خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)– مالک خواجه‌وند: تکنیک‌ و ابزار در هنر سینما همواره جایگاه استوار و انکار ناشدنی داشته است. هرچند در عصر حاضر سینمای امریکا توانسته طلایه‌دار تولید دانش و  بهره‌گیری‌ گسترده از دستاوردهای به روز سینما باشد اما نباید مبانی نظری و فلسفی خلاقیت در این هنر را مستقل و بی‌نیاز از مبانی تکنیکی و فنی آن دانست. 

اگر از دریچه کتابهایی که هر ساله با موضوع دانش فنی سینما منتشر می‌شوند به این مسئله بنگریم، واضح خواهد بود که در پیدا کردن منابع متعدد، متنوع و معتبر در این زمینه با خلائی آشکار روبرو هستیم و حتی نیاز به این منابع هم غالبا فراموش شده و اصلا احساس نمی‌شود. 

از ابتدای سال 1392 تعداد کتابهایی که بر اساس آمار کتابخانه ملی در زمینه سینما فیبا گرفته‌اند یا منتشر شده‌اند، حدود 120 عنوان است که از این میان تعداد کتابهایی که محتوای آنها دانش تکنیکی و فنی باشند حتی به 20 عنوان هم نمی‌رسد. غالب کتابهای منتشر شده در این عرصه حاوی مباحث نظری، تاریخی و تحلیلی است.

بحث استفاده‌های گسترده از دستاوردهای تکنولوژیک و فنی سینما وابستگی زیادی به توان اقتصادی این هنر در هر سرزمین دارد اما بی‌توجهی ذهن خلاقه به پیگیری مباحث تکنیکی را می‌توان یکی از دلایل اصلی کم‌کاریِ ناخوشایند فیلم‌سازان جوان و فارغ التحصیلان سینما دانست، هرچند که باز از سوی جوان‌ترها نیاز و اعتنا داشتن به این مباحث بیشتر دیده می‌شود. 

در ایران شیوه‌ رایج در میان کارگردانان و سازندگان فیلم، این است که بی‌کمترین شناختی از زمینه‌ها و امکانات فنی و تکنیکی، این حوزه را به کلی به شانه عوامل فنی سینما از فیلم‌برداران و تدوین‌گران محوّل کنند و صرفا از آنها تحقق ایده هایشان را بخواهند. عوامل فنی هم همواره می‌توانند بی‌کمترین زحمتی آنها را از عملی شدن عمده ایده هاشان ناامید کنند.

تمامی این عوامل سبب شده تا رکودی آشکار در زمینه پیگیری و به کارگیری جدّی تکنیک‌ها و دستاوردهای ابزاری جدید در سینمای ایران احساس شود. در چنین فضایی تلاش های کوچک انجام گرفته هم جدّی گرفته نمی‌شوند و اساسا این مباحث صرفا تجملی و حاشیه‌ای جلوه می‌کنند. 

درمجموعه گفتگو‌هایی که از این پس با اهالی با سابقه سینما انجام می دهیم، قصد داریم از این خلاء پرسش کنیم و آن را به بحث بگذاریم تا حداقل ضرورت پرداختی جدّی به ترجمه، تالیف و انتشار و همچنین مطالعه منابع متعدد در این حوزه را یادآور شویم. 

اولین میهمان این پرونده ایرج تقی‌پور، تهیه کننده و مدرس عکاسی است. او دو کتاب در زمینه «ویژوآل اِفِکت» ترجمه کرده که هنوز اقبال انتشار پیدا نکرده‌اند. تقی‌پور یکی از دلایل ملموس خلاء کتاب های تکینیکی در سینما را بی‌میلی ناشران برای انتشار این آثار می داند.

در حوزه تکنیک‌ منابعی که نیاز ضروری سینمای ماست، هنوز وجود ندارند
ایرج تقی‌پور در ابتدا با بیان این نکته که به‌رغم جدّیت موضوع دانش فنی سینما، آموزشگاه‌ها و دانشکده‌های سینمایی ایران برنامه‌ای جدّی در این زمینه ندارند و برخلاف استراتژیِ عمومی آکادمی‌ها، تجدید نظر و به روزکردن عناوین و سیلابس‌های درسی در حوزه سینما خیلی کُند انجام می‌شود، عنوان کرد: بسیاری از مسائلی که مربوط به آموزش در حوزه سینماست هنوز وارد برنامه درسی آکادمیک ما نشده و همچنین تعداد افرادی که در مقاطع مختلف رشته سینما تحصیل کرده‌باشند، کم است. این مجموعه دست به دست هم داده تا مباحث جدید وارد حوزه سینما نشود. 

تقی‌پور توضیح داد: دو اشکال بزرگ در حوزه مباحث سینمایی وجود دارد؛ اول محدود بودن ترجمه‌ها از کتاب ها و مقالاتی است که به مباحث جدید می‌پردازند و دوم، نگارش کتاب ها و متون درسی و آموزشیِ متعدد برای حوزه سینما. 

وی افزود: اگر کتاب هایی را که در حوزه سینما منتشر می‌شوند با دقت نگاه کنیم متوجه خواهیم شد اولا تعداد کتابهای تالیفی جز در حوزه‌های نظری، خیلی کم هستند، دوم اینکه کتابهای ترجمه هم منتشر نمی‌شوند، من این کاستی را وظیفه مراکز و سازمان های آموزشی می‌دانم که برای بر طرف کردن آن دست به کار نشده اند.

تقی‌پور همچنین با اشاره به این نکته که دانش و تکنولوژی‌های جدید سینما به شکل سیستماتیک و مدون وارد سینمای ایران نشده و افرادی که این موضوعات جدید را جستجو و پیدا می کنند، غالبا به صورت فردی و مقطعی پیگیری می‌کنند، تصریح کرد: این مسئله سبب شده تا منابعی که سینمای ما در حوزه تکنیک‌ و ابزارهای فنی سینما به آنها نیاز ضروری دارد، هنوز تامین نشده باشند.

مخاطبان محدود این کتاب ها ناشران را بی‌میل کرده است
این سینماگر دلیل دیگر این کاستی را عدم تمایل ناشران در انتشار کتاب هایی با این موضوعات دانست و توضیح داد: واضح است که انتشار کتابهای فنی و تکنیکی، جز اهالی آن فنون، مخاطبان گسترده‌ای نخواهند داشت. از این رو ناشران ترجیح می‌دهند کتاب هایی را چاپ کنند که مردم عادی را هم بتوانند مخاطب قرار دهند. در نتیجه بیوگرافی‌ها، نقد فیلم‌ها و گفتگو با فیلم‌سازان محتوای عمده کتابهای سینمایی را تشکیل ‌داده است. 

تقی‌پور از سوی دیگر معضل این عرصه را چنین شرح داد: برای ناشران این کتاب ها معمولا چاپ این آثار گران تمام می‌شوند زیرا بسیاری از این کتاب‌ها تصاویر زیادی دارند و از آنجا که تعداد دانشکده‌ها و مراکز آموزشی سینما هم زیاد نیست، در نتیجه تولید و انتشار این کتاب ها با شکست در بازار فروش مواجه خواهد شد.
 
این سینماگر در ادامه مباحث خود با اشاره به اینکه «در حال حاضر سینماگران و کارگردانان ما به مطالعه در این زمینه‌ها علاقه‌ کافی نشان نمی‌دهند» تاکید کرد: فیلم‌سازان و نویسندگان سینما هم باید نسبت به مطالعه کتاب های تخصصی و فنی سینما احساس نیاز پیدا کنند اما هنوز اینگونه نیست. به عنوان نمونه غالبا در کارگاه‌ها و سمینارهایی که در خانه سینما، وزارت ارشاد و ... برگزار می‌شوند، دیده می‌شود از کسانی که به نظر می‌رسد اعضای اصلی سینمای ایران باشند، عدّه خیلی کمی شرکت کرده‌اند چرا که خود را بی نیاز از این آموزش‌ها می‌دانند!

مطالعه دانش تکنیکی سینما حتی برای بازیگران ضروری است
وی ادامه داد: متاسفانه از دست‌اندرکاران سینما، حتی آنهایی که در حوزه تالیف فعّال هستند، احساس نیاز نمی‌کنند و این اساسا یک خلا جدّی است که سبب شده سینمای با سوادی نداشته‌باشیم و صرفا سینمای‌مان، سینمای خوش قریحه‌ها باشد. 

تقی‌پور در ادامه به عنوان نمونه به مسئله ویژوآل افکت در سینما پرداخت و گفت: در سال های گذشته کارگردانان ما تمایلی نداشتند که کارشان را به دست افرادی بسپارند که به لحاظ تکنیکی کاردان و صاحب‌نظر هستند. مثلا در مورد ویژوآل افکت و آنچه در مقابل پرده سبز اتفاق می‌افتد، کارگردانان باید بتوانند که تخیل خودشان را در مقابل پرده سبز به جنبش در بیاورند که این گونه نبوده و بدتر از آن این که بازیگران ما هم توانایی کافی برای بازی‌کردن در چنان وضعیتی را نداشتند. 

وی افزود: نباید فراموش کرد آشنایی هرچه بیشتر بازیگران و دست‌اندرکاران سینما با دانش‌های فنی و تکنیکی سینما می‌تواند در کاهش هزینه‌ها بسیار موثر باشد. به طور کلی مطالعه کتابهایی را که در زمینه فن و تکنیک سینما وجود دارند برای بازیگران، مدیران تولید، تهیه کنندگان، طراحان صحنه و طراحان گریم و... باید ضروری دانست. 

وی در پایان سخنان خود عنوان کرد: در حال حاضر به طور کلی در حوزه تولید و مدیریت تولید تقریبا هیچ کتابی وجود ندارد. در حوزه طراحی لباس و گریم باز هم همینطور. اگرچه در حوزه فیلمبرداری، تدوین و عکاسی منابعی هستند.
 
ايرج تقي‌پور متولد سال 1337 و فارغ التحصيل رشته فيزيك از دانشگاه صنعتي شريف است. در سال 1358 واحد عكاسي دفتر مركزي جهادسازندگي را تأسيس كرد و از سال 1359 در آرشيو فيلم صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران مشغول كار شد. او همچنين در واحد تأمين و توزيع بنياد سينمايي فارابي و مسئول سفارشات گرافيك اين واحد و سرپرست لابراتوار فيلم اداره كل توليد فيلم و عكس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مسئوليت اجرايي داشته است. تقي‌پور در انجمن سينماي جوان و چند دانشكده تدريس عكاسي هم کرده است.