دکتر میرزایی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در تشریح تعریف، مصادیق و زمینه‌های بروز پدیده کتابسازی اظهار کرد: توسعه و تحکیم صنعت نشر به توسعه علم دامن می‌زند، بنابراین نشر گسترده، باکیفیت و کارآمدِ کتاب و توسعه مبادله منابع مکتوب اندیشه در میان فرهیختگان و خبرگان یک ملت، به نتیجه طبیعیِ گسترده‌تر کردن حلقه‌های علمی و سرانجام، تقویت جریان‌های علمی و نظریه‌پردازی‌های حوزه‌های مختلف علوم می‌انجامد.
وی ادامه داد: کتابسازی پدیده‌ای نامیمون و زیانباری است که بر جریان‌های کلی فرهنگی و حتی علمی یک ملت اثر منفی دارد. کتابسازان بدون توجه به منطق علمی هر حوزه و بدون پشتوانه علمی و تخصصی در زمینه‌هایی که کتاب می‌سازند، با حرکت خود در مسیر تولید علم اختلال ایجاد می‌کنند.
اهمیت اطلاع‌رسانی دقیق از وضعیت کتاب در کشور
میرزایی با اشاره به رسالت موسسه خانه کتاب در مواجهه با پدیده کتابسازی اظهار کرد: اطلاع‌رسانی درست و دقیق از وضعیت کتاب ایران که مهم‌ترین ماموریت موسسه خانه کتاب است، می‌تواند مرزهای کتاب‌های علمی را از جریان انحرافی کتاب‌های زرد و غیرعلمی جدا کند. همین اقدام اگر به‌روز و همیشگی صورت گیرد، از نفوذ کتاب‌های ساختگی و غیرعلمی به چرخه تولید علم جلوگیری خواهد کرد.
مدیرعامل خانه کتاب درباره شاخص‌سازی برای کتاب‌های علمی و موفق در کشور گفت: این‌کار در دایره‌ای فراتر از گزینش کتاب‌های برتر در جشنواره‌ها و جوایز ملی، لازم است به‌عنوان حرکتی اصولی در آینده موسسه خانه کتاب و دیگر نهادهای درگیر با کتاب و نیز نهادهای علمی و تحقیقاتی در برنامه‌های امسال گنجانده شود.
فقدان سنجه‌های علمی برای جداسازی کتاب‌ها از متاب‌ها
وی ادامه داد: یکی از بزرگترین مشکلات عرصه کتاب، فقدان سنجه‌های علمی برای جداسازی کتاب‌ها از متاب‌هاست. این معضل وقتی عمیق‌تر می‌شود که به شباهت‌های فراوان کتاب‌های واقعی از کتاب‌نماهای بدلی توجه کنیم. متاسفانه گاهی پدیده کتابسازی از راه جریان به اصطلاح مقالات علمی- پژوهشی و آثار دانشگاهی رخنه می‌کند. تکیه بر ارجاع و استنادهای ظاهری و چهره‌سازی به ظاهر علمی برای این نوشتارهای پژوهش‌نما، باعث فریب جامعه علمی می‌شود.
میرزایی افزود: برخی تصور می‌کنند کتاب‌نماها بدون منبع و استناد هستند. شاید در گذشته این پدیده این‌گونه بوده است اما امروزه متن‌هایی را با ارجاعات و استنادهایش تکه تکه به‌هم می‌چسبانند و کتاب تولید می‌کنند. طبیعی است که شناخت مصادیق کتابسازی و نیز تلاش‌های علمی و منطقی برای مبارزه با آن در ساماندهی تولید علم و توسعه این حرکت نقش مهمی خواهد داشت.
بی‌توجهی به اقتصاد تالیف، جریان علم‌سازی را مختل می‌کند
این فعال حوزه نشر، بی‌توجهی به اقتصاد تالیف و تحقیقات را یکی از مهم‌ترین عوامل اختلال در جریان علم‌سازی و همچنین یکی از ریشه‌های رواج و رونق یافتن پدیده کتابسازی دانست و گفت: اگر تولید کتاب علمی منطبق با معیارهای تولید دانش برای جامعه اهل قلم و تحقیقات ما صرفه نداشته باشد و فرهیختگان و دانشوران نتوانند با تحقیقات و پژوهش درست و نظریه‌پردازانه، میراث مکتوب علمی تولید کنند، در چنین وضعیتی متاسفانه کمیّت کتاب‌ها به‌عنوان یک اصل اقتصادی در اولویت قرار خواهد گرفت؛ طبیعی است که یکی از نقاط آغاز کتابسازی در همین مساله خواهد بود.
وی ادامه داد: پرداختن به پدیده کتابسازی و کتاب‌آفرین‌نماهای کشور وقتی اهمیت مضاعف پیدا می‌کند که این امر را هم دریابیم که بی‌ضابطه عمل کردن در تولید کتاب و درهم آمیختن آن با کتاب‌نما و کتاب‌های زرد و ساختگی، در حقیقت به خلط و آشفتگی بازار علم و اندیشه منتهی خواهد شد.
کتابسازی را دست‌کم نگیریم
مدیرعامل خانه کتاب معتقد است: بسیاری از ناقدان و محققان با استناد به برخی از همین متون آشفته و بی اصول و مبنا و به عاریت گرفته شده از اینجا و آنجا و گرته‌برداری شده از متون دیگران و گاه بدون توجه به وضعیت علم بومی، برگرفته از متون خارجی، در تحلیل‌های منتقدانه و نیز واکاوی‌های علمی در حوزه‌های مختلف اسیر و گرفتار این پدیده می‌شوند و به استناد همین گونه کتاب‌نماها در تله صنعت نشر زرد گرفتار می‌شوند و در نهایت جریان علم ایران مبتلا به اختلال سیستماتیک و متدولوژیک خواهد شد.
میرزایی با تاکید بر این موضوع که نباید پدیده کتابسازی را ساده و دست‌کم بگیریم، اظهار کرد: اگر فراتر از حوزه تولید دانش و آسیب‌های فراوانی که بر اثر این پدیده به خود می‌بیند، به حوزه فرهنگ و تربیت عمومی جامعه و مناسبات آن با این پدیده خطرناک بپردازیم، مجموعه عظیمی از تبعات ناگوار کتابسازی و زردنویسی بر عرصه فرهنگ و تربیت جامعه و تخریب نسل‌های مختلف باید مورد بررسی قرار گیرد.
فقدان منطق یکپارچه در ادبیات و محتوا
وی در ادامه در معرفی شاخصه‌های پدیده کتابسازی گفت: عدم انسجام و فقدان منطق یکپارچه و سازمان علمی یکدست در ادبیات و محتوا، از مهم‌ترین شاخصه‌های کتابسازی است. کتاب‌نماها، کتاب‌های زرد و ساختگی، از متدولوژی یکدست و یکپارچه برخوردار نیستند. یک فصل کتاب خیلی قوی تدوین شده و فصل دیگر از مطالب بدون ارجاع و استناد پُر است. آشفتگی در روش تحقیق به این معنا که برای تالیف یک کتاب از چند روش تحقیق استفاده می‌شود، نیز از دیگر شاخصه‌های مهم کتابسازی محسوب می‌شود.
اهمیت اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در عرصه کتاب
این فعال حوزه فرهنگ، درباره روش‌های پیشگیری یا مقابله با پدیده کتابسازی نیز عنوان کرد: آگاهی‌بخشی به فرهیختگان و نسل دانشگاهی نسبت به نوشتارهای غیرعلمی و کتاب‌نماها و ترویج این دسته آثار، از جمله روش‌های پیشگیرانه در مقابل با کتابسازی است. کتابسازی به‌طور معمول از سوی افراد نام و نشان‌دار و دارای جایگاه علمی و مطرح دانشگاهی صورت نمی‌گیرد.
مدیرعامل خانه کتاب، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های تمایز این کتاب‌ها را ردیابی نویسندگان این آثار در درون جامعه علمی و خانواده تخصصی هر حوزه دانست و افزود: هر اثر مشکوک به کتابسازی به جامعه نخبگان و تخصصی هر حوزه عرضه شود، چراکه نظر نخبگان درباره این‌گونه آثار، می‌تواند ملاک تشخیص باشد.
وی ادامه داد: اهمیت اطلاع‌رسانی کتاب در ایران از دیگر روش‌های پیشگیرانه در زمینه کتابسازی است. لازم است که کارنامه نشر کتاب در کشور به‌طور تخصصی عرضه شود. اگر اطلاع‌رسانی درستی از جوایز، جشنواره‌ها و کتاب‌های ارزشمند صورت گیرد، افراد به سمت کتاب‌های عامه‌پسند و بازاری نمی‌روند.
نقشه کتابسازان در جریان نقد برملا می‌شود
میرزایی در ادامه، ضرورت توسعه نقد کتاب را مهم‌ترین روش مقابله با این پدیده دانست و گفت: هیچ مبارزه‌ای علیه کتابسازی به اندازه توسعه و رواج نقد کتاب، کارساز نیست؛ نقشه کتابسازان در جریان نقد برملا می‌شود. «نقد» یعنی، تمیز و جداسازی سره از ناسره، علمی از غیرعلمی، مستند از غیرمستند، سیستماتیک از غیرسیستماتیک. وقتی با معیار نقد به سراغ بررسی کتاب برویم، عرصه برای کتابسازی و کتاب‌نماها تنگ می‌شود.
وزارت علوم برای نقد و منتقدان کتاب‌های علمی جایگاه تعریف کند
مدیرعامل موسسه خانه کتاب درباره نقش وزارت علوم در نهادینه شدن جایگاه واقعی کتاب و نقد سازنده، تاکید کرد: شایسته است وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای نقد کتاب و منتقدان کتاب، جایگاه علمی-پژوهشی و اعتبار تعریف کند، نکته‌ای که در حال حاضر وجود ندارد. یکی از دلایل رواج کتابسازی در حوزه علم و فناوری، کمرنگ بودن اعتبار نقد و منتقد کتاب علمی در ساختار وزارت علوم است. اگر این وزارتخانه برای نقد و بررسی کتاب امتیاز علمی- پژوهشی شایسته قائل نباشد، شاهد هرچه گسترده‌تر شدن پدیده کتابسازی در حوزه علم و فناوری خواهیم بود.
وی افزود: یکی دیگر از کارهایی که وزارت علوم در این زمینه می‌تواند انجام دهد، تکریم و معرفی شایسته کتاب‌های علمیِ قوی و شاخص است. این وزارتخانه باید مانع گم شدن کتاب‌های خوب علمی در میان کتاب‌نماهای این حوزه شود. بحث دیگر مربوط به اعضای هیات علمی، روش‌های تدریس و مقالات علمی-پژوهشی است که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می‌تواند در این حوزه‌ها از ابتدا نظارت لازم را اعمال کند.
منطق استثمار مناسبات بین استاد و دانشجو، مصداق کتابسازی است
این فعال عرصه کتاب، در بیان یکی از مصادیق بارز کتابسازی که اکنون در کشور زیاد دیده می‌شود، گفت: در برخی موارد کتاب‌هایی که دانشجویان تدوین می‌کنند به نام استاد منتشر می‌شود که این مساله آغاز فرایند کتابسازی است و این موضوع همان «منطق استثمار مناسبات» برخی استادان و دانشجویان است؛ نتیجه تلاش دانشجویان به کام استاد تمام می‌شود. این نقطه آغازی برای عادی‌سازی کتابسازی در ذهن دانشجویان است. این عملکرد به نوعی قبح‌شکنی جریان کتابسازی در ذهن دانشجو است که می‌توان بهره زحمت نکشیده را برد.
سازوکار قانونی برای برخورد با پدیده کتابسازی نداریم
میرزایی در پایان درباره بحث ممیزی کتاب‌های علمی اظهار کرد: در حال حاضر در حوزه کتاب‌های علمی در کشور ممیزی نداریم. در قانون ممیزی فقط برای جلوگیری از تبعات تربیتی و اخلاقی، سیاسی و اجتماعی پیش‌بینی صورت گرفته است. به‌طور کلی سازوکار قانونی برای برخورد با پدیده کتابسازی در همه حوزه‌ها از جمله علوم نداریم و کتابسازی به‌عنوان یک پدیده جدی مورد توجه نیست.
مروری بر پرونده
مدیرکل خدمات پژوهشی و انتشارات دانشگاه تهران، با بیان این مطلب که ناشران مطرح از نرم‌افزار‌های کامپیوتری برای شناخت آثار مشابه بهره‌می‌برند گفت: کتابسازی با گوشه‌نشینی مولفان نخبه آغاز می‌شود. متن کامل گفت‌گوی خبرنگار ایبنا با ایرج الله‌دادی را اینجــــــــــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است کتابسازی زمانی ظهور می‌کند که به اصطلاح نویسنده به دنبال ارائه کپسولی مفاهیم است؛ کتابی که فقط برای گرفتن نمره قبولی کاربرد دارد. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمدرضا حمیدی‌زاده را اینجــــــــــــا بخوانید.
دانشیار دانشکده برق و مهندسی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است کتابسازی تولید «خزف» جای «لعل» و نتیجه توجه به آموزش و تا حدی سخت‌گیری، در پیشگیری از بروز پدیده کتابسازی موثر است. رواج تفکر بساز و بفروشی در بین اهالی نشر است. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیدمحمد‌تقی روحانی رانکوهی را اینجــــــــــــا بخوانید.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، با تاکید بر انجام پژوهش درباره موضوع کتابسازی اظهار کرد: نمی‌توان براساس تک مشاهده‌ها به اثبات وجود پدیده کتابسازی رسید. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیروس علیدوستی را اینجــــــــــا بخوانید.
مديركل امور تربيتي و مشاوره وزارت آموزش و پرورش، بی‌تقوایی را اصلی‌ترین دلیل پدیده کتابسازی دانست و گفت: کتابسازی نسبتی با پايبندی‌های پسنديده و موثر در اخلاق حرفه‌ای ندارد. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر ابوالقاسم عیسی مراد را اینجـــــــــــــا بخوانید.
عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، رونویسی را پدیده نوظهور دهه 90 دانست و گفت: دانشجوی دهه 60 منابع اصلی می‌خواند اما دانشجوی امروز سرگرم شبکه‌های اجتماعی است. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با حسین داودآبادی را اینجـــــــــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران برای پیشگیری از بروز پدیده کتابسازی، ایجاد بانک اطلاعاتی را مفید دانست و گفت: در معرفی و گرامیداشت مولفان پویا نیستیم. تلاش بیشتر در این حوزه و پیگیری‌های قضایی متخلفان می‌تواند از انتشار مصادیق کتابسازی جلوگیری کند. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر آذرنوش آذرتاش را اینجـــــــــــا بخوانید.
مدیرمسئول انتشارات فدک ایساتیس معتقد است کتابسازی یعنی ارایه یک محصول قلابی در قالب استاندارد. وی اصلی‌ترین دلیل بروز پدیده کتابسازی را در تصمیم‌گیری‌های سطحی می‌داند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با مجید‌رضا زروئی را اینجـــــــــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران معتقد است که کتابسازی دو بار معنایی مثبت و منفی دارد که بار منفی آن موجب دور شدن نویسنده از فضای نوشتن می‌شود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با غلامرضا جمشیدنژاد اول را اینجـــــــــــا بخوانید.
مدرس دانشگاه اصفهان، با اشاره به تاثیر مثبت تاسیس خانه نقد در پیشگیری از مصادیق کتابسازی گفت: پدیده کتابسازی با نقد سازنده از بین رفتنی است. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با سیدمهدی نوریان را اینجـــــــــــــا بخوانید.
مدرس پردیس فارابی دانشگاه تهران، کتابساز را فردی منفعت‌‌طلب می‌داند و بر این باور است که کتابخوان حرفه‌ای بهترین ناظر برای پیشگیری از کتابسازی است، در حالی‌که جامعه ما چنین ناظری ندارد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با حسین خنیفر را اینجـــــــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران، نظام ارتقاء استادان را اصلی‌ترین عامل موثر در ظهور پدیده کتابسازی می‌داند و بر بازنگری در این قانون تاکید دارد. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر حسین ارزانی را اینجـــــــــــــا بخوانید.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی کتابسازی را نوعی سرقت علمی (ادبی) می‌داند و معتقد است که اطلاق واژه کتابساز به تولیدکنندگان مصادیق کتابسازی، نوعی تخفیف دادن به این افراد است. متن کامل گفتوگوی کامل خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمد عشقی را اینجــــــــــــا بخوانید.
مولف و کارشناس حوزه طب سنتی، با اشاره به اهمیت ارجاع‌دهی در تالیف کتاب گفت: حتی اگر مولف یک کلمه از کتابی را در اثرش آورده باید به نام کتاب و نام مولف اشاره کند؛ این اقدام موجب افزایش اعتبار کتاب خواهد شد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمد دریایی را اینجـــــــــــا بخوانید.
دانشیار پژوهشگاه زلزله با اشاره به ریشه‌های بروز پدیده کتابسازی در کشور گفت: نگاه بازاری و عامی به حوزه نشر، به کتابسازی دامن می‌زند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با مهدی‌زارع را اینجـــــــــــا بخوانید.
دوشنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۳ - ۰۹:۳۵
نظر شما