دکتر یونس کرامتی در گفت‌‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت ترجمه معکوس آثار مولفان ایرانی اظهار کرد:‌ بیشتر آثار مولفان ایرانی در حوزه علوم ‌و‌ فنون از کیفیت لازم برای ترجمه برخوردار نیستند، این در حالی است که آثار برتر این حوزه به زبان انگلیسی و به قلم مدرسان ایرانی فعال در خارج از کشور نوشته می‌شوند.

عضو مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی با اشاره به اهمیت توجه به زبان علم افزود:‌ اگر مولفی تصور کند اثرش ارزش ارایه در مجامع بین‌المللی را دارد، زبان تالیفش انگلیسی خواهد بود. نخستین گام در حوزه ترجمه معکوس، شناخته شدن اثر مولف ایرانی از سوی ناشر خارجی است. پاسخ به این پرسش‌ها بااهمیت است که مخاطب آثار فارسی کیست؟ و چه کسی از بار کیفی اثر یک مولف ایرانی حوزه علوم و فنون باخبر است؟ 

زبان علم فارسی نیست
مولف کتاب «نگاهی به تاريخ رياضيات و نجوم در ايران» گفت: آیا تصور این است که یک انگلیسی‌زبان، مخاطب یک اثر فارسی حوزه علوم فنون است؟ پاسخ منفی است، زیرا زبان علم، فارسی نیست. به‌نظر می‌رسد این مولف است که باید برای ترجمه اثرش به زبان‌های دیگر اقدام کند. وقتی اثری به زبان انگلیسی تالیف می‌شود، امکان ترجمه آن به 80 زبان دیگر وجود دارد. مطالعه یک اثر فارسی از سوی مدرس دانشگاه «MIT» و ترجمه آن به زبان‌های دیگر، از فیلم‌های سفر در طول زمان تخیلی‌تر است.

کرامتی، درباره دلایل همکاری مولفان ایرانی با نویسندگان اروپایی، آمریکایی و ناشر بین‌المللی به جای ناشر داخلی توضیح داد:‌ کدام فعالیت ما با رعایت استاندارد‌های بین‌المللی صورت می‌گیرد که نشرمان با وجود مشکلات مختلف، این‌گونه باشد؟ رقابت زمانی معنا پیدا می‌کند که رقبا به‌طور تقریبی در شرایطی برابر باشند. ناشران داخلی ما به هیچ وجه توانایی رقابت با ناشرانی مانند «جان وایلی» یا «الزویر» را ندارند. 

درآمد نشر آمریکا، بیشتر از درآمد نفتی ایران
وی با اشاره به وسع مالی ناشران مطرح بین‌المللی اظهار کرد: انتشارات «مک گروهیل» در مقطعی از تاریخ آمریکا از نظر کسب سود در جایگاه 17 ایستاده بود. یعنی این ناشر بین‌المللی توانسته سود مالی خود را در بین برترین شرکت‌های صنعتی مانند صنایع غذایی، به رتبه 17 برساند. 

این پژوهشگر ادامه داد:‌ درآمد حوزه نشر ایالات متحده آمریکا، در اوج بحران‌ مالی بیشتر از درآمد نفتی ایران بود. بر فرض اگر همه درآمد نفتی ایران به حوزه نشر تزریق شود، باز هم حوزه نشر ما توانایی رقابت حتی با یک ناشر بین‌المللی مانند «مک گروهیل» را ندارد. بودجه‌های حوزه نشر ما بیشتر شبیه شوخی‌های ناخوشایند است. 

برای مطرح شدن در سطح جهانی باید به انگلیسی بنویسیم
نویسنده مقاله برگزیده دهمین جشنواره نقد کتاب گفت: اگر به دنبال معرفی آثارمان در سطح جهانی هستیم، باید به زبان انگلیسی تالیف کنیم. توجه به زبان علم روز به دوران حاضر محدود نمی‌شود، بلکه زبان تالیف دانشمندی مانند ابوعلی‌سینا نیز زبان علم آن روزگار، یعنی عربی بوده است.

کرامتی افزود: در وضعیتی که ناشران فرانسوی و آلمانی به لطایف‌الحیل در تلاش برای حفظ زبانشان هستند، نباید به انتشار آثاری در حوزه علوم به زبان فارسی فکر کرد. 

ترجمه در کشور استاندارد مشخصی ندارد
نویسنده نقد برتر «نه هر که سر بتراشد قلندری داند» درباره وضعیت ترجمه در کشور ادامه داد:‌ وقتی زبان علم انگلیسی است، همه اصطلاحات نیز به تبع آن انگلیسی است. مترجان با واژه‌گزینی، اصطلاحات علمی را به فارسی تبدیل می‌کنند و این در شرایطی است که ترجمه در کشور هنوز استاندارد مشخصی ندارد. به‌عبارتی دیگر برای معادل‌‌سازی‌ها به توافق نرسیده‌ایم.

این منتقد گفت:‌ آیا می‌توانیم یک اثر علمی قابل فهم به زبان فارسی تولید کنیم که در گام بعد به ترجمه آن فکر کنیم؟ چند نفر از افرادی که این توانایی را دارند، در سطح بین‌المللی شناخته‌ شده‌اند؟

کرامتی در پایان اظهار کرد: شاید در حوزه ادبیات فارسی بتوان 500 نفر را برای همکاری با کتاب ماه «ادبیات» معرفی کرد، اما در حوزه علوم و فنون این آمار به پنج نفر هم نمی‌رسد. 95 درصد از نویسندگان حوزه علوم و فنون، توانایی نوشتن متنی قابل تحمل از نظر دستور زبان فارسی را ندارند.

مروری بر پرونده ترجمه معکوس آثار علمی
رییس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، توجه به تولید علم را زمینه‌ساز ترجمه آثار محققان ایرانی می‌داند و معتقد است که‌ مقوله ترجمه معکوس به‌ویژه در حوزه علوم، تاکنون به صورت یک جریان نبوده و عموما خودجوش اتفاق افتاده است. گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) را با محمد سلگی از اینجـــــــا بخوانید.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، با اشاره به ظرفیت بالای آثار محققان ایرانی برای ترجمه به زبان‌های دیگر، معتقد است که آثار مولفان حوزه علم، ظرفیت حل مشکلات داخلی و بین‌الملی را دارد. گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) را با محمد حسن‌زاده از اینجــــــــا بخوانید.

قسمت دوم یادداشت دکتر یونس کرامتی را اینجــــــــا بخوانید.