خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) - مهسا مقدس‌نژاد: هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی براساس آیین‌نامه نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتاب مناسب مصوب یکم اسفند 1384 تشکیل شده است؛ اعضای فعلی این هیات عبارت‌اند از «مصطفی امیدی»، «علی شجاعی صائین»، «علی اصغر سیدآبادی»، «حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد»، «علی اصغر محمد خانی»، «علی اوجبی»، «حجت‌الاسلام محمدکاظم شمس» و «حجت‌الاسلام حمیدرضا ارباب سلیمانی».

در مواقعی که تعداد کتاب‌های رسیده به دبیرخانه زیاد باشد، جلسات به صورت هفتگی برگزار می‌شوند. حتی در موارد خاص به طور مثال برای بررسی بیشتر آثار یا تبادل نظر اعضا، برگزاری جلسات فوق‌العاده در دستور کار قرار می‌گیرد.
ملاک این هیات در انتخاب کتاب‌ها برای قرار گرفتن در فهرست خرید کتاب وزارت ارشاد به این شرح است:
- کتاب‌هایی که به منظور تقویت و ترویج فرهنگ اسلامی باشند.
- کتاب‌هایی که موجبات ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه براساس تعاریف مندرج در مصوبات شورای فرهنگ عمومی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی را فراهم آورند.
- کتاب‌هایی که در حفظ گسترش و غنای زبان و ادبیات فارسی موثر باشند.
- کتاب‌های ارزشمندی که در ارتباط موضوعی با دین، فرهنگ و تمدن ایران و اسلام، تاریخ، ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس باشند.
- کتاب‌هایی که موجب ارتقای علمی در حوزه‌های مختلف شوند.
- کتاب‌هایی که موجب ارتقای فرهنگ اسلامی و تعالی دانش اجتماعی زنان شوند.
- کتاب‌هایی که موجب گسترش پیوندهای فرهنگی کشور با جوامع دیگر و تقویت فرهنگ ایران و اسلام شوند.
- کتاب‌های ارزشمند حوزه نظری هنر به ویژه هنر اسلامی.
- فرهنگ‌ها و دایرة‌المعارف‌ها یا کتاب‌های مرجع ارزشمند.
- کتاب‌های ارزشمندی که ارتباط موضوعی با حوزه مخاطبان جامعه روستایی و عشایری دارند.
- کتاب‌هایی که در استمرار یادگیری و مطالعه نوسوادان موثر باشند.
- کتاب‌های کودکان و نوجوانان که به منظور آشناسازی این گروه سنی با تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران و اسلام، مقابله با تهاجم فرهنگی، ترویج و تفهیم فرهنگ و معاصر اسلامی و متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان تهیه شده باشند.
- کتاب‌های داستان و شعر مناسب.
- کتاب‌های متناسب با موضوعات مهم فرهنگی سال که از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران اعلام شده باشند.
در موارد نامبرده، در صورتی که کتابی به عنوان کتاب برگزیده یکی از جوایز مهم کشوری مانند کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شده باشد، از اولویت برخوردار است.

همچنین در هیات انتخاب و خرید کتاب، محتوای آثار از نظر اصول نگارش، روش تحقیق مناسب، بهره‌مندی از منابع معتبر و دست اول نیز بررسی می‌شوند.

سید عباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
راه‌اندازی سامانه‌هایی که نظارت را افزایش می‌دهد
سید عباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره گفت: شفافیت در بخش خرید کتاب‌ها، از دیگر اقدامات معاونت فرهنگی در دوره جدید فعالیت‌هایش بود. در این راستا هیات نظارت شکل گرفت.

معاون فرهنگی وزیر ارشاد با اشاره به رویکرد این معاونت مبنی بر شفافیت عملکردها، گفت: ما علاقه‌مندیم معاونت فرهنگی در یک خانه شیشه‌ای باشد. در این راستا در قدم نخست، کمیته خرید کتاب را تشکیل دادیم. مصوبات جلسات این کمیته در سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می‌گیرد به گونه‌ای که هم ناشران و هم رسانه‌ها می‌توانند به فهرست خرید کتاب معاونت فرهنگی دسترسی داشته باشند.

صالحی توضیح داد: معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در برخی از حوزه‌ها نیز وارد عمل شده است اما متاسفانه به دلایل مختلف هنوز اجرایی نشده است؛ از آن میان می‌توان به تشکیل سامانه مجوز کتاب اشاره کرد. با این نگاه می‌خواهیم وقتی فردی کتابش را به وزارت ارشاد تحویل می‌دهد، مرحله به مرحله بررسی و کنترل کند که کتابش چه فرایندی را طی کرده و طی خواهد کرد. آقای علی شجاعی صائین در این زمینه به صورت جدی در حال پیگیری امور هستند که امیدواریم به زودی این سامانه راه‌اندازی شود.

وی ادامه داد: از دیگر فعالیت‌هایی که هنوز به صورت کامل تحقق نیافته‌ است، می‌توان به تشکیل سامانه توزیع کتاب اشاره کرد. چرا که معتقدیم فقط حمایت از نشر با خرید کتاب محقق نمی‌شود بلکه باید بدانیم که کتاب کجا می‌رود.

صالحی توضیح داد: اگر سامانه‌های نامبرده شکل بگیرند بسیاری از کارها روان می‌شوند از این جهت که ما احساس می‌کنیم یک ناظر اجتماعی داریم. راه‌اندازی این سامانه‌ها در روند فسادزدایی و تاخیرزدایی بسیار تاثیر گذار خواهد بود.

همایون امیرزاده، مشاور علمی، فرهنگی و مدیریتی معاون فرهنگی
سیاست اتاق‌های شیشه‌ای در معاونت فرهنگی
همایون امیرزاده، مشاور علمی، فرهنگی و مدیریتی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به تغییراتی که در جهت بهبود فرایند انتخاب و خرید کتاب این دوره از فعالیت‌های معاونت فرهنگی ارشاد رُخ داد، گفت: نخستین مزیت این دوره از فعالیت‌های هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد، تقویت اعضای این هیات با حضور جمعی از افراد کتابشناس که حقیقتاً حرفی برای گفتن در این حوزه دارند و مورد مقبولیت عموم حوزه نشر کشور هستند.

وی با اشاره به شفافیت در بحث حمایت‌های این هیات، اظهار کرد: در این دوره فعالیت‌های هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد از فضای در بسته خارج شد. پیش از این، کمتر شنیده می‌شد که در فضای حمایتی چه اقداماتی صورت می‌پذیرد اما اکنون آن قدر این اقدامات شفاف گونه انجام می‌شوند که همواره سیاست اتاق‌های شیشه‌ای در معاونت فرهنگی ارشاد مطرح است.

مشاور علمی، فرهنگی و مدیریتی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این دوره تجلی پیدا کرد به گونه‌ای که با اعلام رسمی اسامی اعضای این هیات، این اعضا خود را در منظر ناشران و فعالان نشر می‌بینند.

امیرزاده افزود: مجموعه کتاب‌هایی که توسط این هیات طی جلسات مختلف خریداری می‌شوند، در سایت وزارت ارشاد منتشر می‌شوند؛ این نوع شفافیت نشان می‌دهد که هیات انتخاب و خرید کتاب تصمیم دارد صمیمانه با مخاطب عام صحبت و عملکرد خود را بیان کند.

وی ادامه داد: در این دوره، موضوع پرداخت مطالبات ناشران سرعت قابل ملاحظه ای پیدا کرد؛ ما در این زمینه شاهد رضایت نسبی ناشران نسبت به گذشته هستیم. همچنین در این دوره نگاه حمایتی بیشتر، به ناشران بخش خصوصی مورد توجه قرار گرفت و این نوع نگاه به عنوان یکی از مولفه‌های اثر گذار در خرید، در دستور هیات قرار گرفت.

امیرزاده بیان کرد: محتوا محوری و نگاه کیفی به آثار یکی از ویژگی‌های ممتاز این دوره از فعالیت‌های هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد است؛ به این معنا که اگر کتابی با کیفیت خوب برای مصرف مخاطبان عام به این هیات واصل شود، بدون نظرداشت به مولف و ناشر اثر، اگر محتوای کیفی داشته باشد مورد توجه قرار می‌گیرد.

امیرزاده در پاسخ به برخی انتقادات وارده از سوی برخی ناشران بر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد مبنی بر مشاهده نشدن تغییرات جدی در این هیات و کم بودن میزان خرید کتاب این هیات، گفت: مستندات نشان می‌دهند که تمامی تغییرات مثبت نامبرده شده، محقق شده‌اند زیرا نخستین اعتبارات اخذ شده معاونت فرهنگی به هیات انتخاب و خرید کتاب تخصیص پیدا کرده است.

وی گفت: البته میزان حمایت از هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تابع میزان اعتبارات تخفیفی به معاونت فرهنگی است؛ این معاونت هرچه بیشتر بتواند اعتبار بگیرد، تزریق این اعتبارات به بخش‌های مختلف از جمله هیات انتخاب و خرید کتاب بیشتر خواهد بود.

مصطفی امیدی، دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب
اعلام ضوابط انتخاب و خرید کتاب
مصطفی امیدی، دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره اظهار کرد: در دوره جدید فعالیت‌های هیات انتخاب و خرید کتاب، شفافیت‌های خوبی صورت گرفته است که از آن میان می‌توان به اعلام رسمی اسامی اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب این وزارتخانه اشاره کرد؛ پیش از این نیز اسامی و مشخصات اعضا مشخص بود اما به صورت علنی اعلام نمی‌شدند.

وی ادامه داد: در این دوره، آیین‌نامه «نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتاب مناسب» با هدف اصلاح در فرایند بازبینی قرار گرفته است؛ این بازبینی‌ها و بررسی‌ها همچنان ادامه دارند. در این فرایند براساس پیشنهاد برخی صاحبنظران، مواردی به اولویت‌های موضوعی برای آثار مورد حمایت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد افزوده شده‌اند که از آن میان می‌توان به موضوع «ارتقای فرهنگ عمومی برای حفظ محیط زیست» اشاره کرد.

دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: اعضای این هیات در تلاش‌اند تا روند فعالیت‌ها را هم تسریع دهند و هم تسهیل کنند. به طور مثال می‌کوشیم بازه زمانی دریافت کتاب از ناشر تا تعیین تکلیف آنها، فرایند تنظیم صورت جلسات و اخذ تاییدیه نهایی را کوتاهتر کنیم. البته زمان اجرای این فرایندها اکنون تا حدودی کوتاه شده‌اند. مثلا وقتی اسامی کتاب‌های خریداری شده توسط وزارت ارشاد، روی سایت این وزارتخانه قرار می‌گیرد، بلافاصله حواله‌های ناشران به منظور تحویل کتاب‌ها به انبار وزارتخانه آماده است.

برگزاری جلسات هیات انتخاب و خرید کتاب، با حضور همه اعضا
امیدی با اشاره به سایر تغییرات و تحولاتی که در این دوره در هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد رُخ داده‌اند، گفت: براساس ماده 2 بخش یک آیین‌نامه «نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتب مناسب» پیش از این، جلسات هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد با حضور حداقل 5 نفر از اعضا مشروط به حضور رئیس هیات رسمیت داشت و تمام تصمیمات هیات با حداقل 4 رای معتبر بود. اما ما در این دوره همواره تلاش می‌کنیم با هدف دقت بیشتر در انجام کارها و حفظ حقوق ناشران و مولفان، این جلسات را با حضور تقریباً همه اعضا برگزار کنیم.

وی اظهار کرد: موضوعی که مورد توجه است، درج مصوبات جلسات هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد در سایت معاونت فرهنگی ارشاد است. عموم افراد می‌توانند از طریق این سایت به فهرست خرید وزارت ارشاد دسترسی داشته باشند.

دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای پاسخگویی به برخی پرسش‌های وارده از سوی برخی ناشران مبنی بر این‌که «هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد بر چه اساسی دست به انتخاب و خرید کتاب ها می‌زنند؛ یا به عبارت دیگر اصول و ضوابط این هیات در انتخاب کتاب ها چیست؟» گفت: در مجموع آثاری که به هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد ارسال می شوند براساس چندین ویژگی و ضوابط کلی، با هدف خرید، بررسی و انتخاب می‌شوند؛ (هر اثر دریافتی، با توجه به نوع آن (شعر، داستان، تالیف، تحقیق و ترجمه و ویژگی‌های متناسب و مرتبط با آن توسط استادان و کارشناسان امر، مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد.) این ویژگی ها عبارت اند از:
1- نوآوری و تازگی موضوع و مضمون
2- ضرورت چاپ و انتشار اثر و برتری آن نسبت آثار مشابه موجود در بازار نشر
3- تاثیرگذاری در ارتقای سطح علمی و فرهنگی و افزایش مهارت‌ها و خلاقیت مخاطب
4- هماهنگی و تناسب محتوای مطالب با نام کتاب و عناوین فصل های آن
5- رعایت اصول نگارش و ویرایش زبان فارسی (نشانه گذاری و رعایت یکدستی رسم الخط، پاراگراف بندی، آوانگاری، تنظیم ارجاعات، پی نوشت‌ها و پانوشت‌ها)
6- اهمیت و ضرورت موضوع از حیث تامین نیازهای علمی کشور (از لحاظ کاربردی یا نظری)

امیدی در ادامه سخنانش، گفت: البته در میان این ویژگی‌های کلی، کتاب‌های حوزه‌های مختلف باید علاوه بر این ویژگی‌های کلی، ویژگی‌های مربوط به حوزه خود را نیز دارا باشند تا بتوانند در فهرست خرید کتاب وزارت ارشاد قرار بگیرند. این ویژگی‌ها به ترتیب حوزه ها عبارت اند از:

ویژگی کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان:
اثربخشی متن کتاب برای آشنایی کودکان و نوجوانان با ارزش‌های والای اسلامی و انسانی، سلامت زبان، شیوایی و متناسب بودن متن اثر با سطح علمی مخاطبان و تصویرگری شایسته و متناسب با متن کتاب )

ویژگی کتاب‌های حوزه شعر و داستان:
1- کیفیت علمی بالا و ارزش ادب اثر و استفاده شایسته از فنون و صناعات ادبی
2- درون مایه مثبت و محتوای عالی شعر یا داستان
3- باورپذیری داستان
4- شخصیت پردازی درست (در داستان)
5- قدرت تخیل و تصویرسازی (در شعر)
6- رعایت اصول، قالب و ساختار شعر
7- توجه به عناصر موسیقایی شعر (روانی، وزن، قافیه‌های درونی و کناری)

ویژگی کتاب های پژوهشی:
1- انتخاب روش تحقیق مناسب و رعایت اصول آن
2- داشتن فرضیه یا فرضیات دقیق، روشن و مشخص و وارسی آنها
3- داشتن اهداف مشخص و پرسش‌های مرتبط با اهداف در تحقیق
4- تسلط مولف بر کلیه زوایای موضوع پژوهش (در چارچوب نظرات، ابهامات، سوالات و فرضیات)
5- دقت، جامعیت صحت داده‌ها، اطلاعات و نظرات جمع آوری شده در آثار پژوهشی (استفاده از روش، تکنیک‌ها و اسناد و منابع معتبر)
6- اعتبار علمی و روزآمد بودن منابع مورد استفاده و رعایت امانت در ذکر منابع
7- استدلال صحیح و بررسی فنی موضوع و ارائه نظرات و تحلیل‌های درست و مستدل و مستند
8- تجزیه و تحلیل داده‌ها، اطلاعات و نظرات و ارائه نتیجه گیری مشخص، بدیع و علمی
9- داشتن چکیده و مقدمه جامع، مناسب و گویا و استفاده از فهرست‌های مورد نیاز، جدول‌ها، نمودارها و عکس‌ها متناسب با متن و نمایه سازی های لازم
10- اهمیت و ضرورت موضوع در چارچوب رشته تخصصی

ویژگی آثار ترجمه:
1- حسن انتخاب موضوع و درون مایه کتاب توسط مترجم
2- صحت، دقت و رعایت امانت در ترجمه
3- سهولت درک متن اصلی و برابریابی‌های مناسب برای اصطلاحات بیگانه

ناشران نیازی به مراجعه و مکاتبه ندارند
یک نسخه از همه کتاب‌هایی که در دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام وصول می‌شوند _ چه آنهایی که در تهران اعلام وصول شده‌اند و چه آنهایی که در ادارات کل ارشاد استان‌ها اعلام وصول شده‌اند_ به دبیرخانه هیات انتخاب و خرید کتاب نیز ارسال می‌شوند (البته فقط کتاب‌های چاپ نخست به این هیات ارسال می‌شوند). بنابراین، به مکاتبه یا مراجعه حضوری ناشران به دبیرخانه هیات انتخاب و خرید کتاب با هدف قرار گرفتن فهرست آثارشان در چرخه بررسی‌های این هیات و احیاناً در فهرست خرید کتاب وزارت ارشاد، نیازی نیست.

این کتاب‌ها در جلسات هیات انتخاب و خرید کتاب توسط اعضا ملاحظه و بررسی می‌شوند و براساس این بررسی‌ها، تعداد نسخه‌های قابل خریداری و مورد نیاز با توجه به اعتبارات مالی تخصیص یافته به این بخش، تعیین می‌شوند.در ادامه، صورت جلسه تنظیم و به امضای اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب می‌رسد.

این صورت جلسه توسط دبیر هیات به معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد ارسال می‌شود. در صورت تایید معاون فرهنگی وزیر، فهرست آثار در سامانه خرید کتاب این معاونت قرار می‌گیرند.

کتاب‌هایی که ملاک‌های نامبرده را ندارند همچنین کتاب‌هایی که به لحاظ موضوعی و ویژگی‌های تالیفی با مشکلاتی موجه‌اند، از چرخه خارج می‌شوند.