به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، در کتاب «ادوار شعر فارسی»، در فصل ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، درباره اشعار بهار گفته است: «اگر دو نهنگ بزرگ از شط شعر بهار بخواهيم صيد كنيم، يكي مساله «وطن» است و ديگري «آزادي». بهترين ستايش‌ها از آزادي (در همان چشم‌انداز بورژوايي قضيه) در آثار بهار وجود دارد و زيباترين ستايش‌ها از مفهوم وطن، باز هم در ديوان او به چشم مي‌خورد. بهار به سبب آگاهي نسبتا وسيعي كه از گذشته ايران داشت و به علت هيجان و شيفتگي عاطفي‌اي كه نسبت به گذشته ايران در او بود، بهترين مديحه‌سراي «آزادي» و «وطن» -در بافت بورژوايي آن- است؛ وطن‌پرستي در حد اعلاي آن، نه شوونيزم گاهگاهي دوره رضاشاهي.» (ص 35 و 36)
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از این کتاب درباره تلقي قدما از وطن مي‌گويد: «تلقي قدما از وطن به هيچ‌وجه همانند تلقي‌اي نيست كه ما بعد از انقلاب كبير فرانسه از وطن داريم. وطن براي مسلمانان يا دهي و شهري بوده كه در آن متولد شده بودند يا همه عالم اسلامي، كه نمونه خوب آن در اقبال لاهوري ديده مي‌شود. به نظر من اقبال لاهوري بهترين تصويركننده انترناسيوناليسم و جهان‌وطني اسلامي است:
از عراق و روم و ايرانيم ما
شبنم يك صبح خندانيم ما...
چون نگه نور دو چشميم و يكيم...
اين انترناسيوناليسم بدون شعار و با بينشي شاعرانه بيان شده است. اصولا بينش جامعه اسلامي انترناسيوناليستي است و در اصالت و صحت حديث‌هايي چون «حب الوطن من الايمان» جاي شك است. به هر حال، يكي از تم‌ها و درونمايه‌هاي اصلي شعر اين دوره تم وطن است و اين مفهوم صرفا با ادبيات اين دوره (مشروطيت) آغاز مي‌شود.» (ص 36 و 37)
دكتر شفيعي درباره مفهوم جدید «آزادي» نيز مي‌گويد: «سخن از آزادي و اين كلمه را گفتن، با مشروطيت شروع مي‌شود. قبل از مشروطه، مفهوم آزادي كه مترادف دموكراسي غربي است، به هيچ وجه وجود نداشت. آزادي –به معناي دموكراسي غربي- با مشروطيت آغاز مي‌گردد و اين تفكر حاصل انقلاب كبير فرانسه (بعد از 1789) و انقلاب صنعتي انگلستان (از حدود 1750 به بعد) و پي‌آمدهاي آن است. براي ملل قديم كلمه آزادي به مفهوم دموكراسي نبوده است. مثلا منظور مسعود سعد سلمان از آزادي، رهايي از زندان «ناي» است نه چيز ديگر. شعر اين دوره پر از كلمه آزادي به معناي جديد آن است:
با شه ايران ز آزادي سخن گفتن خطاست
كار ايران با خداست» (ص35)
اين قطعه انتقادی دوران مشروطه كه استاد زبان و ادبيات فارسي از بهار نقل مي‌كند، يكي از قطعات ملك الشعرا است كه انتقادي به وضعيت آن دوران است. گزیده‌ای از این ابیات بدین صورت است که:
مذهب شاهنشه ایران ز مذهب‌ها جداست
کار ایران با خداست
شاه مست و شیخ مست و شحنه مست و میر مست
مملکت رفته ز دست
هر دم از دستان مستان فتنه و غوغا به پاست
کار ایران با خداست
مملکت کشتی، حوادث بحر و استبداد خس
ناخدا عدل است و بس
پادشه خود را مسلمان خواند و سازد تباه
خون جمعی بی‌گناه
ای مسلمانان! در اسلام این ستم‌ها کی رواست؟
کار ایران با خداست
هرچه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست
کار ایران با خداست
دکتر شفیعی کدکنی در توضیح چگونگی نوشته شدن این کتاب در بخش «قبل از هر چیز دیگر» می‌نویسد: «مباحث این کتاب، عین گفتارهایی است که در کلاس درس، من، برای دانشجویان مطرح کرده‌ام و آنها تا پایان سال، هر روز، فرصت آن را داشته‌اند که در باب هر جزء این گفتارها، گوینده را مورد سوال و جواب قرار دهند. اینها عین عباراتی است که بر زبان من جاری شده است و دانشجویان روی نوار آورده‌اند و بعد خودشان آن را، از نوار، به اصطلاح، پیاده کرده‌اند و از آنجا که عین گفتارهای کلاس درس است، گاه، عبارات آن بریده و مقطع می نماید و من نخواستم این ویژگی کار را اصلاح کنم.»
کتاب «ادوار شعر فارسی» نخستین بار در سال 80 در انتشارات سخن منتشر شده، و هفتمین چاپ آن، در سال 90 انجام شده که با قیمت 4500 تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
جمعه ۱۶ آبان ۱۳۹۳ - ۰۷:۳۰
نظر شما