محمد اللهیاری در ابتدای این مراسم با اشاره به برخی مشکلات و موانع موجود در ایجاد فرهنگ کتابخوانی، نقش کتابخانه‌ها را در این میان موثر ارزیابی کرد و گفت: در حال حاضر افزون بر سه‌هزار و 200 کتابخانه عمومی در سراسر کشور وجود دارد و این امر یادآور ضرورت توجه بیش از پیش به کتابخانه‌هاست. از طرف دیگر، در بخش‌های مربوط به کتاب در خبرگزاری‌ها، موضوع کتاب و اقتصاد نشر، نسبت به موضوع ترویج کتابخوانی در اولویت قرار گرفته است. از این‌رو این جلسه به منظور کمک به شناساندن کتابخانه و نقش رسانه در این حوزه و همچنین ارتقاء جایگاه کتابخوانی در رسانه‌ها تشکیل شده است.
نشانه‌های وجود فرهنگ کتابخوانی در جوامع
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: همان‌طور که در گفت‌وگوهای دیگر هم عرض کردم، وضعیت مطالعه در کشور را ضعیف، بد و اسف بار عنوان کردم؛ از من پرسیدند «آیا این نظر ر بر اساس آمار سرانه مطالعه عنوان می‌کنید؟»، گفتم خیر، چراکه اصلا آمار دقیقی از این موضوع در دست نیست؛ جامعه‌ای که در آن فرهنگ مطالعه رواج داشته باشد، دارای سه نشانه است.
مختارپور در تشریح این نشانه‌ها گفت: اولین نشانه، شمارگان بالای کتاب در جامعه است که اگر ما مجموعه کتاب‌ها را روی هم بگذاریم، متوسط شمارگان ما بر اساس برخی گزارش‌ها 750 نسخه است و این در حالی است که متوسط شمارگان کتاب در سال 75 به حدود پنج‌هزار جلد می‌رسید.
وی دومین نشانه را میزان مراجعه به کتابخانه‌ها عنوان کرد و ادامه داد: البته میزان مراجعه به کتابخانه‌ها به معنای میزان امانت کتاب است، و نه تنها استفاده قرائتخانه ای از کتابخانه. متاسفانه در حال حاضر تنها، 2.5 نفر در کشور ما عضو کتابخانه‌ها هستند، که از این بین تعداد معدودی اعضای فعال کتابخانه محسوب می شوند و این درحالی است که بر اساس جمعیت موجود باید حداقل 15 میلیون عضو کتابخانه در کشور داشته باشیم.
مختارپور همچنین وجود گفتمان کتاب و کتابخوانی در جامعه را سومین نشانه رشد کتابخوانی در جامعه عنوان کرد و گفت: در کشور ما گفتمان کتاب و کتابخوانی در فضای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور مشهود نیست و حتی در عرصه فرهنگی، در محصولات رادیو تلویزیون و همین‌طور گفتمان مسئولان نشانه‌ای از دغدغه فرهنگ مطالعه نیست؛ مثلا سینما، تنها فیلمی که موضوع کتاب را آن هم به‌صورت فرعی مطرح می‌کند، فیلم «هامون» است که حدود 20 سال پیش تولید شده است.
موانع، چالش‌ها، پیشنهادها و راهکارهای از دیدگاه اصحاب رسانه
در ادامه این نشست اهالی رسانه نظرات، پیشنهادها و راهکارهای خود برای ترویج فرهنگ مطالعه در کشور بیان کردند. برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور نخبگان و پیشکسوتان با همکاری نهاد و رسانه‌های تخصصی در حوزه کتاب، مطرح کردن مسائل چالش برانگیز پیش روی نهاد با رسانه‌ها برای انجام کار رسانه‌ای، از میان برداشتن فاصله بین نخبگان و پیشکسوتان حوزه کتاب و کتابداری با رسانه‌ها از سوی نهاد و همین‌طور همراه شدن خبرنگاران حوزه کتاب در سفرهای استانی مسئولان نهاد به‌صورت دوره‌ای از جمله مسائل و پیشنهادهایی بود که از سوی خبرگزاری کتاب ایران در این مراسم مطرح شد.
همچنین مباحثی همچون استفاده از کتابداران متخصص، ایجاد محافل کتابخوانی، در نظر گرفتن بسترهایی همچون کتاب الکترونیک، ایجاد احساس نیاز به منظور رفتن به سمت مطالعه، ایجاد تمهیداتی برای جذب کودکان به کتابخانه‌ها، و ... از دیگر موضوعاتی بود که از سوی خبرنگاران حاضر مطرح شد.
کمرنگ شدن کارکرد کتابخانه‌های عمومی
در ادامه مجید صحاف، طی ارائه گزارشی آسیب شناسانه، به کارکرد کتابخانه‌های عمومی اشاره کرد و گفت: در سال‌های 1392 و 1389، از میان بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تهران، در سال 92، عضویت در کتابخانه‌ها رشد 48 درصدی داشته است. با این حال در هر دو نظرسنجی، کتابفروشی‌ها، نمایشگاه‌ها، امانت کتاب از دوستان، نسبت به استفاده و امانت از کتابخانه، اولویت داشته است.
صحاف با ارائه آمارهایی از سالیان مختلف، یادآور شد: در حال حاضر تنها 16 درصد اعضاء از کتابخانه‌ها استفاده می‌کنند، که نشان دهنده وضعیت بد ترویج کتاب، حتی در میان اعضاء کتابخانه‌هاست. وی در ادامه به ارائه راهکارهایی برای احیاء کارکرد ترویجی کتابخانه پرداخت.
وجود 500 کتابخانه تک کتابدار در کشور
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، پس از شنیدن آرا و نظرات مختلف برای آگاهی اصحاب رسانه از اتفاقات جاری در نهاد و کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور به ذکر نکاتی پرداخت و گفت: نکاتی که درباره استفاده از کتابداران متخصص در کتابخانه‌ها مطرح شد بسیار صحیح است و شکی در آن نیست. اما جالب است که بدانید که ما نزدیک به 500 کتابخانه داریم که تک کتابدار هستند؛ یعنی نگهبان، نظافتچی، مسئول ثبت، امانت، و سازماندهی کتاب در این کتابخانه‌ها بر عهده یک نفر است. همچنین بیش از 60 درصد کتابداران ما خانم هستند، که اگر ازدواج کنند، مرخصی ازدواج نمی‌روند، چراکه اگر حتی شخص بخواهد از مرخصی استحقاقی‌اش استفاده کند، کتابخانه بسته می‌ماند و در این‌صورت از کار بی‌کار خواهد شد.
مختارپور ادامه داد: تا یک ماه گذشته حقوق کتابداران روستایی ما 250 هزار تومان بوده و برای اینکه این مبلغ توجیه داشته باشد، برای آنها سه ساعت کاری در روز تعیین کردیم، اما عملا دیده‌ایم که این کتابداران با حضور دانش‌آموزان در کتابخانه، تمام هشت ساعت کاری خود را در کتابخانه‌ها حضور داشته‌اند.
توجه به موقعیت و جغرافیای منطقه برای ارسال کتاب
مختارپور، موضوع مطرح شده مبنی بر عدم استفاده از برخی منابع موجود در کتابخانه‌ها را تأیید و اظهار کرد: بیش از 75 درصد از کتاب‌هایی که در کتابخانه‌های ما وجود دارد، مورد استفاده مراجعه کنندگان قرار نمی‌گیرد چراکه در انتخاب منابع، به سطح تحصیلاتی، زبان، و قومیت منطقه توجه نشده است؛ مثلا در کتابخانه‌های منطقه کردستان کتابی به زبان کردی وجود نداشت یا به برخی روستاها کتاب‌های تخصصی ارسال می‌شده است.
وی اظهار کرد: در سال 44 که اولین قانون کتابخانه‌ها در کشور ما تصویب شد، 1.5 درصد درآمد شهرداری‌ها به کتابخانه‌ها تعلق می‌گرفت. در سال 54 این امر منتفی شد و بعد از انقلاب در سال 83 تصویب شد که حداقل نیم درصد از درآمد شهرداری‌ها به کتابخانه‌ها اختصاص یابد. جالب است بدانید که در سال 92، تنها 7 درصد از این نیم درصد به کتابخانه‌ها پرداخت شد. یعنی از مجموع چیزی نزدیک به 300 میلیارد، تنها 20 میلیارد تومان در سراسر کشور وصول شد. البته اینها هیچکدام نه رافع مسئولیت ما و نه نافی تلاش ماست.
پیگیری پیشنهادهای ارائه شده از سوی نهاد
همچنین علیرضا مختارپور در حاشیه این مراسم در گفت‌وگو با ایبنا درباره هدف از برگزاری این هم‌اندیشی اظهار کرد: عقیده من بر این است که ما هرقدر نهاد را نظرات و انتقادات مشفقانه کسانی که با فرهنگ و کتاب ارتباط دارند بهره‌مند کنیم و هرقدر بتوانیم از عقل‌های اصحاب فرهنگ و رسانه استفاده کنیم، خود را به بهترین تصمیم‌گیری‌ها مجهز خواهیم کرد. ما در دوره جدید بنا داریم ک به‌صورت مجرد و در جزیره‌های سازمانی و محدود خشک اداری خودمان تصمیم نگیریم و حتما برنامه‌هایمان را با هم در میان بگذاریم و با دریافت نظرات و پیشنهادها، کار خودمان را اصلاح کنیم.
وی همچنین در توضیح اینکه «نتیجه برگزاری این مراسم، چقدر با اهداف برگزاری آن متناسب بوده؟»، گفت: امشب من به واقع نتیجه خوبی از این هم‌اندیشی گرفتم و الان احساس خوبی دارم؛ چراکه دیدم تمام دوستان ما با وجود گرایش‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در جمعی دوستانه، خیلی صادقانه، شفاف و صریح و با جسارت و خلاقیتی که واقعا از یک خبرنگار فرهنگی انتظار می‌رود، نظراتشان را گفتند.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های کشور با اشاره به ادامه‌دار بودن این جلسات گفت: البته این اولین جلسه برای هم‌اندیشی با اصحاب رسانه بود و در ادامه مسلما مهارت بیشتری پیدا خواهیم کرد که در مورد موضوعات بیشتری صحبت کنیم، به نتیجه برسیم و به سراغ موضوع بعدی برویم و این جلسات با حضور این افراد و افراد دیگری که به این جمع ما اضافه خواهند شد، ادامه پیدا می‌کند؛ زمانی که افراد بدانند در ماه آینده جلسه دیگری برگزار خواهد شد، قطعا در این زمینه فکر و کمک بیشتری خواهند کرد.
مختارپور در پایان اعلام کرد: هر نوع تسهیلات و امکاناتی و گزارشی که دوستان خبرنگار برای تهیه گزارش و حتی بررسی وضع نهاد بخواهند، ما خالصانه در اختیارشان قرار می‌دهیم تا این جلسات پربارتر ادامه پیدا کند.
نظر شما