خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- حمیده میرحسینی: نشست «مطالعات اسماعیلی نزاری» با حضور دکتر «میکلوش شارکوزی»، ایرانشناس و استاد دانشگاه بوداپست مجارستان و محسن جعفری‌مذهب، عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی (دبیر نشست) شنبه (10 آبان‌ماه) در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
روایتی از حکومت نزاری‌های اسماعیلیاز یک ایرانشناس مجاری
در این نشست شارکوزی به بیان مطالبی درباره حکومت 160 ساله نزاری‌های اسماعیلی و محتوای کتاب در دست تالیفش با عنوان «مطالعات نوین نزاری» که مبنای این نشست بود، پرداخت و گفت: مناطق شمالی ایران مانند طبرستان از جمله مناطقی بوده‌اند که در دوره اسلامی تمام فرقه‌های اسماعیلیان از جمله «فاطمی»، «قرمطی» و «نزاری» در آنجا حضور داشتند. حکومت نزاریان اسماعیلی، حکومتی بود که از سوی «حسن صباح» تشکیل و به مدت 160 سال دوام داشت و دوره‌های پر فراز و نشیبی را از سر گذارند.
این ایرانشناس در ادامه درباره کتاب مذکور بیان کرد: این کتاب، پروژه علمی بود که هدف از آن، درک این فرقه به عنوان یک حکومت محلی، بیان همکاری‌ها، تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها با سایر حکومت‌های محلی در شمال ایران، ارائه اطلاعاتی درباره تاریخ و ارتباطات تجاری، اقتصادی، سیاسی این فرقه از دوره حسن صباح تا فروپاشی الموت به دست مغولان است.
شارکوزی توضیح داد: این کتاب که قرار است به زودی از سوی «موسسه مطالعات اسماعیلی لندن» به زبان انگلیسی چاپ شود، از لحاظ متدولوژی و روش، از منابع کتابی، سکه‌شناسی، باستان‌شناسی و همچنین منابع جدیدی که تا به حال درباره نزاری‌ها چندان مورد توجه نبوده‌اند استفاده شده تا اطلاعاتی را از تشکیل تا فروپاشی این دولت به خوانندگان ارائه دهد.
باوندیان از پرنفوذترین حکومت‌های محلی در شمال ایران
وی در ادامه درباره نحوه فصل‌بندی این کتاب گفت: کتاب در شش فصل تنظیم شده است که در فصل نخست، به معرفی منابع تاریخی و کتاب‌های علمی درباره تاریخ نزاری‌ها و در فصل دوم، به تاریخ تشکیل و روابط این حکومت با سایر حکومت‌های محلی شمال ایران پرداخته شده است. ارتباط نزاریان با باوندیان (حکومتی که در قرن 5 و 6 از پرنفوذترین حکومت‌های محلی در شمال ایران بودند و در ابتدا زردشتی، بعد سنی و در نهایت 12 امامی شدند) موضوع فصل سوم این کتاب را تشکیل می‌دهد.
به گفته شارکوزی، ریشه‌ها و دلایل اعلام قیام نزاری‌ها، موضوع فصل چهارم و بیان تاریخ حکومت «حسن سوم» یا «حسن نو مسلمان»، آخرین رهبر نزاری‌ها، محتوای فصل پنجم کتاب را تشکیل می‌دهند و در نهایت، اطلاعاتی در رابطه با سیستم اداری، اقتصادی و نشان‌دادن تغییرات مرزهای جغرافیایی نزاری‌ها با ترسیم سه نقشه جغرافیایی، محتوای فصل ششم این کتاب را شامل می‌شود.
ارتباط نزاریان و باوندیان، ائتلافی ضد سلجوقی بود
رئیس انجمن دوستی ایران ـ مجارستان در بخش دیگری از سخنانش به مهم‌ترین نکات و موضوعاتی که درباره این فرقه و حکومت محلی به آنها دست یافته و در کتابش نیز به آن اشاره داشته، توضیح داد: موضوع ارتباط قوی بین نزاری‌ها و باوندیان در دوره سلجوقیان با وجود تفاوت دینشان، نخستین موضوع مهم این کتاب را تشکیل می‌دهد که در ابتدای تشکیل این حکومت از دوره حسن صباح و کیابزرگ امید به وجود آمد.
موضوعی که برخلاف گفته برخی مورخان درباره انزوای این حکومت از سایر حکومت‌های محلی بوده است. در این کتاب «تحت فشار قرار دادن سلسله سلجوقیان» دلیل اصلی این همکاری و ائتلاف عنوان شده است. به عبارتی، این اتحاد به هیچ عنوان ریشه مذهبی نداشته بلکه اتحادی واقع‌بینانه و با هدفی مشترک بر علیه سلجوقیان بوده و این اتحاد ضد سلجوقی تا وفات کیابزرگ امید (سال 1338) ادامه داشت.
«اعلام قیام حسن دوم در سال 1164 میلادی» دومین موضوع مهم این کتاب است که این پژوهشگر اسماعیلی به آن اشاره کرد و عنوان کرد: در این سال، «حسن دوم» که دو سال پیش در الموت به قدرت رسیده بود، اعلام قیام کرد. به طوری که امروزه در مناطقی مثل افغانستان و بدخشان درباره این حادثه مهم تاریخی، اشعار و ابیاتی سروده شده اما تا به حال کسی به بررسی دلایل تاریخی این قیام نپرداخته است. (حسن دوم کسی‌که اعلام کرد تمام قوانین قرآن کریم دیگر اعتباری ندارد و خود را امام نامید و برای خود مسئولیت کامل تمام اسماعیلیان دنیا را قائل شد.)
شارکوزی درباره دلایل این قیام که در کتاب به صورت مشروح بیان شده چنین گفت: دلایل پشت پرده زیادی در رابطه با ریشه‌یابی این قیام وجود دارد. از جمله این‌که حسن دوم، وجود رقیبی به نام «حسن‌بن نام آور دیلمی»، شوهر خواهرش و فرمانده دژ لمبسر (دومین قلعه مهم منطقه دیلمان) که به گفته رشیدالدین ریشه آل بویه داشته، احساس کرده بود و خطر کودتای این فرمانده و حاکم شدن ایدئولوژی آل بویه، وی را مجبور به چنین قیامی کرد.
وی در ادامه، به بیان دلیل دیگر قیام حسن دوم پرداخت و گفت: با توجه به حملات مکرر باوندیان به رهبری شاه‌غازی رستم علیه دیلمیان با هدف از بین‌بردن نزاریان، حسن دوم خطر فروپاشی نزاریان را در نظر گرفت و در ایجاد قیامی مصمم‌تر شد.
ائتلافی که بین نزاری‌ها و مغولان صورت گرفت
موضوع مهم دیگری که نویسنده این کتاب به آن اشاره کرد، مربوط به سال‌های آخر تاریخ دولت نزاری‌ها در دوره «حسن سوم» (حسن نومسلمان) بود.
وی در این‌باره گفت: دوره حمله مغول‌ها، دوره مهمی بود که چنگیزخان تمام آسیای مرکزی و شهرهایی چون نیشابور، مرو، همدان و غیره را نیست و نابود کرد و نزاری‌ها اگرچه در طی حمله نخست مغولان، نقش زیادی نداشتند اما بعدها به متحدی برای مغول‌ها تبدیل شدند و چنانکه از «دیوان قائمیات»، سروده «حسن محمود کاتب» (از سرایندگان اسماعیلی مذهب سده هفتم هجری) و قصاید آن بر می‌آید، نزاریان در این دوره با مغول‌ها درهای دوستی و همکاری با همدیگر را می‌گشایند و روابط عمیقی بین آنها شکل می‌گیرد که بعدها به دلایلی، مشکلاتی بین آنها به وجود می‌آید.
شاکوزی در انتها با بیان این نکته افزود: تمام تلاش من در این کتاب بر این بوده است تا عامل ایدئولوژی‌گری را درباره تحلیل حکومت نزاری‌ها کنار بگذارم و صرفا با دیدی تاریخی به بیان حوادث و دلایل آن بپردازم و درباره تشکیل، روابط و سقوط این حکومت، اطلاعات موثق و علمی ارائه دهم.
روایتی از حکومت نزاری‌های اسماعیلیاز یک ایرانشناس مجاری
در این نشست شارکوزی به بیان مطالبی درباره حکومت 160 ساله نزاری‌های اسماعیلی و محتوای کتاب در دست تالیفش با عنوان «مطالعات نوین نزاری» که مبنای این نشست بود، پرداخت و گفت: مناطق شمالی ایران مانند طبرستان از جمله مناطقی بوده‌اند که در دوره اسلامی تمام فرقه‌های اسماعیلیان از جمله «فاطمی»، «قرمطی» و «نزاری» در آنجا حضور داشتند. حکومت نزاریان اسماعیلی، حکومتی بود که از سوی «حسن صباح» تشکیل و به مدت 160 سال دوام داشت و دوره‌های پر فراز و نشیبی را از سر گذارند.
این ایرانشناس در ادامه درباره کتاب مذکور بیان کرد: این کتاب، پروژه علمی بود که هدف از آن، درک این فرقه به عنوان یک حکومت محلی، بیان همکاری‌ها، تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها با سایر حکومت‌های محلی در شمال ایران، ارائه اطلاعاتی درباره تاریخ و ارتباطات تجاری، اقتصادی، سیاسی این فرقه از دوره حسن صباح تا فروپاشی الموت به دست مغولان است.
شارکوزی توضیح داد: این کتاب که قرار است به زودی از سوی «موسسه مطالعات اسماعیلی لندن» به زبان انگلیسی چاپ شود، از لحاظ متدولوژی و روش، از منابع کتابی، سکه‌شناسی، باستان‌شناسی و همچنین منابع جدیدی که تا به حال درباره نزاری‌ها چندان مورد توجه نبوده‌اند استفاده شده تا اطلاعاتی را از تشکیل تا فروپاشی این دولت به خوانندگان ارائه دهد.
باوندیان از پرنفوذترین حکومت‌های محلی در شمال ایران
وی در ادامه درباره نحوه فصل‌بندی این کتاب گفت: کتاب در شش فصل تنظیم شده است که در فصل نخست، به معرفی منابع تاریخی و کتاب‌های علمی درباره تاریخ نزاری‌ها و در فصل دوم، به تاریخ تشکیل و روابط این حکومت با سایر حکومت‌های محلی شمال ایران پرداخته شده است. ارتباط نزاریان با باوندیان (حکومتی که در قرن 5 و 6 از پرنفوذترین حکومت‌های محلی در شمال ایران بودند و در ابتدا زردشتی، بعد سنی و در نهایت 12 امامی شدند) موضوع فصل سوم این کتاب را تشکیل می‌دهد.
به گفته شارکوزی، ریشه‌ها و دلایل اعلام قیام نزاری‌ها، موضوع فصل چهارم و بیان تاریخ حکومت «حسن سوم» یا «حسن نو مسلمان»، آخرین رهبر نزاری‌ها، محتوای فصل پنجم کتاب را تشکیل می‌دهند و در نهایت، اطلاعاتی در رابطه با سیستم اداری، اقتصادی و نشان‌دادن تغییرات مرزهای جغرافیایی نزاری‌ها با ترسیم سه نقشه جغرافیایی، محتوای فصل ششم این کتاب را شامل می‌شود.
ارتباط نزاریان و باوندیان، ائتلافی ضد سلجوقی بود
رئیس انجمن دوستی ایران ـ مجارستان در بخش دیگری از سخنانش به مهم‌ترین نکات و موضوعاتی که درباره این فرقه و حکومت محلی به آنها دست یافته و در کتابش نیز به آن اشاره داشته، توضیح داد: موضوع ارتباط قوی بین نزاری‌ها و باوندیان در دوره سلجوقیان با وجود تفاوت دینشان، نخستین موضوع مهم این کتاب را تشکیل می‌دهد که در ابتدای تشکیل این حکومت از دوره حسن صباح و کیابزرگ امید به وجود آمد.
موضوعی که برخلاف گفته برخی مورخان درباره انزوای این حکومت از سایر حکومت‌های محلی بوده است. در این کتاب «تحت فشار قرار دادن سلسله سلجوقیان» دلیل اصلی این همکاری و ائتلاف عنوان شده است. به عبارتی، این اتحاد به هیچ عنوان ریشه مذهبی نداشته بلکه اتحادی واقع‌بینانه و با هدفی مشترک بر علیه سلجوقیان بوده و این اتحاد ضد سلجوقی تا وفات کیابزرگ امید (سال 1338) ادامه داشت.
«اعلام قیام حسن دوم در سال 1164 میلادی» دومین موضوع مهم این کتاب است که این پژوهشگر اسماعیلی به آن اشاره کرد و عنوان کرد: در این سال، «حسن دوم» که دو سال پیش در الموت به قدرت رسیده بود، اعلام قیام کرد. به طوری که امروزه در مناطقی مثل افغانستان و بدخشان درباره این حادثه مهم تاریخی، اشعار و ابیاتی سروده شده اما تا به حال کسی به بررسی دلایل تاریخی این قیام نپرداخته است. (حسن دوم کسی‌که اعلام کرد تمام قوانین قرآن کریم دیگر اعتباری ندارد و خود را امام نامید و برای خود مسئولیت کامل تمام اسماعیلیان دنیا را قائل شد.)
شارکوزی درباره دلایل این قیام که در کتاب به صورت مشروح بیان شده چنین گفت: دلایل پشت پرده زیادی در رابطه با ریشه‌یابی این قیام وجود دارد. از جمله این‌که حسن دوم، وجود رقیبی به نام «حسن‌بن نام آور دیلمی»، شوهر خواهرش و فرمانده دژ لمبسر (دومین قلعه مهم منطقه دیلمان) که به گفته رشیدالدین ریشه آل بویه داشته، احساس کرده بود و خطر کودتای این فرمانده و حاکم شدن ایدئولوژی آل بویه، وی را مجبور به چنین قیامی کرد.
وی در ادامه، به بیان دلیل دیگر قیام حسن دوم پرداخت و گفت: با توجه به حملات مکرر باوندیان به رهبری شاه‌غازی رستم علیه دیلمیان با هدف از بین‌بردن نزاریان، حسن دوم خطر فروپاشی نزاریان را در نظر گرفت و در ایجاد قیامی مصمم‌تر شد.
ائتلافی که بین نزاری‌ها و مغولان صورت گرفت
موضوع مهم دیگری که نویسنده این کتاب به آن اشاره کرد، مربوط به سال‌های آخر تاریخ دولت نزاری‌ها در دوره «حسن سوم» (حسن نومسلمان) بود.
وی در این‌باره گفت: دوره حمله مغول‌ها، دوره مهمی بود که چنگیزخان تمام آسیای مرکزی و شهرهایی چون نیشابور، مرو، همدان و غیره را نیست و نابود کرد و نزاری‌ها اگرچه در طی حمله نخست مغولان، نقش زیادی نداشتند اما بعدها به متحدی برای مغول‌ها تبدیل شدند و چنانکه از «دیوان قائمیات»، سروده «حسن محمود کاتب» (از سرایندگان اسماعیلی مذهب سده هفتم هجری) و قصاید آن بر می‌آید، نزاریان در این دوره با مغول‌ها درهای دوستی و همکاری با همدیگر را می‌گشایند و روابط عمیقی بین آنها شکل می‌گیرد که بعدها به دلایلی، مشکلاتی بین آنها به وجود می‌آید.
شاکوزی در انتها با بیان این نکته افزود: تمام تلاش من در این کتاب بر این بوده است تا عامل ایدئولوژی‌گری را درباره تحلیل حکومت نزاری‌ها کنار بگذارم و صرفا با دیدی تاریخی به بیان حوادث و دلایل آن بپردازم و درباره تشکیل، روابط و سقوط این حکومت، اطلاعات موثق و علمی ارائه دهم.
نظر شما