خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- عبارت آشنای «سد کنکور» از زمان دیپلمه‌های دهه 70 برسر زبان‌ها افتاد. آرزوی ورود به دانشگاه، موجب ظهور  بسیجی همگانی در خانواده‌ها و نظام آموزش و پرورش شد. فارغ از آسیب‌های روحی،‌ روانی و اجتماعی که ناشی از رقابت پیدا و پنهان داوطلبان و خانواده‌های آنهاست طی دو دهه گذشته، نشر انواع کتاب‌های کمک‌آموزشی در بازار کتاب رواج پیدا کرد.

در دهه‌های گذشته جمعیت مشتاق ورود به دانشگاه که به تدریج به صف داوطلبان تحصیلات تکمیلی اضافه می‌شدند، بیش از پیش زمینه‌ توسعه نشر منابع آمادگی آزمون دانشگاه‌ها را ایجاد کرد.

وضعیت منابع کمک‌آموزشی از یک‌سو و تاسیس موسسات عالی آموزش که در کنار ارائه خدمات آموزشی به انتشار کتاب هم اشتغال دارند، به مرور پای این موسسات را به رسانه‌های مکتوب و غیرمکتوب کشاند. فعالیت‌ ناشران کمک‌آموزشی در سال‌های اخیر دیدگاه‌های مختلفی را بین فعالان حوزه نشر و دانشگاهیان ایجاد کرده است.

ایبنا در چند هفته گذشته طی چند شماره گفت‌‌و‌گو با دانشگاهیان و فعالان حوزه نشر دانشگاهی و کمک‌آموزشی و منابع تحصیلات تکمیلی، به بررسی وضعیت کمّی و کیفی و جایگاه این منابع در جامعه پرداخته است. 

منابع کمک‌آموزشی پلکانی برای عبور از سد کنکور یا نیاز جامعه
مجید جهانی، مدیر واحد نشر انتشارات دانشگاه تهران،‌ با اشاره به تولید چهار هزار عنوان کتاب از سوی انتشارات دانشگاه تهران در مدت 66 سال، در مقابل تولید بیش از سه‌هزار کتاب از سوی برخی ناشران کمک آموزشی در سه سال، اظهار کرد که نمی‌توان روی همه آن‌ها نام کتاب گذاشت، چراکه تالیف کتاب حاصل حداقل 10 سال تدریس، تحقیق و نوشتن مقالات متعدد علمی از سوی یک محقق یا مدرس دانشگاه است. به اعتقاد جهانی، منابع کمک آموزشی فقط «کاتالیزور» و «پلکانی» برای عبور از سد کنکور هستند.

حسین نامی،‌ مدیرمسئول مدرسان شریف، از فعال‌ترین ناشران کمک‌آموزشی کشور در سال‌های اخیر، اصلی‌ترین دلیل استقبال مخاطبان از منابع کمک آموزشی را «نیاز» می‌داند. به عقیده وی، داوطلبان آزمون کارشناسی نیز به دلیل حجم بالای محتوای درسی و برای درک بهتر این مفاهیم، به منابع کمک‌آموزشی نیاز دارند.

این ناشر کمک‌آموزشی در واکنش به تلقی برخی افراد درباره کاسب‌کار بودن ناشران کمک آموزشی گفت: «دلیل این نوع نگاه به منابع کمک‌آموزشی و تحصیلات تکمیلی شاید به این دلیل باشد که تاکنون جایگزین بهتری برای این کتاب‌ها فراهم نشده است.» 

آشفته‌بازار ناشران کمک‌آموزشی
محمدتقی عرفان‌پور،‌ مدیر نشر علوم دانشگاهی، نیز درباره این سوژه با قاطعیت معتقد است که ناشران کمک‌آموزشی «بازار آشفته‌ای» در حوزه نشر ایجاد کرده‌اند. وی توپ را به زمین متولی نخست نظارت یعنی آموزش عالی انداخت و بی‌برنامگی وزارت علوم در تدوین سیاست‌های آموزشی کشور را دلیل اصلی ایجاد این بازار آشفته دانست.

وی تنها فایده منابع کمک‌ آموزشی را به آموزش مهارت‌های تست‌زنی محدود کرد. عرفان‌پور، دیدگاه جامعه را نیز در تشدید فعالیت ناشران کمک‌آموزشی که وی فعالیت‌ آن‌ها را فقط به «کسب سود» استوار می‌داند، بی‌ارتباط ندانست. این ناشر دانشگاهی،‌ بازبینی در نظام آموزشی کشور را در محدود شدن فعالیت ناشران دانشگاهی موثر دانست، چراکه به عقیده وی ناشران کمک‌آموزشی سودجو هستند و باید عرصه برای فعالیت این ناشران تنگ شود.

رویا برادر،‌ معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا (س) نیز با عرفان‌پور در موضوع لزوم نظارت وزارتخانه‌‌های آموزش و پرورش و علوم بر تالیف و انتشار منابع کمک‌آموزشی هم‌عقیده است.

اما این مدرس دانشگاه، چندان با اعتقاد برخی مبنی بر کاسب بودن ناشران کمک‌آموزشی موافق نیست. رویا برادر، درباره اطلاق واژه تالیف به منابع کمک‌آموزشی نیز با احتیاط اظهار عقیده کرد زیرا به نظر وی سیاستگذاری‌ مشخصی برای مفهوم تالیف وجود ندارد. 

اطلاق واژه تالیف برای منابع کمک‌آموزشی اخلاقی نیست
فرامرز آشنای قاسمی، مدیر انتشارات دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی نیز از دیگر افرادی است که درباره تالیفی بودن منابع کمک‌آموزشی بااحتیاط اظهارنظر کرد. وی معتقد است: تالیف یک کتاب به‌طور کامل نتیجه تحقیق مولف نیست، بلکه بخشی از اثر نهایی شده، ماحصل استفاده از منابع سایر نویسندگان است.» آشنای قاسمی،‌ اطلاق واژه تالیف به منابع کمک‌آموزشی را «اخلاقی» نمی‌داند. 

به نظر این فعال نشر دانشگاهی، متولی اصلی در نظارت بر تولید و انتشار آثار کمک‌آموزشی، وزارت ارشاد است. 

منابع کمک آموزشی طرفداران جهانی دارند
در نقطه مقابل نظر این ناشر دانشگاهی، یحیی دهقانی، مدیر موسسه آموزشی-فرهنگی مبتکران، طرفداران منابع کمک آموزشی را جهانی می‌داند. وی‌ همچنین عملکرد ناشر خصوصی را در چند سال اخیر مثبت ارزیابی کرد و اصلی‌ترین دلیل آن‌را نیز استقبال وزارت آموزش و پرورش در معرفی آثاری دانسته که خودش آن‌ها را برترین منابع کمک‌آموزشی معرفی می‌کند. دهقانی در عین‌حال، همه  منابع کمک‌آموزشی را دارای کیفیت ندانسته و می‌گوید که همه کالاها کیفیت خوب و بد دارند.

این ناشر «غنی‌سازی» و «آسان‌سازی» محتوای درسی را مهم‌ترین هدف ناشران کمک‌آموزشی دانست. دهقانی با تاکید بر لزوم نظارت بر تولید منابع کمک‌آموزشی، اظهار کرد که ‌هیچ نظارتی از سوی وزارت علوم در تولید آثار آمادگی آزمون تحصیلات تکمیلی وجود ندارد و هیچ تایید یا تکذیبی از سوی این نهاد اعمال نمی‌شود. 

نگاهی اجمالی به نظر 6 فعال نشر
در جمع‌بندی دیدگاه 6 فعال نشر دانشگاهی و منابع کمک‌آموزشی، دو نوع دیدگاه درباره منابع کمک‌آموزشی وجود دارد. افرادی که معتقدند ناشران این منابع در تلاش برای کسب سود بیشترند، سودی که از نیاز داوطلب ورود به دانشگاه ناشی می‌شود. عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که سود جزو لاینفک فعالیت در حوزه نشر است. 

افرادی که  به عملکرد ناشران کمک‌آموزشی انتقاد دارند، نظارت ارگان‌های دولتی به‌ویژه وزارتخانه‌های ارشاد و علوم را بر فرایند تولید این آثار به‌ویژه تولید محتوای آن‌ها ضروری می‌دانند. 

تفاوت دیدگاه درباره اطلاق واژه تالیف نیز از دیگر موارد مورد بحث بین فعالان دانشگاهی حوزه نشر و ناشران کمک‌آموزشی و تحصیلات تکمیلی است. ناشران کمک‌آموزشی، منابع خود را تالیفی و علمی می‌دانند اما فعالان دانشگاهی تالیف را نتیجه سال‌ها تحقیق و مطالعه دانسته و براساس این دیدگاه، اطلاق واژه تالیف را برای منابعی که هدفشان فقط افزایش مهارت‌های تست‌زنی است، افراط می‌دانند.     

گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با مجید جهانی را اینجــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با حسین نامی را اینجــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با محمدتقی عرفان‌پور را اینجــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با رویا برادر را اینجــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با فرامرز آشنای قاسمی را اینجــــــــا بخوانید.
گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با یحیی دهقانی را اینجــــــــا بخوانید.