به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) فضای نشر سینمای ایران با نبود تالیفاتی که انعکاسی از تجارب و دانسته‌های اهالی باتجربه و موفق سینما را ارائه دهند، مواجه است. همچنین کیفیت و کمّیت نه چندان مثال‌زدنی ترجمه‌ها از کتاب‌هایی که نیاز ضروری و کاربردی سینماگران ما هستند، کاستی دیگری است که همچنان در کتاب‌های سینمایی وجود دارد.
گروه هنر و رسانه ایبنا در پرونده‌ای که به بررسی وضعیت کیفی و کمّی کتاب‌های این حوزه می‌پردازد، گفت‌وگو با عوامل شناخته‌شده و موفق سینمای‌ایران را در پیش‌گرفته تا موضوع کاربرد و بازخورد کتاب‌های منتشر شده در حوزه سینما را از سوی مخاطبان اصلی آن مورد بحث قرار دهد.
در پنج گفت‌وگوی قبلی بیش از همه به ضرورت ایجاد نهاد و سازمانی که مدیریت و برنامه‌ریزیِ ترجمه کتابها را به عهده بگیرد و انتشار تالیفاتی در قالب مصاحبه‌هایی تخصصی با افراد پیشکسوت را هم در برنامه خود قرار دهد، اشاره شد. ششمین گفت‌وگو از این پرونده با حمید خضوعی ابیانه یکی از مدیران فیلمبرداری شناخته شده‌ای که خود دستی در ترجمه مقالات تخصصی دارد، انجام شده است. خضوعی در پروژه سینمایی محمد(ص) در کنار ویتوریو استورارو، فیلمبردار شناخته‌شده سینمای جهان حضور داشته و از مشاهدات خود درباره تالیف تازه‌ترین تالیف این فیلمبردار ایتالیایی سخن گفته است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
چقدر انتشار کتاب‌های فنی و تکنیکی سینما در ایران را دنبال می‌کنید؟
از آنجا که اطلاع‌رسانی خیلی خوبی وجود ندارد، خیلی دیر متوجه انتشار کتابها می‌شوم. به‌علاوه چون کتاب‌های فنی، خاص و کم تیراژ هستند، پیدا کردن آنها به نسبت باقی کتابها سخت‌تر است.
پیشترها انتشارات سروش در این حوزه فعّال بود و اکثر اهالی حرفه‌ای سینما با رجوع به فروشگاه‌های سروش، انتشار تازه‌های کتاب را دنبال می‌کردند. ولی در حال حاضر نشرهای گوناگونی هستند که در حوزه‌ها فنی و تکنیکی کتاب چاپ می‌کنند که غالبا خیلی نشانی مشخص و معلومی ندارند و در نتیجه کتابها را به سهولت نمی‌توان پیدا کرد.
چقدر این کتابها مورد کاربرد و استفاده اهالی سینما هستند؟
کاربرد آنها در وهله اول برای دانشجویان است. بعضى دانشجويان به زبان اصلی کتابها مسلط نیستند و به ترجمه نیاز دارد و همچنین به دلیل زمان زیادی که از انتشار اصل کتابها تا ترجمه آنها در ایران طی شده، محتوای آنها کمتر برای اهالی حرفه‌ای و غیر دانشجو کاربرد خواهند داشت. به ویژه ترجمه بعضی كتاب‌هاى فنى برای حرفه‌ای‌های سینما، به شکل ملموسی کهنه به نظر خواهند رسید.
با توجه به این‌که خود شما در ترجمه مقالات فنی دستی داشته‌اید فکر می‌کنید ترجمه کتاب‌های موجود از ظرافت و دقت کافی برخوردار هستند؟
همين چند وقت پيش در تلویزیون ایران برنامه‌ای را درباره پشت‌صحنه فیلم «بت‌من» تماشا می‌کردم که ترجمه‌های آن خنده‌دار بود. در بخشی از این فیلم، تصویر فیلمبردار نشان داده می‌شد و در زیرنویس لغت «مدیرفیلمبرداری» (director of photography) را به «مدیر عکاسی» ترجمه کرده بود. این اشتباه فاحشی است که نشان می‌دهد ترجمه این متون به مترجمان متخصص این رشته‌ها سپرده نشده و توسط افرادی که شناخت کافی ندارند، انجام می‌شود.
آیا اثری تالیفی از یک فیلمبردار ایرانی مطالعه کرده‌اید؟ در دنیا چقدر از این متونی که فیلمبرداران برای انتقال تجربیات خود تالیف می‌کنند وجود دارد؟
به تازگی فرخ مجيدى كتاب با ارزشی تاليف كرده كه متاسفانه فقط خبرش را در سايت انجمن فيلمبرداران ديده‌ام. از این نوع تالیفات در دنیا زیاد وجود دارد. يكى از معروف‌ترین کتاب‌هایی که وجود دارد اثر نستور آلمندروس (Nestor Almendros) به نام مردی با دوربین فیلمبرداری (a Man With a Camera) است که در آن خاطراتش را با تروفو و دیگر کارگردانان نوشته است. همچنین ويتوريو استورارو مدير فيلمبردارى فيلم محمد(ص) كتابى به نام هنر فيلمبردارى (the art of cinematography) را چاپ كرده است كه درباره يكصد و پنجاه فيلم در تاريخ سينما است كه فيلمبرداران تاثيرگزار سینما در آنها حضور داشته‌اند.
چقدر اهالی فنی سینما اهل مطالعه هستند؟ آیا منابع مورد نیاز خود را در دسترس دارند؟
مطمئنا کسی که آشنایی به زبان خارجى ندارد، نمی‌تواند در این حوزه مطالعاتی جدّی و موثر داشته باشد زیرا هر کتابی که در این حوزه منتشر می‌شود تا ترجمه و آن هم با تیراژ پایین (البته اگر چاپ شود) به بازار بیاید عملا کهنه خواهد شد.
در این زمینه کتاب‌های ترجمه‌شده با سرعتی برابر با ورود تکنولوژی و تجهیزات جدید به ایران ارائه نمی‌شوند. همین موضوع برخی مباحث مهم فنی را عملا ترجمه‌ناپذیر کرده است. حتی اگر به موقع ترجمه شوند، از آنجا که باید به چاپ تصاویر رنگی و کیفیت کاغذ آنها توجه کافی شود، قیمت کتابها بالا خواهد رفت و این خود مانع دیگری سر راه انتشار به موقع متون خواهد بود.
با توجه به این‌که شما در پروژه سینمایی محمد(ص) با مجید مجیدی همکاری داشتید، وضعیت مطالعه و توجه به کتاب را از سوی اعضای فنّی آن تیم خارجی چگونه دیدید؟
من یادم هست که مدیر فیلمبرداری آن فیلم «ویتوریو استورارو» در حین پيش‌توليد فیلم، روی کتابی به نام هنر فيلمبردارى کار می‌کرد. این کتاب به چاپ رسید و سال گذشته در جشنواره فیلم فجر ارائه شد.
عمده متونی که در حوزه مباحث فنی و تکنیکی سینما تولید می‌شوند بر اساس پیشرفت‌های تکنولوژی ابزارهای سینماست یا تحولات زیبایی‌شناختی سینما هم در طرح مباحث جدید تکنیکی موثر بوده‌اند؟ مثلا برای ژانرهای مختلف سینما، کتاب‌های مختلف داریم؟
بله همه نوع از این کتابها البته نه در حد انتظار و در مقدار كم وجود دارد. کتاب‌هایی که به مباحث هنری توجه دارند به مرور زمان کهنه نمی‌شوند و جذابیت‌های خود را تا مدت طولانی حفظ می‌کنند.
مطالعات شما را بیشتر کتابها تشکیل می‌دهند یا مقالات؟
مقدارى از مطالعات خودم را با استفاده از اینترنت و به صورت آنلاین انجام می‌دهم كه البته بيشتر شامل مقالات مى‌شود ولى از همه مهم‌تر همان كتاب‌هاى چاپى است و تا حدودی هم كتاب‌های الكترونيك. به تازگى کتاب «علف»، نوشته بهمن مقصودلو را خواندم و بسيار لذت بردم.
جز عوامل فنی، فکر می‌کنید دیگر اهالی سینما چقدر به مطالعات تخصصی در شناخت ابزارها و مقتضیات فنی سینما نیاز دارند؟
این‌که تاحدودی مطّلع باشند، البته نه به شکل خیلی گسترده، بسیار خوب است. حتی برای بازیگران و به ویژه کارگردانان داشتن اطلاعاتی در زمینه فیلمبرداری، نوع لنزها و کارکردهای زیبایی‌شناختی آنها، در ماحصل کار بسیار موثر و مفید خواهد بود.
ارتباط مطالعه متون فنی را با کیفیت فیلم‌های موجود سینمای ایران چگونه می‌بینید؟
جدا از مسائل فنی، کاستی کیفیت فیلم‌های موجود، بیشتر در مسائل زیبایی‌شناختی است که متاسفانه کمتر به آن بخش توجه می‌شود و این حوزه نقطه‌ضعف‌های اصلی فیلم‌های موجود را تشکیل می‌دهند. ثبت تصاویر با بذل توجه جدّی به این‌که قاب‌گرفته شده چقدر به لحاظ احساسی و مفهومی کارکرد خود را دارد، جدى گرفته نمى‌شود.
به خصوص با ورود دوربین‌های دیجیتال توجه به ظرافت‌های تصویری به قصد بیان‌گری‌های حسی و مفهومی کم‌رنگ‌تر شده است.
برای ترجمه چه متونی باید در اولویت قرار گیرند؟
ترجمه کتاب‌هایی را که اصولی‌تر هستند و با مرور زمان کهنه نمی‌شوند پیشنهاد می‌کنم. کتاب‌هایی هستند که همواره برای مطالعه آنها نیاز وجود دارد اما در ترجمه کتاب‌هایی که تماما فنی و تاریخ‌مصرف‌دار هستند باید کمی محتاط‌تر بود و مى توان آنها را در درجه دوم قرار داد.
برای این‌که سینمای ایران بتواند از تجربیات پیشکسوتان خود به خوبی بهره‌مند شود، چه تمهیداتی را پیشنهاد می‌کنید؟
تالیف کتاب طبیعتا دشواری‌هایی دارد. سهل‌ترین و در دسترس‌ترین شیوه انتقال این تجربیات برگزاری ورکشاپها است. مثلا آلمندروس که از کتاب آن صحبت شد، تجربیات خود را با تروفو نوشته است، تروفو را تمام دنیا می‌شناسند و خود آلمندروس هم برنده جایزه اسکار فیلمبرداری است. در مورد کتاب «استورارو» هم فراموش نکنیم که او پیش از آن‌که مولف کتابش باشد فیلمبردار شناخته شده جهانی است.
وقتی امثال اینها کتابی می‌نویسند از فیلم‌هایی مثال می‌آورند که همه دنیا آن فیلم‌ها را دیده‌اند ولی در ایران تالیف چنین کتاب‌هایی از آن‌رو که ناگزیر از فیلم‌هایی مثال خواهند زد که افراد زیادی آنها را ندیده‌اند، نتیجه کار شخصی و محلی خواهد شد. در نتیجه بهترین شیوه انتقال تجربه‌های فنی در ایران همان برگزاری ورکشاپها و یا تدوین چندین مصاحبه تخصصی خواهد بود.
حمید خضوعی ابیانه متولد 1342 مدیریت فیلمبرداری و فیلمبرداری 14 فیلم بلند سینمایی را در همکاری با کارگردانانی چون مجید مجیدی، کمال تبریزی، رضا میرکریمی و بهرام توکلی، در کارنامه خود دارد. که به تقریب برای تمامی آنها برگزیده جشنواره‌های مختلف داخلی در زمینه‌های نورپردازی و فیلمبرداری بوده‌اند. همچنین خضوعی برای دو فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک» و «یک حبه قند» به کارگردانی رضا میرکریمی، موفق به دریافت جایزه از دو جشنواره معتبر در آلمان و روسیه شده است.
گفت‌گوهای قبلی ایبنا درباره این موضوع را اینجا بخوانید
اسفندیاری: سینماگران برای مطالعه کتاب‌های فنی و تکنیکی احساس نیاز نمی‌کنند
زرین دست: کتاب‌های منتشر شده در ایران را دنبال نمی‌کنم/ تکنولوژی دیجیتال نیاز به مطالعات فنی را کم کرده است
تقی‌پور: آشنایی درست اهالی سینما با دانش‌های فنی و تکنیکی باعث کاهش هزینه‌های تولید می‌شود
پوراسماعیلی: جای خالی منابع زیبایی‌شناسی در پیوند با مباحث تکنیکی مشهود است
نظر شما