خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)- دکتر اسماعیل شمس: متاسفانه در جامعه ما، تاریخ به حوزه‌ای تبدیل شده که هر کسی به خود اجازه می‌دهد وارد آن شود. البته این بدین معنا نیست که افراد غیر تاریخی نمی‌توانند به عرصه تاریخ ورود پیدا کنند اما معتقدم که قبل از ورود به آن، حداقل باید پیش‌شرط‌ها، موازین و اصول علمی را رعایت و بعد وارد این حوزه شد. 

امروزه علوم تجربی و به تبع آن انسانی در دنیا تخصصی شده و دنیای امروز به سوی تخصص‌گرایی پيش می‌رود؛ این تخصص‌گرایی و مبانی تخصصی علم نیز باید در حوزه تاریخ حفظ و رعایت شود. مهم‌ترین پیش‌شرط‌های تاریخ‌نویسی داشتن دانش تاریخی، روش تاریخی، منش تاریخی و باور به برخی ارزش‌های تاریخی است که هر یک آموزه‌های تخصصی خود را می‌طلبد. 

این مقدمه را گفتم تا تاکید کنم که نویسنده کتاب «اجتماعیون عامیون»، سهراب یزدانی این پیش‌شرط‌ها را دارد و انعکاس این ویژگی‌ها را می‌توان به خوبی در کتاب وي دید. نخستین ویژگی دکتر سهراب یزدانی این است که وي، تاریخ‌دانی است که هم دانش تاریخی دارد، هم روش تاریخی و از همه مهم‌تر منش تاریخی و علاوه بر آن به ارزش‌های تاریخی هم وفادار است. 

گذشته از آن او علاوه بر تاریخ در جامعه‌شناسی سیاسی نیز متخصص است و به خوبی دانش تئوریک و نظری خود در حوزه تخصصی اجتماعیون عامیون را به عنوان تشکیلاتی سیاسی اجتماعی با مبانی تاریخی موضوع ترکیب کرده و حاصل کار نگارش کتابی شده که بی‌تردید جامع‌ترین کتاب در این حوزه است. باید گفت که بیشتر پژوهش‌های تاریخی یا اصولا فاقد مبانی نظری‌اند  یا اگر نظریه‌ای مبنای پژوهش قرار گرفته به شکل جزیره‌ای در ابتدای پژوهش باقی مانده و مولف نتوانسته آن را به خوبی در نوشته‌اش به کار گیرد. خوشبختانه در این کتاب چنین ضعفی وجود ندارد و می‌تواند الگویی خوب برای کسانی باشد كه علاقه‌مند به کاربست نظریه در پژوهش تاریخی هستند. 

دومین ویژگی قابل توجه وجود همزمان وجوه آموزشی و پژوهشی در کتاب است. یکی از مهم‌ترین مشکلات رشته تاریخ این است که در ایران دغدغه بیشتر استادان تاریخ دانشگاه، تدریس و آموزش تاریخ است و متاسفانه بیشتر این مدرسان فاقد پژوهش‌های علمی چاپ شده در حوزه تدریس خود هستند. از سوی دیگر، در حوزه‌های پژوهشی مانند دایره‌المعارف‌ها، پژوهشکده‌ها و جاهای دیگر، پژوهشگران خوبی در زمینه تاریخ وجود دارند که در حال انجام کار پژوهشی هستند، اما دانشگاه از دانش علمی مبتنی بر پژوهش آن‌ها هیچ استفاده‌ای نمی‌کند و به آن‌ها مجال تدریس نمی‌دهد. 

به نظر من این خلا و دوگانگی که در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا کمتر شاهد آن هستیم آسیب زیادی به رشد دانش تاریخی در میان دانشجویان زده است. دکتر یزدانی از برجسته‌ترین پژوهشگر _استادهای رشته تاریخ است که دانش او در حوزه تدریسش مبتنی بر آخرین پژوهش‌های اوست و این دانش روز به روز در حال تحول و تکمیل است. او با داشتن این ویژگی کتابی را نوشته که در عین آکادمیک بودن، نیازهای آموزشی و پژوهشی دانشجویان و سایر علاقه‌مندان این حوزه را رفع می‌کند. 

ویژگی سوم درباره تاریخ‌نگاری یزدانی این است که او تاریخ‌نگار مردم و به ویژه طبقات حاشیه‌ای جامعه است که کمتر در تحقیقات تاریخی کشور ما به آن‌ها توجه شده است. در همه کارهای قبلی او هم می‌توان به شکلی منظم و سیستماتیک توجه او را به گروه‌های ندیده یا کمتر دیده شده مردم در تاریخ دید. در این کتاب هم وي به گروه‌های فرودست اجتماعی مانند کارگران و ... توجه زیادی نشان داده است.

علاوه بر این سه ویژگی عمومی در 9 فصل این کتاب چند مشخصه دیگر وجود دارد که قابل توجه هستند. 

1- نویسنده پژوهش‌هایی را که پیش از کار او نوشته شده‌اند به دقت خوانده و ضمن ذکر محاسن، نقد منصفانه، اخلاقی و علمی هم از آن‌ها کرده و سعی داشته در حد امکان و توان خلاهای آن‌ها را در کتابش پر کند. مهم‌ترین کار او در این زمینه نقد گفتمان مسلط تاریخ‌نگارانه درباره اجتماعیون عامیون در ایران و ارايه دیدگاهی جدید در این زمینه است. 

2- از آن‌جایی که خاستگاه تشکیلات اجتماعیون قفقاز و از جهت نظری اروپاست نویسنده سعی کرده قفقاز آن زمان و نیز احزاب سیاسی، اندیشه‌ها و مکاتب سیاسی روسیه و آبشخورهای اندیشه آن‌ها در اروپا را با تاکید بر سوسیالیست‌های دموکرات و انقلابی به خواننده بشناساند. همچنین فرایند انتقال این اندیشه‌ها را از اروپا به روسیه و قفقاز و سپس ایران نشان دهد. او به خوبی علت و چگونگی تاثیرپذیری طبقات مختلف مهاجران ایرانی قفقاز از اندیشه‌های اجتماعیون عامیون این منطقه و انتقال آن‌ها را به فضای سیاسی اجتماعی داخل ایران شرح داده است. 

3- نویسنده منابع لازم برای کار خود اعم از روزنامه‌ها، اسناد، بیانیه‌ها و اساسنامه جمعیت‌ها و سایر منابع را به دقت خوانده و مورد استفاده قرار داده است. 

4- نویسنده به وجوه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اجتماعیون عامیون و تکاپوهای آن‌ها در مطبوعات، مجلس شورای ملی و منابر و ... توجه بیشتری نشان داده و همه کانون‌های فعالیت آن‌ها را در ایران شناسایی کرده است. با وجود این او از نقش بسیار مهم اقتصاد در دیدگاه اجتماعیون عامیون و به صورت کلی در تحولات تاریخی این دوره غفلت نکرده است. 

5- یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کتاب نثر روان و جذاب کتاب است. دکتر یزدانی اصولا به پاکیزه‌نویسی و رعایت فنون ویرایش و نگارش توجه زیادی دارد و این مسايل را هم می‌توان در این کتاب دید. 

البته طبیعی است که این کتاب نیز مانند هر کتاب دیگری دارای کاستی‌هایی است که اهل فن به آن‌ها خواهند پرداخت اما این یادداشت، صرفا با هدف معرفی کتاب نوشته شده و صبغه نقادانه ندارد.

كتاب «اجتماعيون عاميون» نوشته سهراب يزداني شايسته تقدير سي و يكمين جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران (1392) و شايسته تقدير ششمين جايزه ادبي جلال آل احمد (1392) شده است.

------------------
دکتر اسماعیل شمس، عضو هیات علمی و مدیر بخش پژوهش‌های کرد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است.