خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ گاهی گمان می‌رود که طبع لطیف شاعر را با سختی ذهن فیلسوفانه و اندیشه منطق‌پسند، قرابت و انسی نیست. اما از آن رو که هر دو محتاج اندیشه‌ای هستند که واژه‌ها و مفاهیم را در ظرف تفکر، خوب ورزد دهد و آماده سازد، مفاهیم شاعر فیلسوف و فیلسوف شاعر، نمی‌توانند، چندان دور از ذهن باشد؛ کما این که کم نیستند فیلسوفانی که اگرچه به فلسفه خویش شهره‌اند اما دستی بر آتش شعر هم داشته‌اند؛ از فارابی و حکیم بوعلی‌سینا گرفته تا فیلسوف شهیر، صدرالمتالهین و ملاهادی سبزواری.
در میان چنین حکمایی یکی از نام‌هایی که بر تارک فقه، فلسفه، حکمت و شعر می‌درخشد، حاج ملاهادی سبزواری است. 28 ذی‌الحجه، سالروز درگذشتش را بهانه‌ای کردیم تا گستره پهناور دانش او را بر صفحه کتابهایی که موجودند، در مقابل دیدگانتان بگسترانیم. آن‌چه خواهید خواند، گوشه‌چشمی به حیات او و آثاری است که به قلمش نگاشته شده یا در وصف وی از سوی شارحان آثارش به رشته تحریر درآمده‌اند.
حیات‌نگار
هادی بن مهدی سبزواری مشهور به «حاج ملاهادی سبزواری» در سال ۱۲۱۲ ه. ق در شهر سبزوار متولد شد. هشت سال بیشتر نداشت که به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی، صرف و نحو عربی را فراگرفت. دیری نگذشت که به جلسات درسهای بالاتر راه یافت و برای ادامه تحصیل، راهی حوزه علمیه مشهد شد و ده سال در آن شهر اقامت گزید. حاج ملاهادی در حوزه اصفهان نیز حضور یافت. او هنگامی که عازم سفر حج بود، از راه اصفهان گذر کرد و چون هنوز موسم این مراسم، فرا نرسیده بود، مدتی در این شهر ماند. در حوزه پر رونق اصفهان آن زمان، استادانی چون حاج شیخ محمد تقی مؤلف «هدایه المسترشدین» و حاج محمدابراهیم کلباسی صاحب «اشارات الاصول» و آیت‌الله ملا اسماعیل کوشکی، محفل درس و بحث علمی داشتند.
وی در مجلس درس بزرگان شرکت جست و مدتی به درس مجلس آیت‌الله کوشکی رفت و احساس کرد این درس برایش چون گمشده‌ای گرانقیمت بوده که اکنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد، وی را هر روز شیفته‌تر می‌کرد؛ از همین رو تصمیم گرفت، سفر حج خود را به سفر در سلوک دانش و معارف تبدیل کند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملاهادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و او در این مدت، خود را به زیور دانش و معارف آراست و به برکت بزرگان آن سامان در علم حکمت، افقهای جدیدی فرا راهش گشوده شد. ملا هادی در سال ۱۲۴۲ه. ق به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد.
حکیم سبزواری پس از هفتاد و چند سال طلوع بر عالم اندیشه در عصر روز بیست و هشتم ذی‌الحجه سال ۱۲۸۹ ه.ق دار فانی را وداع گفت.
تألیفات
ثمره عمر پربرکت حکیم سبزواری انتشار کتب و رسالات متعددی است که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
«منظومه و شرح منظومه سبزواری»، «دیوان حاج ملا هادی»، «اسرار الحکمة فی المفتتح المختتم»، «شرح فارسی بر برخی از ابیات مشکل مثنوی مولانا»، «مفتاح الفلاح و مصباح النجاح»، «شرح الاسماء»، «النبراس فی اسرار الاساس»، «حاشیه بر الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه اثر نفیس مرحوم صدرالحکماء المتألهین ملاصدرالدین شیرازی»، «حاشیه بر اسفار اربعه ملاصدرالدین شیرازی»، «حواشی بر کتاب مفاتیح الغیب ملا صدرالدین شیرازی»، «حاشیه بر مبدأ و معاد صدرالدین شیرازی»، «حاشیه بر شرح سیوطی لابن مالک»، «حاشیه بر کتاب «شوارق» اثر ملا عبدالرزاق لاهیجی»، « هدایه الطالبین فی معرفه‌الانبیاء و الائمه المعصومین» و ... .
از شعر تا حکمت
• شرح المنظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، مكتب آيت‌الله مدرسي، 369 صفحه، 1000 نسخه، بی‌تا، 1600 ريال.
• اس‍رارال‍ح‍ک‍م
ملاهادی سبزواری با مقدمه و حواشی ابوالحسن ش‍ع‍ران‍ی، ت‍ص‍ح‍ی‍ح کتاب و ت‍ع‍ی‍ی‍ن م‍وارد آی‍ات توسط ابراهیم میانجی، اسلامیه، در 2 جلد، چاپ اول سال 1351.
• اسرار الحكم تصنيف حاج هادي سبزواري
هادي بن مهدي سبزواري، مصحح: ج. م. فرزاد، مولي، 558 صفحه، چاپ اول سال 1361.
• تعليقه الهيدجي علي المنظومه و شرحها عربي
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: محمد بن معصوم‌علي هيدجي، موسسه الاعلمي، 596 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1365، 2000 نسخه، 900 ريال.
• شرح منظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، موسسه انتشارات دارالعلم، 496 صفحه، وزيري، چاپ 5 سال 1367، 3000 نسخه، 1300 ريال.
• في الالهيات بالمعني الاخص من كتاب غرر الفرائد
هادي ابن مهدي سبزواري، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 403 صفحه، چاپ اول سال 1369، 3000 نسخه، 1400 ريال.
• ديوان حاجي ملاهادي سبزواري (اسرار، مطلع‌الانوار)
هادي ابن مهدي سبزواري، گردآورنده: احمد كرمي، ما، 300 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1371، 2000 نسخه، 1800 ريال.
• شرح المنظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، دارالحكمه، 369 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ هفتم سال 1373، 500 نسخه، 4500 ريال.
• شرح مثنوي
هادي ابن مهدي سبزواري، گردآورنده: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 498 صفحه، جلد 1، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1374، 3000 نسخه، 10000 ريال.
• شرح الاسماء، او، شرح دعاء الجوشن الكبير
هادي ابن مهدي سبزواري، ويراستار: نجفقلي حبيبي، دانشگاه تهران، 926 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1375، 3000 نسخه، 18500 ريال.
• شرح دعاء الصباح
هادي ابن مهدي سبزواري، دانشگاه تهران، 300 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ دوم سال 1375، 3000 نسخه، 5400 ريال.
• تعليقه علي شرح المنظومه السبزواري: قسم المنطق
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: ميرزامهدي آشتياني، حوزه علميه قم، دفتر تبليغات اسلامي، 380 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ سوم سال 1376، 1500 نسخه، 7000 ريال.
• ديوان حاجي ملاهادي سبزواري (اسرار، مطلع‌الانوار)
مقدمه: علي فلسفي خراساني، به اهتمام: احمد كرمي، تالار كتاب، 300 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1376، 1000 نسخه، 9000 ريال.
• الحاشيه علي حاشيه الخفري علي شرح القوشجي علي التجريد و الحاشيه علي الحاشيه الجماليه
جمال‌الدين محمد بن حسين خوانساري، هادي ابن مهدي سبزواري، دبيرخانه كنگره محقق خوانساري، 372 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1377، 1000 نسخه، 10000 ريال.
• ديوان اسرار
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: سيد حسن امين، موسسه انتشاراتي مه، 684 صفحه، رقعي (گالينگور)، چاپ اول سال 1377، 20000 نسخه، 35000 ريال.
• شرح مثنوي حاج ملاهادي سبزواري: دفتر اول و دوم
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1377، 3300 نسخه، 15000 ريال.
• شرح غررالفرائد (شرح منظومه حكمت) مقصد سوم: في الالهيات بالمعني الاخص
هادي ابن مهدي سبزواري، زيرنظر: مهدي محقق، دانشگاه تهران، موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل، 416 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1378، 3000 نسخه، 22000 ريال.
• معاد شرح منظومه: المقصد السادس من شرح «غررالفرائد»
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: قاسمعلي كوچناني، قاسمعلي كوچناني، 112 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1379، 2000 نسخه، 6000 ريال.
• ديوان اسرار: كليات اشعار فارسي حاج ملاهادي سبزواري
مصحح: سيد حسن امين، بعثت، 696 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 3000 نسخه، 30000 ريال.
• شرح المنظومه: قسم الحكمه غررالفرائد و شرحها
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: حسن حسن‌زاده‌آملي، مصحح: مسعود طالبي، ناب، در 5 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 3000 نسخه.
• شرح نبراس الهدي: في احكام الفقه و اسرارها
هادي ابن مهدي سبزواري، محقق: محسن بيدارفر، بيدار، 526 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 1000 نسخه، 25000 ريال.
• الراح القراح
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: مجيد هادي‌زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 538 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1381، 3000 نسخه، 40000 ريال.
• مقدمه الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه (جلد 1 و 2)
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازي، محقق: هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: جلال‌الدين آشتياني، مطبوعات ديني، 832 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1382، 4000 نسخه، 60000 ريال.
• اسرار الحكم في المفتتح و المختتم
هادي بن مهدي سبزواري، مطبوعات ديني، 708 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1383، 3500 نسخه، 39000 ريال.
• ديوان اشعار حكيم سبزواري «اسرار»
شاعر: هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: حسن عطايي روياني، مقدمه: محمد علوي مقدم، ابن يمين، 430 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1383، 2000 نسخه، 25000 ريال.
• شرح المنظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: حسن حسن‌زاده آملي، ناب، در 5 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ پنجم سال 1384، 1200 نسخه.
• شرح غرر الفرائد معروف به شرح منظومه حكمت: قسمت امور عامه و جوهر و عرض
هادي ابن مهدي سبزواري، مقدمه: مهدي محقق و توشيهيكو ايزوتسو، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 862 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1384، 1000 نسخه، 80000 ريال.
• ترجمه و تفسير الشواهد الربوبيه
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازي، حواشی: هادي ابن مهدي سبزواري، مترجم: جواد مصلح، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران (سروش)، 516 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ چهارم سال 1385، 10000 نسخه، 40000 ريال.
• هادي‌المضلين (در علم كلام)
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: علي اوجبي، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 462 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1385، 3000 نسخه، 46000 ريال.
• شرح اللآلي المنتظمه: المنظومه في المنطق
هادي ابن مهدي سبزواري، محقق: محسن بيدارفر، بيدار، 192 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1386، 500 نسخه.
• شرح غرر الفرائد المنظومه في الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، 526 صفحه، جلد 2، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1386، 1500 نسخه.
• شرح منظومه في المنطق و الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، 624 صفحه، جلد 1، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1386، 1500 نسخه.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، مقدمه: ابوالحسن شعراني، مصحح: سيد ابراهيم ميانجي، اسلاميه، 594 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 4 سال 1389، 1000 نسخه، 80000 ريال.
• شرح المنظومة في المنطق و الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، در 2 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1390، 1000 نسخه.
• شرح المنظومة في المنطق و الحكمة: شرح غررالفرائد المنظومة في الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، 526 صفحه، در 2 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1390، 1000 نسخه.
• شرح الاسماء الحسني (شرح دعاي جوشن كبير)
مترجم: علي شيخ‌الاسلامي، هادي ابن مهدي سبزواري، ويراستار: فاطمه شيخ‌الاسلامي، نويد اسلام، 714 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1391، 3000 نسخه، 180000 ريال.
• غررالفرائد في فن الحكمه و شرحها (شرح المنظومه)
ملاهادي سبزواري، ذوي‌القربي، 400 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1391، 2000 نسخه، 100000 ريال.
• شرح مثنوي حاج ملاهادي سبزواري: دفتر اول و دوم
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، (در 3 جلد)، وزيري (گالينگور)، چاپ سوم سال 1392، 670 نسخه.
• شرح مثنوي حاج ملاهادي سبزواري: دفتر سوم و چهارم
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، در 3 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1392، 670 نسخه.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، برگا، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 1100 نسخه، 290000 ريال.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، بهشت جاويد، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 350000 ريال.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، بي‌زمان، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 250000 ريال.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، درياي معرفت، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 250000 ريال.
• الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازي، محقق: جلال الدين آشتياني، حواشی: ملاهادي سبزواري، بوستان كتاب قم، 912 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ هشتم سال 1393، 700 نسخه، 420000 ريال.
در جوهر قلم شارحان
• خ‍ودآم‍وز منظومه
زی‍ن‌ال‍دی‍ن م‍ج‍اورج‍وراب‍چ‍ی، بی‌نا، در 3 جلد، چاپ اول سال 1342.
• ال‍ف‍ب‍ای حکمت اسلامی: شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری
عبدالحمید یوسفی، کاویان، 224 صفحه، چاپ اول سال 1360، 350 ريال.
• بنياد حكمت سبزواري يا تحليلي تازه از فلسفه حاج ملاهادي سبزواري
توشيهيكو ايزوتسو، مترجم: سيد جلال‌الدين مجتبوي، دانشگاه تهران، موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل، 146 صفحه، چاپ اول سال 1360، 500 ريال.
• شرح منظومه سبزواري
سيد محمد حسيني شيرازي، موسسه الوفاء، 452 صفحه، وزيري، چاپ سوم سال 1364، 1300 نسخه.
• تعليقه بر شرح منظومه حكمت سبزواري
مهدي مدرس آشتياني، عبدالجواد فلاطوري، مهدي محقق، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 788 صفحه، وزيري، چاپ دوم سال 1367، 2000 نسخه، 1700 ريال.
• بنياد حكمت سبزواري يا تحليلي تازه از فلسفه حاج ملاهادي سبزواري
توشيهيكو ايزوتسو، مترجم: سيد جلال‌الدين مجتبوي، مترجم: مهدي محقق، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 298 صفحه، چاپ دوم سال 1368، 3000 نسخه، 900 ريال.
• حكيم سبزواري: زندگي، آثار، فلسفه
غلامحسين رضانژاد، سنايي، 912 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1371، 7000 ريال.
• تاريخ علوم و فلسفه ايراني از جاماسب حکیم تا حكيم سبزواري
عبدالرفيع حقيقت، كومش، 877 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1372، 3000 نسخه، 9800 ريال.
• مسائل منطقي: شرح منظومه حكيم سبزواري (ره)
عباس‌علي زارعي سبزواري، مشكوه، 298 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1373، 5000 نسخه، 5500 ريال.
• حكمت‌نامه يا شرح كبير بر متن و شرح و حواشي منظومه حكمت حكيم و فيلسوف قرن سيزدهم هجري حاج ملاهادي سبزواري «اسرار»
شارح: غلامحسين رضانژاد، الزهرا (س)، 960 صفحه، (در 2 جلد)، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 3500 نسخه.
• شرح جديد منظومه سبزواري
منوچهر صدوقي سها، آفرينش، 164 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1381، 5500 نسخه، 12000 ريال.
• بح‍وث فی علم ال‍ن‍ف‍س ال‍ف‍ل‍س‍فی (برگزیده و شرح منظومه ملاهادی سبزواری)
ع‍ب‍دال‍ل‍ه الاس‍ع‍د، دار فراقد، 395 صفحه، چاپ سوم سال 1382، 25000 ريال.
• دروس شرح منظومه: منطق حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره)
شارح: يحيي انصاري شيرازي، موسسه بوستان كتاب قم، 852 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1383، 1500 نسخه، 77000 ريال.
• تاریخ فلاسفه ایران: (از زرتشت تا ملاهادی سبزواری)
صدیق صفی‌زاده، اندیشه خلاق، 522 صفحه، چاپ اول سال 1386، 65000 ريال.
• شطري از اوائل امور عامه: شرح منظومه حكمت سبزواري
جهانگير قشقايي، حسن وحيد دستگردي، گردآورنده: منوچهر صدوقي سها، مولي، 112 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1387، 1100 نسخه.
• رسائل حكيم سبزواري مشتمل بر مباحث مهم عرفاني و فلسفي و مسائل اعتقادي
ميرزا محمد قمي، مصحح: جلال الدين آشتياني، اسوه، 774 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ سوم سال 1388، 3000 نسخه، 90000 ريال.
• حاج ملاهادي سبزواري
مصطفي‌بصیری‌تویسرکانی،سازمان‌پژوهش وبرنامه‌ريزي آموزشي، انتشارات مدرسه، 104 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1389، 3300 نسخه، 13000 ريال.
• تعليقه بر شرح منظومه حكمت سبزواري
مهدي مدرس‌آشتياني، عبدالجواد فلاطوري، مهدي محقق، زهير، 510 صفحه، در 2 جلد، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 3000 نسخه.
• حاج ملاهادي سبزواري
مصطفي بصيري تويسركاني، موسسه فرهنگي مدرسه برهان، 104 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ دوم سال 1391، 3100 نسخه، 27000 ريال.
• دروس شرح منظومه حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره): حكمت / 1
شارح: يحيي انصاري شيرازي، بوستان كتاب قم، 846 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 3 سال 1391، 1000 نسخه.
• دروس شرح منظومه حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره): حكمت / 2
شارح: يحيي انصاري شيرازي، موسسه بوستان كتاب قم، 860 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 3 سال 1391، 1000 نسخه.
• دروس شرح منظومه حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره): حكمت / 3
شارح: يحيي انصاري شيرازي، موسسه بوستان كتاب قم، 852 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ سوم سال 1391، 1000 نسخه.
• سبزواري‌پژوهي (مجموعه مقالاتي در معرفي آرا، احوال و آثار سبزواري)
گردآورنده: انسيه برخواه، خانه كتاب، 632 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 1000 نسخه، 220000 ريال.
• اسرار حج در رابطه با حج ابراهيمي: فصل 26 دعاي جوشن كبير (شرح اسماءالحسني) فقيه و حكيم الهي حاج ملاهادي سبزواري
شارح: حسنعلي نجابت شيرازي، فلاح، 112 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 30000 ريال.
در میان چنین حکمایی یکی از نام‌هایی که بر تارک فقه، فلسفه، حکمت و شعر می‌درخشد، حاج ملاهادی سبزواری است. 28 ذی‌الحجه، سالروز درگذشتش را بهانه‌ای کردیم تا گستره پهناور دانش او را بر صفحه کتابهایی که موجودند، در مقابل دیدگانتان بگسترانیم. آن‌چه خواهید خواند، گوشه‌چشمی به حیات او و آثاری است که به قلمش نگاشته شده یا در وصف وی از سوی شارحان آثارش به رشته تحریر درآمده‌اند.
حیات‌نگار
هادی بن مهدی سبزواری مشهور به «حاج ملاهادی سبزواری» در سال ۱۲۱۲ ه. ق در شهر سبزوار متولد شد. هشت سال بیشتر نداشت که به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی، صرف و نحو عربی را فراگرفت. دیری نگذشت که به جلسات درسهای بالاتر راه یافت و برای ادامه تحصیل، راهی حوزه علمیه مشهد شد و ده سال در آن شهر اقامت گزید. حاج ملاهادی در حوزه اصفهان نیز حضور یافت. او هنگامی که عازم سفر حج بود، از راه اصفهان گذر کرد و چون هنوز موسم این مراسم، فرا نرسیده بود، مدتی در این شهر ماند. در حوزه پر رونق اصفهان آن زمان، استادانی چون حاج شیخ محمد تقی مؤلف «هدایه المسترشدین» و حاج محمدابراهیم کلباسی صاحب «اشارات الاصول» و آیت‌الله ملا اسماعیل کوشکی، محفل درس و بحث علمی داشتند.
وی در مجلس درس بزرگان شرکت جست و مدتی به درس مجلس آیت‌الله کوشکی رفت و احساس کرد این درس برایش چون گمشده‌ای گرانقیمت بوده که اکنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد، وی را هر روز شیفته‌تر می‌کرد؛ از همین رو تصمیم گرفت، سفر حج خود را به سفر در سلوک دانش و معارف تبدیل کند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملاهادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و او در این مدت، خود را به زیور دانش و معارف آراست و به برکت بزرگان آن سامان در علم حکمت، افقهای جدیدی فرا راهش گشوده شد. ملا هادی در سال ۱۲۴۲ه. ق به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد.
حکیم سبزواری پس از هفتاد و چند سال طلوع بر عالم اندیشه در عصر روز بیست و هشتم ذی‌الحجه سال ۱۲۸۹ ه.ق دار فانی را وداع گفت.
تألیفات
ثمره عمر پربرکت حکیم سبزواری انتشار کتب و رسالات متعددی است که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
«منظومه و شرح منظومه سبزواری»، «دیوان حاج ملا هادی»، «اسرار الحکمة فی المفتتح المختتم»، «شرح فارسی بر برخی از ابیات مشکل مثنوی مولانا»، «مفتاح الفلاح و مصباح النجاح»، «شرح الاسماء»، «النبراس فی اسرار الاساس»، «حاشیه بر الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه اثر نفیس مرحوم صدرالحکماء المتألهین ملاصدرالدین شیرازی»، «حاشیه بر اسفار اربعه ملاصدرالدین شیرازی»، «حواشی بر کتاب مفاتیح الغیب ملا صدرالدین شیرازی»، «حاشیه بر مبدأ و معاد صدرالدین شیرازی»، «حاشیه بر شرح سیوطی لابن مالک»، «حاشیه بر کتاب «شوارق» اثر ملا عبدالرزاق لاهیجی»، « هدایه الطالبین فی معرفه‌الانبیاء و الائمه المعصومین» و ... .
از شعر تا حکمت
• شرح المنظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، مكتب آيت‌الله مدرسي، 369 صفحه، 1000 نسخه، بی‌تا، 1600 ريال.
• اس‍رارال‍ح‍ک‍م
ملاهادی سبزواری با مقدمه و حواشی ابوالحسن ش‍ع‍ران‍ی، ت‍ص‍ح‍ی‍ح کتاب و ت‍ع‍ی‍ی‍ن م‍وارد آی‍ات توسط ابراهیم میانجی، اسلامیه، در 2 جلد، چاپ اول سال 1351.
• اسرار الحكم تصنيف حاج هادي سبزواري
هادي بن مهدي سبزواري، مصحح: ج. م. فرزاد، مولي، 558 صفحه، چاپ اول سال 1361.
• تعليقه الهيدجي علي المنظومه و شرحها عربي
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: محمد بن معصوم‌علي هيدجي، موسسه الاعلمي، 596 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1365، 2000 نسخه، 900 ريال.
• شرح منظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، موسسه انتشارات دارالعلم، 496 صفحه، وزيري، چاپ 5 سال 1367، 3000 نسخه، 1300 ريال.
• في الالهيات بالمعني الاخص من كتاب غرر الفرائد
هادي ابن مهدي سبزواري، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 403 صفحه، چاپ اول سال 1369، 3000 نسخه، 1400 ريال.
• ديوان حاجي ملاهادي سبزواري (اسرار، مطلع‌الانوار)
هادي ابن مهدي سبزواري، گردآورنده: احمد كرمي، ما، 300 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1371، 2000 نسخه، 1800 ريال.
• شرح المنظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، دارالحكمه، 369 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ هفتم سال 1373، 500 نسخه، 4500 ريال.
• شرح مثنوي
هادي ابن مهدي سبزواري، گردآورنده: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 498 صفحه، جلد 1، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1374، 3000 نسخه، 10000 ريال.
• شرح الاسماء، او، شرح دعاء الجوشن الكبير
هادي ابن مهدي سبزواري، ويراستار: نجفقلي حبيبي، دانشگاه تهران، 926 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1375، 3000 نسخه، 18500 ريال.
• شرح دعاء الصباح
هادي ابن مهدي سبزواري، دانشگاه تهران، 300 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ دوم سال 1375، 3000 نسخه، 5400 ريال.
• تعليقه علي شرح المنظومه السبزواري: قسم المنطق
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: ميرزامهدي آشتياني، حوزه علميه قم، دفتر تبليغات اسلامي، 380 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ سوم سال 1376، 1500 نسخه، 7000 ريال.
• ديوان حاجي ملاهادي سبزواري (اسرار، مطلع‌الانوار)
مقدمه: علي فلسفي خراساني، به اهتمام: احمد كرمي، تالار كتاب، 300 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1376، 1000 نسخه، 9000 ريال.
• الحاشيه علي حاشيه الخفري علي شرح القوشجي علي التجريد و الحاشيه علي الحاشيه الجماليه
جمال‌الدين محمد بن حسين خوانساري، هادي ابن مهدي سبزواري، دبيرخانه كنگره محقق خوانساري، 372 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1377، 1000 نسخه، 10000 ريال.
• ديوان اسرار
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: سيد حسن امين، موسسه انتشاراتي مه، 684 صفحه، رقعي (گالينگور)، چاپ اول سال 1377، 20000 نسخه، 35000 ريال.
• شرح مثنوي حاج ملاهادي سبزواري: دفتر اول و دوم
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1377، 3300 نسخه، 15000 ريال.
• شرح غررالفرائد (شرح منظومه حكمت) مقصد سوم: في الالهيات بالمعني الاخص
هادي ابن مهدي سبزواري، زيرنظر: مهدي محقق، دانشگاه تهران، موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل، 416 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1378، 3000 نسخه، 22000 ريال.
• معاد شرح منظومه: المقصد السادس من شرح «غررالفرائد»
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: قاسمعلي كوچناني، قاسمعلي كوچناني، 112 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1379، 2000 نسخه، 6000 ريال.
• ديوان اسرار: كليات اشعار فارسي حاج ملاهادي سبزواري
مصحح: سيد حسن امين، بعثت، 696 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 3000 نسخه، 30000 ريال.
• شرح المنظومه: قسم الحكمه غررالفرائد و شرحها
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: حسن حسن‌زاده‌آملي، مصحح: مسعود طالبي، ناب، در 5 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 3000 نسخه.
• شرح نبراس الهدي: في احكام الفقه و اسرارها
هادي ابن مهدي سبزواري، محقق: محسن بيدارفر، بيدار، 526 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 1000 نسخه، 25000 ريال.
• الراح القراح
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: مجيد هادي‌زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 538 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1381، 3000 نسخه، 40000 ريال.
• مقدمه الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه (جلد 1 و 2)
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازي، محقق: هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: جلال‌الدين آشتياني، مطبوعات ديني، 832 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1382، 4000 نسخه، 60000 ريال.
• اسرار الحكم في المفتتح و المختتم
هادي بن مهدي سبزواري، مطبوعات ديني، 708 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1383، 3500 نسخه، 39000 ريال.
• ديوان اشعار حكيم سبزواري «اسرار»
شاعر: هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: حسن عطايي روياني، مقدمه: محمد علوي مقدم، ابن يمين، 430 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1383، 2000 نسخه، 25000 ريال.
• شرح المنظومه
هادي ابن مهدي سبزواري، شارح: حسن حسن‌زاده آملي، ناب، در 5 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ پنجم سال 1384، 1200 نسخه.
• شرح غرر الفرائد معروف به شرح منظومه حكمت: قسمت امور عامه و جوهر و عرض
هادي ابن مهدي سبزواري، مقدمه: مهدي محقق و توشيهيكو ايزوتسو، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 862 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1384، 1000 نسخه، 80000 ريال.
• ترجمه و تفسير الشواهد الربوبيه
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازي، حواشی: هادي ابن مهدي سبزواري، مترجم: جواد مصلح، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران (سروش)، 516 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ چهارم سال 1385، 10000 نسخه، 40000 ريال.
• هادي‌المضلين (در علم كلام)
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: علي اوجبي، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 462 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1385، 3000 نسخه، 46000 ريال.
• شرح اللآلي المنتظمه: المنظومه في المنطق
هادي ابن مهدي سبزواري، محقق: محسن بيدارفر، بيدار، 192 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1386، 500 نسخه.
• شرح غرر الفرائد المنظومه في الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، 526 صفحه، جلد 2، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1386، 1500 نسخه.
• شرح منظومه في المنطق و الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، 624 صفحه، جلد 1، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1386، 1500 نسخه.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، مقدمه: ابوالحسن شعراني، مصحح: سيد ابراهيم ميانجي، اسلاميه، 594 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 4 سال 1389، 1000 نسخه، 80000 ريال.
• شرح المنظومة في المنطق و الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، در 2 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1390، 1000 نسخه.
• شرح المنظومة في المنطق و الحكمة: شرح غررالفرائد المنظومة في الحكمه
هادي ابن مهدي سبزواري، مصحح: محسن بيدارفر، بيدار، 526 صفحه، در 2 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1390، 1000 نسخه.
• شرح الاسماء الحسني (شرح دعاي جوشن كبير)
مترجم: علي شيخ‌الاسلامي، هادي ابن مهدي سبزواري، ويراستار: فاطمه شيخ‌الاسلامي، نويد اسلام، 714 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1391، 3000 نسخه، 180000 ريال.
• غررالفرائد في فن الحكمه و شرحها (شرح المنظومه)
ملاهادي سبزواري، ذوي‌القربي، 400 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ اول سال 1391، 2000 نسخه، 100000 ريال.
• شرح مثنوي حاج ملاهادي سبزواري: دفتر اول و دوم
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، (در 3 جلد)، وزيري (گالينگور)، چاپ سوم سال 1392، 670 نسخه.
• شرح مثنوي حاج ملاهادي سبزواري: دفتر سوم و چهارم
هادي ابن مهدي سبزواري، به اهتمام: مصطفي بروجردي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، در 3 جلد، وزيري (گالينگور)، چاپ دوم سال 1392، 670 نسخه.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، برگا، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 1100 نسخه، 290000 ريال.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، بهشت جاويد، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 350000 ريال.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، بي‌زمان، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 250000 ريال.
• اسرارالحكم
هادي ابن مهدي سبزواري، درياي معرفت، 500 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 250000 ريال.
• الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازي، محقق: جلال الدين آشتياني، حواشی: ملاهادي سبزواري، بوستان كتاب قم، 912 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ هشتم سال 1393، 700 نسخه، 420000 ريال.
در جوهر قلم شارحان
• خ‍ودآم‍وز منظومه
زی‍ن‌ال‍دی‍ن م‍ج‍اورج‍وراب‍چ‍ی، بی‌نا، در 3 جلد، چاپ اول سال 1342.
• ال‍ف‍ب‍ای حکمت اسلامی: شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری
عبدالحمید یوسفی، کاویان، 224 صفحه، چاپ اول سال 1360، 350 ريال.
• بنياد حكمت سبزواري يا تحليلي تازه از فلسفه حاج ملاهادي سبزواري
توشيهيكو ايزوتسو، مترجم: سيد جلال‌الدين مجتبوي، دانشگاه تهران، موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل، 146 صفحه، چاپ اول سال 1360، 500 ريال.
• شرح منظومه سبزواري
سيد محمد حسيني شيرازي، موسسه الوفاء، 452 صفحه، وزيري، چاپ سوم سال 1364، 1300 نسخه.
• تعليقه بر شرح منظومه حكمت سبزواري
مهدي مدرس آشتياني، عبدالجواد فلاطوري، مهدي محقق، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 788 صفحه، وزيري، چاپ دوم سال 1367، 2000 نسخه، 1700 ريال.
• بنياد حكمت سبزواري يا تحليلي تازه از فلسفه حاج ملاهادي سبزواري
توشيهيكو ايزوتسو، مترجم: سيد جلال‌الدين مجتبوي، مترجم: مهدي محقق، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 298 صفحه، چاپ دوم سال 1368، 3000 نسخه، 900 ريال.
• حكيم سبزواري: زندگي، آثار، فلسفه
غلامحسين رضانژاد، سنايي، 912 صفحه، وزيري، چاپ اول سال 1371، 7000 ريال.
• تاريخ علوم و فلسفه ايراني از جاماسب حکیم تا حكيم سبزواري
عبدالرفيع حقيقت، كومش، 877 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1372، 3000 نسخه، 9800 ريال.
• مسائل منطقي: شرح منظومه حكيم سبزواري (ره)
عباس‌علي زارعي سبزواري، مشكوه، 298 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1373، 5000 نسخه، 5500 ريال.
• حكمت‌نامه يا شرح كبير بر متن و شرح و حواشي منظومه حكمت حكيم و فيلسوف قرن سيزدهم هجري حاج ملاهادي سبزواري «اسرار»
شارح: غلامحسين رضانژاد، الزهرا (س)، 960 صفحه، (در 2 جلد)، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1380، 3500 نسخه.
• شرح جديد منظومه سبزواري
منوچهر صدوقي سها، آفرينش، 164 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1381، 5500 نسخه، 12000 ريال.
• بح‍وث فی علم ال‍ن‍ف‍س ال‍ف‍ل‍س‍فی (برگزیده و شرح منظومه ملاهادی سبزواری)
ع‍ب‍دال‍ل‍ه الاس‍ع‍د، دار فراقد، 395 صفحه، چاپ سوم سال 1382، 25000 ريال.
• دروس شرح منظومه: منطق حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره)
شارح: يحيي انصاري شيرازي، موسسه بوستان كتاب قم، 852 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1383، 1500 نسخه، 77000 ريال.
• تاریخ فلاسفه ایران: (از زرتشت تا ملاهادی سبزواری)
صدیق صفی‌زاده، اندیشه خلاق، 522 صفحه، چاپ اول سال 1386، 65000 ريال.
• شطري از اوائل امور عامه: شرح منظومه حكمت سبزواري
جهانگير قشقايي، حسن وحيد دستگردي، گردآورنده: منوچهر صدوقي سها، مولي، 112 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1387، 1100 نسخه.
• رسائل حكيم سبزواري مشتمل بر مباحث مهم عرفاني و فلسفي و مسائل اعتقادي
ميرزا محمد قمي، مصحح: جلال الدين آشتياني، اسوه، 774 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ سوم سال 1388، 3000 نسخه، 90000 ريال.
• حاج ملاهادي سبزواري
مصطفي‌بصیری‌تویسرکانی،سازمان‌پژوهش وبرنامه‌ريزي آموزشي، انتشارات مدرسه، 104 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1389، 3300 نسخه، 13000 ريال.
• تعليقه بر شرح منظومه حكمت سبزواري
مهدي مدرس‌آشتياني، عبدالجواد فلاطوري، مهدي محقق، زهير، 510 صفحه، در 2 جلد، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 3000 نسخه.
• حاج ملاهادي سبزواري
مصطفي بصيري تويسركاني، موسسه فرهنگي مدرسه برهان، 104 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ دوم سال 1391، 3100 نسخه، 27000 ريال.
• دروس شرح منظومه حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره): حكمت / 1
شارح: يحيي انصاري شيرازي، بوستان كتاب قم، 846 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 3 سال 1391، 1000 نسخه.
• دروس شرح منظومه حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره): حكمت / 2
شارح: يحيي انصاري شيرازي، موسسه بوستان كتاب قم، 860 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 3 سال 1391، 1000 نسخه.
• دروس شرح منظومه حكيم متاله حاج ملاهادي سبزواري (ره): حكمت / 3
شارح: يحيي انصاري شيرازي، موسسه بوستان كتاب قم، 852 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ سوم سال 1391، 1000 نسخه.
• سبزواري‌پژوهي (مجموعه مقالاتي در معرفي آرا، احوال و آثار سبزواري)
گردآورنده: انسيه برخواه، خانه كتاب، 632 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 1000 نسخه، 220000 ريال.
• اسرار حج در رابطه با حج ابراهيمي: فصل 26 دعاي جوشن كبير (شرح اسماءالحسني) فقيه و حكيم الهي حاج ملاهادي سبزواري
شارح: حسنعلي نجابت شيرازي، فلاح، 112 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 30000 ريال.
نظرات