به گزارش خبرنگار هنر و رسانه خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) Verbatim: contemporary documentary theaterعنوان کتابی است که توسط «ویل هاموند» و «دُن استوارد» نوشته شده و در سال 2008 توسط انتشارات ابرون(oberon) در لندن منتشر شده است. کتاب «تئاتر واژه به واژه» توسط محمد علی ارزانی و حدیث خسروی ترجمه و از سوی نشر افراز به بازار عرضه شده است. انتنشارات افراز بعد از نشر بیدگُل، دومین ناشری است که درباره تئاتر مستند کتاب منتشر می کند.

با تئاتر مستند آشنا شوید
اصطلاح تئاتر مستند به تئاتری اطلاق می‌شود که تمام یا بخش‌هایی از آن از مستنداتی چون مطبوعات، گزارش‌های دولتی، مصاحبه‌ها و یا دیگر سندها به عنوان منبع اصلی نمایشنامه بهره می‌برد و در شکل بنیادی آن، حتی در جمله‌بندی اسناد هم، دخل و تصرفی از سوی نویسنده صورت نمی‌گیرد. معمول است که چنین نمایش‌هایی فاقد صحنه و لباس‌اند و در عوض بازیگران با استفاده از زبان بدن، شخصیت‌های متعدد را خلق می‌کنند. در این تئاتر معمولا صحنه‌های نمایش بازی نمی‌شوند بلکه از زبان اشخاص مختلفی که پیش‌تر با آن‌ها مصاحبه‌شده و حالا بازیگران نمایش شخصیت آن‌ها را ایفا می‌کنند، روایت می‌شوند.

بعد از مجموعه مقالاتی که محمد منعم، با عنوان «تئاتر مستند» در نشر بیدگل ارایه کرد، این کتاب دومین اثری است که درباره تئاتر مستند در ایران منتشر می‌شود. تئاتر مستند به شکل مشخص و بارز از بهمن 1391 با نمایش «ویرانه» به نویسندگی محمد منعم و کارگردانی یوسف باپیری در ایران معرفی شد. افسانه ماهیان نیز «هم طناب» را در سال گذشته و «هم هوایی» را در اردیبهشت امسال در قالب تئاتر مستند به روی صحنه برد که نمایش دوم با استقبال مخاطبان مواجه شد.

ورباتیم: بهره‌گیری کلمه‌به‌کلمه از نمونه‌های واقعی دیالوگ‌های مردم
ورباتیم تکنیکی در دراماتورژیِ (درام نویسی) تئاتر مستند است که در آن درام‌نویس به جای استفاده از تخیل، ادبیات و زبان خود، نمونه‌های واقعی دیالوگ‌ها و مونولوگ‌های مردم را که در مصاحبه‌ها و ملاقات‌ها ثبت و ضبط کرده، به کار می‌برد. چنین تئاتری، به گفته مولفین کتاب «نمایش صداقتی را که امروزه روزنامه‌نگاری از آن قاصر شده» به عهده می گیرد.

در دیباچه کتاب، درباره مفهوم ورباتیم چنین آمده است: «ورباتیم به منبع اصلی مکالماتی که در نمایشنامه استفاده می‌شوند اشاره دارد. دراماتیست، کلماتی را که مردم در طول یک مصاحبه یا تحقیق بیان کرده‌اند، ضبط یا رونویسی می‌کند و سپس با ویرایش، تنظیم مجدد یا قراردادن آنها در یک پس‌زمینه دیگر، نمایشی را شکل می‌دهد که در آن بازیگر در جای اشخاصی که از کلماتشان استفاده‌شده، قرار می‌گیرد.»

مصاحبه‌ها و یادداشت‌هایی از شش کارگردان شناخته‌شده تئاتر مستند
کتاب شامل مصاحبه‌ها و یادداشت‌هایی از شش کارگردان تئاتر مستند به نام های: روبین سوانس ، دیوید هیر، ماکس استافورد کلارک، آلکی بلایث، ریچارد نورتون تایلر و نیکلاس کنت است که حول شیوه‌های بهره‌گیریِ اینان از ظرفیت‌های تکنیک ورباتیم در تئاتر مستند به بحث می پردازد. این یادداشت‌ها شامل گزارش‌هایی روشن و نکاتی ارزشمند از سلایق، نظریات و تجارب عملی این هنرمندان پرکارِ تئاتر مستند جهان هستند. در دیباچه کتاب درباره مقبولیت و محبوبیت ورباتیم در تئاتر آمده است: «آلکی بلایث (نمایشنامه نویس و کارگردان انگلیسی – متولد 1947) معتقد است که هوس وعلاقه استفاده از این روش شاید به خاطر علاقه‌ی ما به ستارگان یک‌شبه باشد. هر کسی می‌تواند ستاره تئاتر ورباتیم شود... از این زاویه می‌توان ورباتیم را رسانه‌ای دموکراتیک نامید. آیا می‌توانیم این را دلیل شهرت و مقبولیت ورباتیم بدانیم؟»

در فصل سوم کتاب که به یادداشت الکی بلایث اختصاص دارد، به تکنیکی در بازیگری تئاتر مستند اشاره می شودکه بسیار جالب توجه است. او می‌گوید این تکنیک را از کلاس های مارک وینگ دیوی (mark wing davey ( با نام «تئاتر بدون کاغذ» آموخته است. در این شیوه – که بلایث آن را ارسال صدا (record delivery -2003) می نامد - به هدف حفظ بیشترین صداقت و واقعیت قلب نشده‌ شخصیت مستند، بازیگر باید خود را تمام و کمال در قالب شخصیتِ واقعی نقش ارائه کند.. از اینرو بازیگر هنزفری در گوش دارد تا صدای شنیده را منتقل کند، بی آنکه تمرین زیادی روی نقش کرده باشد.

بلایث در این‌باره می گوید: «تجربه من به من می‌گوید که آشنایی بیش از حد بازیگر با متن، نمایش (مستند) را خراب می‌کند....بازیگری که دیالوگش را حفظ کرده، دیگر ادای کاراکتر را در نمی‌آورد و رفته رفته شروع می‌کند به فاصله گرفتن از روش گفتار اصلی. آنها به غیر از بیان کلمات مجبور به شنیدن دیالوگ‌ها هم هستند و از این رو کمتر به این فکر خواهند کرد که چطور آنها را بازی کنند. نمایش از این رو بسیار جذاب می‌شود چرا که بازیگر ناخودآگاه عمل می‌کند.»

خواندن این کتاب کم حجم و روان برای هر خواننده‌ای با هر میزان شناخت از هنر تئاتر هیجان‌انگیز خواهد بود. چرا که خواننده می تواند با حجم قابل توجهی از ایده‌ها و تفکراتِ تازه اما نه پیچیده در باب این هنر مواجه شود.

این کتاب در 125 صفحه و بهای هفت هزار و 700 تومان توسط انتشارات افراز در  هزار و 100 نسخه روانه بازار شده است.