خرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- هر ساله در ایران کتاب‌های اندکی در حوزه سینما، ترجمه و تالیف می‌شوند که از این میان سهم آثاری که به دانش فنی و تکنیکی و به طور کلی به مباحث کاربردی و مورد نیاز فیلمسازان و سینماگران ایران بتواند دهد، بسیار کم است. 

گروه هنر و رسانه ایبنا با هدف بررسی و آسیب‌شناسی این کاستی، در قالب پرونده‌ای با موضوع «خلأ کتاب های فنی و کاربردی برای اهالی سینما» طی گفت‌گو با چند تن از مدیران، مدرسان و مولفان کتاب در حوزه سینما، انعکاس ‌واقعیاتی در این باره را دنبال می‌کند.در ادامه این گفت‌وگوها سراغ عبدالله اسفندیاری از مدیران، معاونان و تهیه کنندگان با سابقه سینما و تلویزیون رفتیم. وی با پذیرش این نکته که در فضای رایج میان اهالی فیلم و سینما، توجه چندانی به دانش فنی و تکنیکی روز دنیا وجود ندارد، خلاء و کاستی انتشار کتاب‌های کاربردی برای اهالی سینما را از نشانه‌های این بی‌توجهی دانست. 

اسفندیاری اولین قدم برای برطرف کردن این خلأ محسوس در میان کتاب‌های سینمایی را ایجاد یا احیای «احساسِ نیاز» در سینماگران ایرانی برای مطالعه جدّی‌تر مبانی و متون فنی و تکنیکی دانست. وی برای این ادعا دلایل منطقی ارائه داد که در ادامه می‌خوانیم.

در میان سینماگران، مطالعه دانش تکنیکی به حاشیه رفته است
اسفندیاری در پاسخ به این سوال که آیا تناسبی بین کتاب‌هایی که در حوزه سینما چاپ می‌شود با نیازهای اهالی سینما وجود دارد؟ عنوان کرد: کتاب‌های تکنیکی و فنی در سینمای ایران کم چاپ نمی‌شوند ولی معضل اینجاست که از آنها به اندازه کافی استفاده نمی‌شود به این دلیل که مسائل سینماگران ایرانی به اندازه ای زیاد است و به قدری آنها با مشکلات اقتصادی مواجهند که آن اولویتی را که مطالعه این مباحث تکنیکی و فنی باید داشته باشند، ندارند. 

وی با اشاره به این‌که در زمینه‌هایی مانند ویژوآل افکت کسانی هستند که به طور جدّی مطالعه متون و منابع مکتوب را دنبال می‌کنند، افزود: کتاب‌های کاربردی سینماگران کمتر از تعدادی که چاپ می‌شوند، استفاده می‌شوند و به طور کلی کتاب‌های فنی و تکنیکی حوزه سینما بیش از میزان احساس نیاز در سینماست. «احساس نیاز» با «نیاز واقعی» فرق می‌کند. در حقیقت دست‌اندرکاران سینما احساسِ نیاز خیلی ضروری و فوری در این زمینه ندارند و این مساله به این دلیل است که آنها گرفتار بسیاری نیازهای پیشینی هستند که این موضوعات را به حاشیه می‌برند. 

این سینماگر با ابراز خرسندی از هوشمندی و تنوع نگاهی که در میان جوانان سینماگر ایران وجود دارد، بیان کرد: بسیار لازم است که در زمینه‌های تکنیکی و فنی، به دانش و ابزارهای روز دنیا دسترسی کافی داشته باشیم. 

مدیریت تولید سینمای‌ایران هیاتی است، نه نظریه‌مند
اسفندیاری در پاسخ به این سوال که تا چه میزان در کار تخصصی خود از کتاب‌ها و منابع مکتوب فارسی استفاده می‌کند؟ گفت: من هم تهیه‌کنندگی کرده‌ام و هم فیلمنامه‌نویسی که البته تخصص من بیشتر در مباحث نظری و استراتژیک در حوزه مسائل نظری و مدیریتی سینماست. در این زمینه تا حدودی کتاب‌های تقی علیقلی زاده درباره مدیریت تولید را مطالعه کرده‌ام ولی فارغ از اینها فکر نمی‌کنم که این خلأ و کاستیِ آشکار در تولید کتاب‌هایی با محتوای مذکور، اصلا به چشم بیاید چرا که همین کارهای معدودی هم که انجام شده، به اندازه کافی استفاده نمی‌شوند چون نیاز به استفاده از آنها حس نمی‌شود.
 
وی با اشاره به این نکته که هر موضوع و جریانی در هنر همواره با پشتوانه مباحث نظری توانسته روی پای خود بایستد و پیش برود، گفت: ما در این زمینه‌ها به اندازه کافی نظریه پردازی نداشته‌ایم. از طرفی زمینه‌های نظری دسترسی به این مباحث هم آن‌چنان فراهم نبوده که احساس رجوع به دستاوردهای جدید تکنیکی حس شود.
 
این سینماگر با بیان این‌که مثلا در زمینه مدیریت تولید کارها، اغلب هیاتی و بدون برنامه‌ریزی انجام می‌شوند، عنوان کرد:  افرادی هستند که برنامه‌ریزی شده و اصولی کار می‌کنند ولی آنها هم با تجربیات عملی خود به آن نقطه رسیده‌اند و هرگز با روش‌های علمی و تئوریک این اتفاق نیفتاده است. 

بنیاد سینمایی فارابی باید کاری انجام دهد
اسفندیاری در پاسخ به این سوال که معرفی و تولید چنین کتاب‌هایی وظیفه چه سازمان یا ارگانی باید باشد؟ توضیح داد: بنیاد سینمایی فارابی باید این کارها را انجام دهد. این سازمان از ابتدای تاسیسش بازوی هدایتی و حمایتی وزارت ارشاد در حوزه سینما بوده و تا حدود زیادی هم انجام کارهای لازم را در برنامه خود قرار داده است. 

وی با تایید بر این‌که برخی کتاب‌هایی را که بنیاد فارابی منتشر کرده نه بر مبنای ضرورت‌های حرفه‌ای بلکه به دلیل روابط و ملاحظات غیررسمی اتفاق افتاده است، افزود: می‌توان همچنین گفت هیچ کجای دیگر به جز بنیاد فارابی به این مسائل نپرداخته است. همین فصلنامه‌های فارابی که از دهه 60 منتشر می شوند و هنوز هم ادامه دارند، همواره در زمینه مباحث تکنیکی، فیلم‌نامه‌نویسی، انیمیشن و نرم‌افزارها، مقالات متعددی را ارائه داده‌اند و شاید یکی از مهم‌ترین منابع نظریه و تکنیک در سینمای ایران، همین فصلنامه‌ها باشند.

شناخت مباحث تکنیکی روز تحقق ایده‌های فیلمسازان را ساده‌تر می‌کند
اسفندیاری با پذیرش این نکته که حتی برای یک بازیگر هم ضروری است که با مباحث تکنیکی آشنای داشته باشد، بیان کرد: کارگردان در زمینه تکنیکی حتما باید اطلاعات گسترده و به‌روز داشته باشد. اگر کارگردانی نداند که مثلا چه فضاهایی، چه حرکات و چه نوع تاثیرگذاری‌ها را می‌شود با همین سیستم‌های جدید دیجیتالی ایجاد کرد، بسیاری از تخیلات خود را کنار نخواهد گذاشت بلکه به آنها جهت خواهد داد.
 
وی در پاسخ به سوال دیگری در این زمینه که چه تعداد کتاب برای آشنایی فیلمسازان با مثلا سلیقه داوران جشنواره‌های معتبر دنیا وجود دارد؟ گفت: در این زمینه تعدادی کتاب وجود دارد اما توجه داشته باشید که ما در این دنیای مجازی با سیلابی از اطلاعات روبه‌رو هستیم.از سوی دیگر خیلی هم نیازی نیست که اطلاعات دقیقی در این زمینه در دسترس هنرمندان باشد زیرا مثلا بخش بین‌الملل بنیاد‌ فارابی به حد کافی اطلاعات و تسلط در بررسی ساختارها و سلایق جشنواره‌ها و این‌که چگونه باید در آنجا حضور پیدا کرد، در اختیار دارد. 

وی عنوان کرد: فارغ از تبلیغاتی که درباره جشنواره‌ها می‌شود، سینمای موفق را سینمایی می‌دانم که در درجه اول برای مردم خودش جذاب و در عین حال ارزشمند باشد. 

در پایان اسفندیاری مباحثش را این‌گونه جمع‌بندی کرد:هرچه مطالعات تخصصی و شبه آکادمیک اهالی سینما افزایش یابد، کارها از کیفیت بهتری برخوردار خواهند شد اما این موضوع با کلاس‌های اجباری و فرمایشی ممکن نمی‌شود. برای این کار باید پیش از هر چیز نیاز و تشنگیِ نسبت به این مسائل را ایجاد شود. یعنی قبل از آموزش این فنون باید درباره تاثیرات و کاربردها و مزیت‌هایی که این تکنیک‌ها و ابزارهای جدید دارند، در قالب برنامه‌ها و نشست‌های مختلف طرح و بررسی شوند. باید به اهالی سینما ارزش و تاثیر این اطلاعات فنی را چشاند. 

عبدالله اسفندياري متولد 1332 و فارغ التحصيل جامعه‌شناسي از دانشگاه تهران است. از فعاليت‌های وي مي‌توان به مديريت گروه فيلم و سريال شبکه یک (1358)، مسئول آموزش آموزگاران منطقه يك و سه تهران (1358)، مدير گروه فيلم و سريال و تئاتر شبكه اول سيما، معاونت فرهنگی بنياد سينمايی فارابي و عضو شوراهای ارشاد (1362-1371)، عضو هيأت مديره منصوب خانه سينما (1367-1372) و در حال حاضر ناظر شورای عالی تهیه‌کنندگان خانه سینما و عضو کانون فیلم‌نامه‌نویسان اشاره کرد.

گفت و گوهای قبلی ایبنا درباره این موضوع را می‌توانید در اینجا بخوانید:

زرین دست: کتاب‌های منتشر شده در ایران را دنبال نمی‌کنم/ تکنولوژی دیجیتال نیاز به مطالعات فنی را کم کرده است

تقی‌پور: آشنایی درست اهالی سینما با دانش‌های فنی و تکنیکی باعث کاهش هزینه‌های تولید می‌شود