به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست نقد فرهنگ «ترویح‌الارواح فی تهذیب الصّحاح (معجم مهذَّب الصّحاح)»  بعدازظهر امروز، چهارشنبه، 12 شهریور با حضور منتقدانی چون دکتر محمد‌حسین حیدریان،‌ دکتر عنایت‌الله فاتحی‌نژاد و دکتر جمشید کیانفر، رییس خانه نقد ایران در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.

در ابتدای جلسه نقد،‌ دکتر فاتخی‌نژاد که دبیری برنامه را بر عهده داشت، درباره مشکلات حوزه پژوهشی در نشر ایران توضیحاتی داد و گفت: در روزگاری زندگی می‌کنیم که آفت‌های بسیاری جامعه فرهنگی‌مان را تهدید می‌کند. در این روزگار کتاب،‌ مقاله و رساله مانند کالای تجاری خرید و فروش می‌شوند و این بیماری در دانشگاه‌ها هم رسوخ کرده و بسیاری که باید نامشان را استادنما یا محقق‌نما بگذاریم، به این تجارت نامیمون روی آورده‌اند و چه بسیار رساله‌هایی که نوشته می‌شوند و سرقت ادبی‌اند و روز به روز هم تعدادشان روبه فزونی است. به همین دلیل از مسئولان محترم خانه کتاب می‌خواهیم که جلساتی در این راستا در این مرکز فرهنگی برگزار کنند.

وی در ادامه افزود:‌ متاسفانه وقتی این روزها كتاب منتشر می‌شود و به دست ادب‌دوستان می‌رسد، نخستین موضوعی که به ذهن برخی می‌رسد این است که مبادا این کتاب هم جزو سرقت‌های ادبی باشد، ولی دکتر شریف‌عسکری با تلاش و فروتنی بسیاری دست به تصحیح این کتاب زدند.

در ادامه این میزگرد، دکتر شریف‌العسکری نیز سخنانش را با ارائه توضیحاتی درباره شخصیت مولف، ارزش و ماهیت کتاب و پژوهش آن آغاز کرد و گفت: مولف این فرهنگ از دانشمندان ایرانی در رشته‌های فقه، اصول و کلام است و کتاب‌های مهمی دارد. این پژوهشگر در سال 573 هجری قمری به دنیا آمد و در سال 656 در حمله مغول‌ها کشته شد.

وي این اثر را از جنبه‌های گوناگون دارای ارزش‌های متفاوت دانست و توضیح داد: در وهله اول این کتاب دارای ارزش‌های ملی،‌ ایرانی و تاریخی است و گاهی هم ارزش فراملی دارد.

مولف فرهنگ «ترویح‌الارواح فی تهذیب الصّحاح» در ادامه با اشاره به شیوه تجمیع واژگان عربی در قرن‌های گذشته توضیح داد: جمع واژگان زبان عربی از قرن دوم تا دوازدهم در سه صورت انجام می‌گیرد که یک حالت آ‌ن به صورت کتاب، رساله‌ها و موضوعات خاص بوده است و صورت دوم نیز با نوشتن کتاب‌های قطور شکل می‌گرفته است که همه مطالب را در آن جمع می‌کردند و اغلب به صورت لغتنامه یا قاموس بوده است.

وی در ادامه به نقص‌های این روش‌ها اشاره‌ كرد و گفت: این روش‌ها از آن جهت که وقت‌کش بود و نیاز به جست‌وجوی زیاد در کتاب‌ها داشت و مستلزم صرف زمان زیادی می‌شد، برای دانشمندان آزاردهنده بود. ضمن آنکه فضای علمی همواره در انتظار فردی بود که این مشکل را حل کند و در نهایت این کاستی به دست  «زنجانی» مرتفع شد و وی به عنوان نخستین دانشمندی بود که به عرصه پالایش لغتنامه و ارائه این فرهنگ تخصصی وارد شد.

شریف‌العسکری یادآور شد: این دانشمند ایرانی کاری به‌واقع تخصصی انجام داد که به نام ایران ثبت شد و به نوعی پیشتازی ایرانی‌ها در عرصه فرهنگ‌نگاری تخصصی را رقم زد و این مساله ارزش ملی کتاب را به وجود آورد.

وی همچنین ارزش‌های تاریخ این فرهنگ را توجه به نسخه‌هایی که از آن موجود بوده بیان کرد و توضیح داد: این کتاب را با نسخه‌های مختلف مقایسه کردم. هر چهار چاپ دیگر آن حدود 150 غلط داشت، ولی نسخه زنجانی نسخه تقریبا  سالمی بود و نسخه‌ای که من از اثر زنجانی داشتم، اشتباهات دیگر نسخ را نداشت و مشخص شد که نسخه صحیحی به لحاظ تاریخی است. به لحاظ ارزش علمی نیز می‌توان گفت که این فرهنگ جزو منابع مهم عربی است که حدود 180 کتاب درباره آن نوشته شده است و مسلما ارزش علمی آن از ارزش تاریخی‌اش به دست می‌آید، به طوری که از قرن هفتم تا دوران معاصر این کتاب ارزش به روز بودن را داراست و اگر امروز دانشمندی بخواهد از این منبع استفاده کند، مانند آن است که یک لغتنامه به روز در چند قرن پیش نوشته شده است.

دکتر شریف‌العسکری در ادامه یادآور شد: 6 نسخه از این اثر را در ایران یافتم که قدیمی‌ترین آنها مربوط به قرن هفتم هجری بود که آن را به عنوان نسخه مادر قرار دادم و با برخی دیگر تطبیق دادم و بر علمی بودن این کتاب بسیار دقت نظر داشتم.

 دکتر فاتحی‌نژاد نیز در ادامه اين نشست گفت: این کتاب در بحبوحه حمله مغول به ایران تالیف شد، ولی خوشبختانه از گزند این طایفه مصون و درامان ماند.

در ادامه این برنامه دکتر حیدریان نیز بخش‌هایی از مقاله‌ای را درنقد کتاب نوشته بود،‌ خواند و گفت: با اشتیاق و به طور پیوسته و کلمه به کلمه این کتاب را خواندم و آنچه برای آن نوشتم،‌ تحسین جنبه‌های گوناگون و ارزشمند کار استاد عسگری بود. تا جایی که در‌یافتم یک واژه از چشم ایشان نیفتاده است. این کتاب برای بهره‌گیری نوآموزان و محققان و دسترسی آنان به لغت فراهم آمده است.

این منتقد و پژوهشگر در ادامه موضوعاتی چون نیاوردن امثال‌ و استشهاد نداشتن برخی از آیه‌های قرآنی را جزو نقایص کار مصحح بیان کرد و گفت که هدف اصلی وی در نوشتن نقدی برای آن، تحسین کتاب است و این که این اثر با ظرافت خاصی تصحیح شده است.

شریف‌العسگری نیز گفت: آوردن مثال جزو مباحث بلاغی است و اگر لغتنامه‌ای بخواهد مثال هم بیاورد، وارد مباحث بلاغی شده است.

در بخش پایانی این جلسه دکتر فاتحی‌نژاد این واژه‌نامه را کم اشتباه توصیف کرد و گفت: با مروری که بر این اثر داشتم، دریافتم که این کتاب بسیار کم غلط است و همچنانکه همه می‌دانیم فرهنگ‌نویسی عربی کار مشکلی است و دقت‌نظر استاد شریف‌العسکری و منابع مورد استفاده‌شان قابل تحسین و تمجید است.

دکتر کیانفر،‌ مدیر خانه نقد هم در پایان این نشست انگیزه نشست‌های نقد را پیگیری جدی جریان نقد در ایران به صورت حرفه‌ای و وسیع بیان کرد و گفت: شاید تا کنون کمتر جلسه نقدی برگزار شده باشد که در آن «نقد» یک اثر «نقد» شده باشد. برای چنین جلساتی از اهتمام خانه کتاب سپاسگزاریم.

واژه‌نامه «ترویح‌الارواح فی تهذیب الصّحاح» از شهاب‌الدین محمود بن احمد بن بختیار زنجانی (م 656 ه. ق) نخستین تلخیص در زمینۀ فرهنگ-نویسی عربی است که از کتاب ارزشمند «صحاح» نوشتۀ ابونصر اسماعیل‌بن‌حمّاد جوهری صورت گرفته است. زنجانی، واژگانی را نیز بدان افزوده است.

واژه‌نامۀ عربی ترویح‌الارواح علاوه بر مقدمه، در دو مجلّد نگاشته شده است؛ جلد اول مشتمل بر 18 باب است و جلد دوم 10 باب دارد. این اثر به کوشش محمدصالح شریف‌العسکری تصحیح و از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب در سال 1390 و در یک مجلد منتشر شده است.