ترین آثار این نویسنده محسوب می شوند. «جانسن» در نمایشنامه «روباه» که یکی از آثار برجسته اوست، داستان افرادی را به تصویر می‌کشد که در پول‌پرستی و آزمندی غرق شده‌اند.

ویلیام شکسپیر در نمایشنامه «روباه» برای «بن جانسن» بازی کرد. یکی از علت هایی که بن جانسن در بازیگری به توفیقی نرسید، قیافه نچسب و زشت او بود. در سال ۱۵۹۸ نخستین نوشته او به صحنه رفت. این نمایشنامه کمدی به نام «هر انسانی اسیر مزاج خویشتن است» در زمان اجرا مورد تمسخر یکی از بازیگران گروه رقیب قرار گرفت. «بن جانسن» سخت از این امر رنجید، با رقیب خود دوئل کرد. حاصل این مبارزه به کشته شدن رقیب و زخمی شدن خود بن جانسن ختم شد. او را به جرم آدم کشی به زندان انداختند.

«بن جانسن» پس از آزادی، نمایشنامه دیگری نوشت با عنوان «هر انسانی خارج از مشرب خویش است». این اثر در سال ۱۵۹۹ توسط گروه بازیگران شکسپیر به صحنه رفت. اجرای این نمایش بر تعداد دشمنان نویسنده‌اش افزود اما از پولی که نصیبش شد  توانست بدهی‌های عقب افتاده خود را بپردازد. در همین حال کمدی دیگرش را به عنوان «خوشگذرانی‌های سینتا» برای اجرا آماده کرد که در آن کلیسا را مورد استهزا و انتقاد قرارداده بود.

درام نویسی با چاشنی بنایی
«بن جانسن» اصالت اسکاتلندی داشت. پدرش شهروند متمولی بود، بعدها در کشمکش‌های مذهبی دوره سلطنت ملکه ماری تئودور، که در انگلستان اتفاق افتاد، ثروتش را بر باد داد و به مسلک کشیشان درآمد. ملکه ماری کاتولیک متعصبی بود و با همه پیروان ادیان و مسلک‌های دیگر از در دشمنی وارد شد. این نفرت تا آنجا پیش رفت که در دوران فرمانروایی او بیش از 300 نفر را به جرم بی‌دینی زنده زنده در آتش انداخت. پدر «بن جانسن» 2 ماه پس از تولد او درگذشت و مادرش با تنگدستی و فقر روزگار را سپری می کرد. مادر کمدی نویس شهیر بریتانیا برای ادامه زندگی با شوهر دوم کنار آمد. ناپدری «بن جانسن» با شغل بنایی کسب در آمد می کرد.

«بن جانسن» برای ورود به مدرسه مجبور بود با ناپدری اش همراه شود و دستمزد اندکش را برای خرج تحصیلات پس انداز کند. در آموزشگاه کلیسای «سن مارتین» تحصیلات ابتدایی را سپری کرد و سپس به آموزشگاه «سن مینستر» وارد شد. در آنجا به تحصیل ادبیات یونان و روم مشغول شد. در ۱۵۸۹ برای کمک به خانواده‌اش ناگزیر شد از خیر درس خواندن بگذرد و با ناپدری خود به کار بنایی ادامه دهد. از آنجا که «بن جانسن» این شغل را هیچ وقت نمی پسندید و کسر شان خود می دانست، به سپاهی از سربازان انگلیسی که عازم جبهه‌ های فلاندر بودند ملحق شد. این درام نویس بریتانیایی به زودی از سربازی هم خسته شد و به لندن بازگشت. برای مدتی به همان حرفه بنایی پرداخت و با دختری به نام آن لوییز آشنا و با او در سال ۱۵۹۴ ازدواج کرد. حاصل این ازدواج 4 فرزند بود. این زن با همه سختی‌ ها تا زمان مرگ از شوهر هنرمندش جدا نشد.

این شاعر و نمایشنامه‌نویس بریتانیایی در سال ۱۶۳۷ در سن ۶۴ سالگی درگذشت. «بن جانسن» در زمان مرگ بسیار فقیر و تنها روزگارش سپری می شد؛ بیشتر دوستان و همکارانش او را ترک گفته بودند.

کتابشناسی بن جانسون
نمایشنامه «کیمیاگر» بن‌جانسون یکی از مشهورترین کمدی‌های دوره الیزابتی است که برای نخستین بار در ایران با ترجمه داود دانشور، مترجم، نویسنده و کارگردان پیشکسوت حوزه تئاتر، در بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب در محضر دید مشتاقان تئاتر قرار گرفت. «کیمیاگر» با شمارگان هزار نسخه، 258 صفحه و بهای 12 هزار تومان از سوی نشر بیدگل عرضه شد.

این نمایشنامه در سال 1374 با کارگردانی دانشور و بازیگرانی چون علی‌اکبر علیزاد، قدرت‌الله صالحی، داود قیصری، محسن فلاحی، میترا فیضی، خود مترجم و... در تالار چهارسو، مجموعه تئاترشهر به روی صحنه رفت.

مرحوم عبدالحسین نوشین 5 دهه پیش نمایش کمدی دیگری از «بن جانسون» را با نام «ولپن» ترجمه کرده بود . برخی از اشعار «بن جانسن» نیز با قلم سعید سعیدپور به فارسی منتشر شده است.