خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- مشاهیر با ایفای نقش سازنده در تاریخ نام خود را در اذهان زنده نگه می‌دارند و امروز که نسل جامعه جوان به دنبال الگوهایی برای ترسیم آینده است مرور زندگینامه آنها در کتاب‌های درسی می‌تواند به تقویت فرهنگ بومی و ترسیم یک الگوی سازنده کمک کند. «ایبنا» در بررسی سوژه مشاهیر تاریخی این بار سراغ مظفر شاهدی، پژوهشگر تاریخ معاصر رفته است.
شاهدی در ابتدای سخنانش به تقسیم‌بندی مشاهیر پرداخت و گفت: مشاهیر را به‌طور کلی می‌توان به‌دو دسته مشاهیر ملی، مشاهیر جهانی و بین‌المللی تقسیم کرد. از یک زاویه دیگر باید میان مشاهیری که از دنیا رفته‌اند و دیگر میان ما نیستند، با مشاهیری که در قید حیات هستند، تفاوت قائل شد. از سوی دیگر مشاهیر برحسب دامنه حضور و آوازه‌ای که در یک محل، منطقه، کشور، قاره و نهایتا جهان پیدا کرده‌اند می‌توانند قابل تفکیک باشند. افزون بر آن مشاهیر (شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و مذهبی، اقتصادی، علمی، هنری، ورزشی و...) را بر مبنای حوزه و حیطه فعالیتی که موجبات شهرت آنها را فراهم آورده است می‌توان از یکدیگر جدا کرد.
وی افزود: ضمن آن‌که حتی می‌توان مشاهیر را به لحاظ جایگاه و نقش‌های مثبت یا منفی که در عرصه‌های گوناگون ایفا کرده‌اند تقسیم‌بندی کرد. البته در این میان شخصیت‌های تاریخی وجود دارند که دارای کارنامه منفی هستند (نظیر ستم‌پیشگان و جنایتکاران شناخته‌شده جهانی، منطقه‌ای و محلی) و می‌توانند یادآور روزگار یا موقعیت‌های تلخ و ناگواری باشند که بر جامعه انسانی گذشته است. افراد و شخصیت‌هایی مانند چنگیز، هیتلر، تیمور، صدام حسین را می‌توان مصادیقی از مشاهیر منفی نام برد.
مشاهیر شناسنامه و حافظه دانایی ملل گوناگون هستند
شاهدی اظهار کرد: عموما وقتی سخن از مشاهیر به‌میان می‌آید مقصود مشاهیری است که نقش‌های برجسته و گاه تعیین‌کننده مثبت و تحسین‌برانگیزی در شئون مختلف جامعه انسانی ایفا کرده‌اند. با عنایت به این امر می‌توان گفت، مشاهیر همواره شناسنامه و حافظه دانایی و ویترین فرهیختگی و توانمندی‌های ملل گوناگون (در سطوح و شئون مختلف) بوده‌اند. در همان حال که مشاهیر ملی یادآور پیشینه و فرایند بالندگی، توانایی و تعالی یک ملت هستند، مشاهیر بین‌المللی و جهانی جلوه‌های تابناکی از زوایای گوناگون بالندگی و تعالی جامعه انسانی در عرصه جهانی را به‌نمایش می‌گذارند.
وی افزود: مشاهیر ملی به‌ویژه در افزایش خودباوری و اعتماد به‌نفس یک ملت و مواردی که از آن به‌غرور ملی هم تعبیر می‌شود، می‌توانند مؤثر باشند و در همان حال جایگاه ملل گوناگون را در میان سایر جوامع بشری ارتقاء دهند. مشاهیر همچنین می‌توانند انگیزه تلاش و پیشرفت را در میان جوامع گوناگون تقویت کنند و نشانه‌ای عینی از سرزندگی و بلوغ فکری، فرهنگی، علمی و... یک ملت در مقاطع گوناگون تاریخی باشند. شناسایی، معرفی و بهره‌مندی اصولی از ظرفیت‌های حیات‌بخش و انسانی مشاهیر (در سطح ملی و بین‌المللی) می‌تواند به‌مثابه نیرویی فزاینده در راستای تقویت روابط جامعه بشری، صلح جهانی و مواجهه مدنی با آن چیزی باشد که زندگی بشر امروزی را با چالش‌ها و بحران‌های گاه بس‌عمیق و نگران‌کننده روبه‌رو ساخته است.
تبعات نپرداختن به مشاهیر تاریخی در کتاب‌های درسی
این پژوهشگر تاریخ معاصر در پاسخ به این پرسش که تبعات نپرداختن به مشاهیر و فراموشی آنها به ویژه در کتاب‌های درسی نسل جوان چه مسائلی را برای جامعه به همراه خواهد داشت؟ گفت: معرفی، پاسداشت و ترویج مشاهیر نوعی نشانه و پیام مثبت از ناحیه جامعه‌ای است که در راه توسعه و تعالی گام برمی‌دارد. در این میان، بی‌اعتنایی یا حتی کم‌توجهی به‌مشاهیر در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‌تواند تبعات سوء بسیاری به‌دنبال آورد. چه‌بسا پیش می‌آید که در عرصه تعاملات و روابط ملی و بین‌المللی، مشاهیر می‌توانند گره‌گشای بحران‌ها و مشکلات بزرگی شده و گرفتاری‌های بالقوه گسترش‌یابنده‌ای را از جامعه انسانی دور سازند.
شاهدی ادامه داد: بی‌توجهی به مشاهیر، جامعه انسانی را به‌طور کلی و جامعه ایرانی را در سطح ملی، از توانمندی‌ها و داشته‌های بالقوه و حتی بالفعل بسیاری محروم می‌سازد که (هم در کوتاه‌مدت و درازمدت) می‌تواند خسارات و آسیب‌های پرشماری در شئون گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، روابط خارجی و تعاملات بین‌المللی و نظایر آن به‌دنبال داشته باشد. این بی‌اعتنایی می‌تواند برای غرور و اعتماد به‌نفس جامعه، وحدت ملی و سرزمینی تبعات سوء بسیاری به‌دنبال آورده و به‌نوعی بی‌حافظگی تاریخی، خمودگی اجتماعی، یأس، نومیدی و خودکم‌بینی را در میان جامعه دامن بزند. مشاهیر دارایی‌ها و اندوخته‌های، شاید بشود گفت، لایزال ملت‌ها و جوامع انسانی هستند که نادیده‌گرفتن آنها آسیب‌های پرشماری را متوجه منافع ملی در درجه اول و حیات بشری به‌طور کلی کرده است.
بهره‌مندی از اندوخته و دارایی‌های باارزش مشاهیر
وی در پاسخ به این پرسش که با چه راهکاری می‌توان یک طرح جذاب از مشاهیر ارائه داد تا نسل جوان برای خواندن آن کتاب انگیزه بیشتری پیدا کنند؟ گفت: معرفی، شناساندن و البته بهره‌مندی از اندوخته و دارایی باارزش مشاهیر می‌تواند به‌شیوه‌های متعددی صورت عملی به‌خود بگیرد. البته که نوشتار و تهیه متون جذاب می‌تواند یکی از مهمترین این شیوه‌ها باشد. شاید ضرورت داشته باشد پیش از هر اقدامی، فرهیختگان، اهالی فکر و هنر و صاحبان رأی و اندیشه با همگامی و همفکری مسئولان امر در بخش‌های مختلف به شناخت و تعریف مصادیق «مشاهیر» (در عرصه‌های مختلف) هم‌اندیشی‌ها و هم‌فکری‌هایی کنند و درباره مشاهیر ملی (در گذشته و حال) نوعی اجماع و هم‌آرایی ملی صورت بگیرد.
شاهدی اظهار کرد: معرفی و بهره‌گیری از مشاهیر ملی در عرصه کشور ضرورتا باید به‌هدف تقویت وحدت ملی و سرزمینی، شادابی و سرزندگی اجتماعی و فرهنگی، افزایش اعتماد به‌نفس ملی، خودباوری، گسترش روحیه تلاش و ارتقاء انگیزه پیشرفت و تعالی جامعه ایرانی صورت عملی به‌خود بگیرد. در همین زمینه ضرورت دارد در جای جای شهرهای کوچک و بزرگ کشور (که می‌تواند با مشارکت مردمان همان مناطق صورت گیرد) تندیس‌هایی هنرمندانه از شاخص‌ترین مشاهیر محلی و ملی نصب شود، رسانه‌های گروهی و نشریه‌‌ها در فضای مجازی امکان و مجال بسنده‌ای برای معرفی مشاهیر فراهم کنند. پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و پژوهشی متعددی، به‌ویژه، در فضای مجازی عهده‌دار معرفی و شناسایی مشاهیر شوند.
نامگذاری خیابان‌ها به نام مشاهیر و نصب تندیس‌های هنرمندانه
وی در زمینه معرفی مشاهیر تاریخی پیشنهادهایی ارائه داد و افزود: باید ترتیبی داده شود تا مشاهیر کنونی ایران، برای جامعه هدف در داخل و خارج از ایران معرفی و جایگاه آنان در توسعه و تعالی کشور و چه‌بسا جامعه بشری شناسانده شود. در روزنامه‌های پرشمارگان کشور، ستون‌هایی ویژه به معرفی و شناساندن مشاهیر اختصاص پیدا کند. همچنین اسامی محلات، خیابان‌ها، مراکز علمی و تفریحی و نظایر آن به‌نام مشاهیر نامگذاری شود و در همان مناطق تابلوهایی در معرفی سودمند و البته مختصر مشاهیر مذکور نصب شود. در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان نیز در مقاطع ابتدایی تا پایان دبیرستان، برحسب موضوع، مباحث و عناوینی به معرفی و شناسایی مشاهیر اختصاص داده شود.
شاهدی در ادامه پیشنهادهای دیگری ارائه داد و گفت: می‌توان بر جلد و پوشش خارجی بسیاری از مواد مصرفی، لوازم خانگی و مواد غذایی بسته‌بندی شده پرمصرف و نظایر آن، تصاویر و مختصری از زندگی و خدمات و توانایی‌های مشاهیر گوناگون را چاپ کرد. در وسائط نقلیه عمومی نظیر قطارهای شهری (مترو) و اتوبوس‌ها فضاهایی به نصب تصویر و معرفی مختصر مشاهیر اختصاص داده شود. ایستگاه‌های مترو، اتوبوس، تاکسی، ترمینال‌ها، پایانه‌های مسافربری و فرودگاه‌ها از جمله مراکز و محل‌هایی هستند که می‌توان به‌نصب تصاویر و نیز معرفی مختصر و سودمند مهمترین مؤلفه‌ها و ویژگی‌های زندگی و خدمات مشاهیر اقدام کرد.
وی ادامه داد: همچنین می‌توان درباره زندگی و خدمات مشاهیر فیلم‌های کوتاه و انیمیشن‌های جذاب برای مقاطع سنی مختلف ساخت. در معابر پرآمد و شد شهرها و مناطق مختلف کشور می‌توان تابلوهایی حاوی تصاویر، زندگینامه کوتاه و خدمات مشاهیر گوناگون نصب کرد. به‌ویژه اطلاعات نوشتاری درباره مشاهیر ضرورتا باید کوتاه و عاری از درازنویسی‌های آزاردهنده و وقت‌گیر بوده و ادبیات نگارش اثر بسیار رسا، دلنشین و روان باشد و حس خودباوری، وطن‌پرستی، تلاش و پشتکار، درستکاری، صداقت و امید به‌آینده را در مخاطبان و به‌ویژه جوانان تقویت کند.
* در این باره بخوانید:
1- گفتوگو با اصغر محمودآبادی: ایرانیان انگیزه‌ای به مطالعه تاریخ و بازخوانی آن ندارند/ انوشیروان در کتاب‌های درسی کمرنگ است
2- گفتوگو با محمدتقی ایمان‌پور: نگارش کتاب‌های تاریخی باید از قید و بندهای سیاسی رها شود/ زندگی مبارزان انقلاب مشروطه را به درستی منعکس نکرده‌ایم
3- گفتوگو با داریوش احمدی: کمرنگ بودن مشاهیر تاریخی در کتاب‌های درسی تاثیری جز بی‌هویتی ندارد
4- گفتوگو با مهدی محقق: تنوع مشاهیر ایرانی را با سعید نفیسی در کتاب‌های درسی رعایت می‌کردیم
5- گفتوگو با علی ططری: دانشجویان علاقه‌ای به یادگیری تاریخ ندارند/پرداختن مقطعی به مشاهیر چاره‌ساز نیست
6- گفتوگو با حسن زندیه: معرفی جذاب مشاهیر تاریخی بهتر از صد کتاب درسی موثر است
7- گفتوگو با هیبت‌الله مالکی: مشاهیر تاریخی را درگیر حب و بغض‌‌ها نکنید/تنها دلواری نبود که در قیام تنگستان رشادت نشان داد
8- گفتوگو با حسن باستانی‌راد: برای شناخت مشاهیر نمی‌توان تنها به اینترنت اکتفا کرد/مشاهیر ایرانی بیانگر غرور ملی هستند
9- گفتوگو با رضا شعباني: شناسايي مشاهير ايراني، جايگاه کشورمان را در تمدن بشري تعيين مي‌كند
10- برای نسل جوان از مشاهیر تاریخی الگوهای دست نیافتنی نسازیم/ یادداشت زهیر صیامیان
11- گفتوگو با ناصر تکمیل‌همایون: برخی فرهیختگان در زادگاهشان هم ناشناخته مانده‌اند/برانگیختن هویت ملی ایران با شناساندن مشاهیر
12- گفتوگو با سید سعید میرمحمدصادق: کمرنگ شدن معرفی مفاخر فرهنگی در کتاب‌های درسی به بی‌هویتی می‌انجامد/ لزوم درج سرگذشت مشاهیر تاریخی در دانشنامه‌های تخصصی
13- گفتوگو با علی‌محمد طرفداری: بی‌توجهی به مشاهیر به تضعیف وحدت ملی می‌انجامد/ ضرورت نگاه فراملی به مشاهیر
14- گفتوگو با اسماعیل حسن‌زاده: مشاهیر، تک‌ستاره‌های به یکباره ظهور کرده نیستند/ انتشار نشریه علمی و پژوهشی نخبگان در ابهام
15- گفتوگو با رضا دهقانی: تاریخ را باید براساس مشاهیر فرهنگی تقسیم‌بندی کرد، نه سیاسی
16- گفتوگو با عطا‌ءالله حسنی: مشاهیر تاریخی مسیر درست را به جوانان نشان دهند/اگر تاریخ نخوانید نمی‌توانید با بحران‌ها روبه‌رو شوید
17- گفتوگو با محمدحسن رجبی‌دوانی: تبارشناسی هر جامعه در گرو معرفی مشاهیر است/ پرهیز از حواشی در تالیف زندگینامه‌ها
18- گفتوگو با محمد ربانی: مشاهير تاریخی می‌توانند تضادهای قومی را كمرنگ كنند/ مغفول ماندن ملی‌گرایی ستارخان در نهضت مشروطه
19- گفتوگو با گودرز رشتیانی: مشاهیر تاریخی از ارکان هویت ملی هستند/ توازنی در معرفی مشاهیر تاریخی در کتاب‌های درسی دیده نمی‌شود
شنبه ۲ اسفند ۱۳۹۳ - ۰۹:۴۳
نظر شما