به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ماهرخ ابراهیم‌پور: در نشست ماهانه انجمن زنان پژوهشگر تاریخ که چهارشنبه 11 تیرماه در سالن کتابخانه ملی برگزار شد و با سفره افطاری همراه بود، استاد منصوره اتحادیه با موضوع «دارالعجزه‌های شیراز در جنگ جهانی اول» و دکتر حسن باستانی راد، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی «با یادی از زنده یاد محمد ابراهیم باستانی پاریزی» سخن گفتند.

دکتر منصوره اتحادیه، مدیر نشر تاریخ ایران و استاد پیشین گروه تاریخ دانشگاه تهران با اشاره به نزدیک شدن صدمین سال جنگ جهانی اول با موضوع دارالعجزه‌های شیراز بر پایه اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما، حاکم شیراز در زمان جنگ جهانی اول گفت: چند سال پیش مکاتبات خصوصی عبدالحسین میرزا به دست من رسید که در این اسناد مسایل مختلفی که در بحبوحه آخر قرن سیزدهم و ابتدای قرن چهاردهم رخ داده بود می‌شد دید؛ مسایل مردم فقیر را که درگیر جنگ جهانی اول شده بودند از لابه‌لای اطلاعات این اسناد به خوبی می‌توان لمس کرد.

نقش پلیس جنوب باعث نسل‌کشی شد

اتحادیه در ادامه با اشاره به کتاب «زیر پوست شهر» افزود: من زمانی که مشغول تدوین گزارش‌های نظمیه شیراز در کتابی با عنوان زیر پوست شهر بودم به این اسناد برخوردم که حاوی اطلاعاتی از مهمانی، بیماری، فقر، جشن، عروسی، مرگ و میر مردم شیراز بود. در کنار این اسناد، اسنادی موجود بود که به وجود هفت دارالعجزه (جایی که کوران و عاجزان را در آن نگهداری می کنند) اشاره می‌کرد؛ دارالعجزه‌هایی که در زمان جنگ در اثر فقرشدید و بی خانمان شدن مردم شیراز به وجود آمده بودند.

استاد بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه تهران با تاکید بر نقش پلیس جنوب ادامه داد: عده‌ای معتقدند که حضور نیروهای نظامی انگلیس تحت پوشش پلیس جنوب به این قحطی دامن زده و با خرید و انبار آذوقه و محصولات کشاورزی افزایش قحطی در فارس را موجب می‌شوند. فقر و قحطی که با خشک سالی توام می‌شود و عده‌ای حتی بر این نظرند که پلیس جنوب با حضور در مناطقی از ایران به نوعی باعث یک نسل‌کشی شدند که البته این نظریه‌ها کمی جای تردید است اگر چه نمی‌توان نقش نیروهای نظامی انگلیس را در افزایش مرگ و میر مردم در اثر گرسنگی و قحطی منکر شد. 

خشکسالی و کمبود آذوقه در جنگ جهانی اول و هجوم ملخ‌ها

مدیر نشر تاریخ ایران برپایه اسناد عبدالحسین میرزا به هجوم ملخ‌ها اشاره کرد و گفت: زمانی که همه بلایا در فارس نازل شده بود و خشکسالی و کمبود آذوقه از یک طرف و حضور نیروهای بیگانه از طرفی اوضاع را برای مردم فارس دشوار کرده بود هجوم ملخ ها به گزارش اسناد عبدالحسین میرزا اوضاع را بسی سخت‌تر کرد به طوری که عبدالحسن به عده‌ای پول می‌دهد تا بسیج شوند و با کشتن ملخ‌ها دفع شر کنند. ضمن این که عده‌ای را نیز فرا خواند تا با جمع‌آوری اعانه‌ها زندگی برخی مردم آفت‌زده را سر و سامان دهند. اگرچه عبدالحسین معتقد بود او به تنهایی نمی‌تواند همه چیز را درست کند و برای خلاصی از این وضعیت نیاز است همه به کمک هم بیایند. 

اتحادیه با اشاره به تاسیس دارالعجزه‌ها عنوان کرد: در روزنامه فارس مطلبی درباره تاسیس دارالعجزه‌ها آمده است که در مجلسی که از سوی هیات هیات جوانمردان وطن صورت گرفت به تاسیس هفت درالعجزه همت گماشتند. در اسناد عبدالحسین میرزا در نامه‌ای که به پسرش محمدولی میرزا نوشته صورتی مبنی بر دخل و خرج این دارالعجزه‌ها آمده است. درباره افراد اداره کننده این دارالعجزه‌ها به دو کمیسیون اشاره شده است؛ یک کمیسیون اداره کننده و دیگری کمیسیون بازرسی. به دلیل افراد زیادی که در این دارالعجزه‌ها ساکن بودند و نیز افرادی که در آن کار می‌کردند نیاز بود که عده‌ای بر کار آن‌ها نظارت داشته باشند که کمیسیون بازرسی این‌جا به کار می‌آ‌ید. با وجود این تشکیلات اسناد از تخلفاتی که در این دارالعجزه‌ها رخ داده است، حکایت دارند. البته معلوم نیست این تاسیات مردم‌نهاد تا چه زمانی دوام داشته‌ و کی از بین رفته‌اند.

جای پای زنان در سیاست به روایت باستانی‌پاریزی

در ادامه دکتر حسن باستانی راد، استادیار دانشگاه شهید بهشتی با گرامی داشتن یاد و خاطره استاد محمدابراهیم باستانی پاریزی گفت: آن موقعی که رضاشاه چارقد از سر زنان برداشت باستانی نخستین مقاله‌اش را با عنوان (تقصیر با مردان است نه زنان) در روزنامه بیداری کرمان نوشت. باستانی‌پاریزی این مقاله را در جواب عده‌ای به رشته تحریر درآورد و تقصیر را به گردن مردها انداخت. همچنین در زمانی که اشرف پهلوی شورای زنان را تشکیل داد و زنان وارد مجلس بیستم شدند باستانی باز هم مقالاتی نوشت با عنوان (جای پای زنان در سیاست) و در زمانی که جمهوری اسلامی به عرصه آمد این بار باستانی دست به قلم شد و «گذار زن در تاریخ» را تالیف کرد. 

وی با اشاره به نوشته‌های باستانی پاریزی درباره زنان اظهار کرد: باید زنان پژوهشگر با پژوهش درباره آثار باستانی پاریزی به بررسی آرا و اندیشه‌های وی بپردازند. اما جالب است بدانید باستانی پاریزی که تا این حد درباره زنان قلمفرسایی می‌کند به قول سعیدی سیرجانی که در کتاب «یاد و یادبود» آمده است می‌نویسد: «محمد ابراهیم باستانی پاریزی که این همه از زنان دم می‌زند، وقتی در مقابل زنان قرار می‌گیرد شرمگینانه عرق می‌ریزد.» 

استاد تاریخ دانشگاه تهران با اشاره به منش و مکتب تاریخی خاص باستانی پاریزی گفت: باستانی با آن که مدت‌ها در تهران زندگی کرد اما هنوز لهجه پاریزی کرمانی‌اش را داشت. در دوره پهلوی و انقلاب شیوه لباس پوشیدن و صحبت کردنش تغییری نکرد. در واقع او تاریخ را از دریچه خودش می‌دید و تاریخ را از جایی که بود شروع کرد با حفظ ارزش‌ها و هویت واقعیش.