به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) موضوع چهل و دومین شماره نشریه الکترونیکی گذرستان به زندان قصر و بررسی سرنوشت این قصر قجری اختصاص داده شده است.
 
مقاله‌های این شماره با عناوین «سخن نخست»، «ایران از چه زمانی زندان‌دار شد؟»، «عشرتکده قجری که زندان پهلوی شد»، «وزیر دربار رضاشاه از قربانیان زندان قصر»، «ما زندانی سیاسی بودیم»،‌ «گفت‌و‌گو با رئیس زندان قصر در دهه 40»،‌ «جعفر شجونی: مغز رئیس زندان قصر را گربه خورد» و «خاطرات عزت‌الله انتظامی از زندان قصر» مشخص شده‌اند.

همچنین «یادی از رنج‌های زندان قصر»، «افراد زیادی در زندان قصر شهید شدند»،‌ «زندان قصر به روایت محبوسین»،‌ «گفت‌وگو با نویسنده کتاب دیوارنوشته‌های زندان قصر»، «جريانات زندان قصر در مصاحبه با محمد مهدی عبدخدايى»،‌ «رد پای ادبیات در زندان قصر» و «خاطره‌ای از زندان قصر» برخی دیگر از عناوین این شماره هستند.

 در «سخن نخست» می‌خوانیم: «زندان قصر از زمان ساخت آن به عنوان قصر تفریحی شاهان قاجارها تبدیل شدن آن به اولین زندان مدرن به سبک جدید، در دوره استبداد رضا خانی، تاریخ تحولِ بی‌نظیری را از اوج اقتدار و زیبایی تا حضیض ذلت و خواری تجربه کرده است. به مناسبت یازدهم آذر سالروز تاسیس زندان قصر در سال 1308 چهل و دومین شماره گذرستان را به بررسی سرنوشت غم‌انگیز این قصر قجری اختصاص دادیم. اگرچه با موزه‌شدن زندان قصر در چهاردهم آبان 1391  در نهایت این عمارت تاریخی  عاقبت بخیر شد. اما بررسی سرنوشت  آن به عنوان آنکه چه رویدادهایی بر ایران می‌گذرد که یک عمارت از قصر شاهان به  شکنجه گاهی برای چهار نسل از مبارزان در عصر پهلوی اول و دوم تبدیل می شود حائز اهمیت است.»

عبدخدایی از روس‌هایی می‌گوید که در زندان قصر نماز می‌خواندند

جزییات زندان قصر از زبان محمدمهدی عبدخدایی، فعال سیاسی که  هم‌اکنون دبیر کل جمعیت فدائیان اسلام است در این شماره از مقاله‌ها خواندنی است که در آن چنین آمده است: «اين زندان به لحاظ برخورد آراء و عقايد وضع خاصى داشت؛ كسانى‌ كه از شوروى برگشته بودند، اعتقادات مذهبى داشتند. حضور من در آنجا موجب شد كه آنها نماز بخوانند، اگرچه روزه نمى‏‌گرفتند؛ همين زندانيان معاود، در شبهاى تاسوعا و عاشورا روضه‌‏خوانى به راه بيندازند؛ حضور بحث‌هاى اعتقادى شروع بشود. مهندس نادر شرمينى، كه مى‏‌گفتند مترجم تاريخ تمدن شوروى و نظريات ماركس و لنين است كلاسى گذاشته بود كه در آن كلاس ماترياليسم ديالكتيك، ماترياليسم تاريخى و ماركسيسم درس مى‏‌داد. من در اين كلاس شركت كردم. چون من اشكال مى‏‌گرفتم، بعد از چند جلسه عذرم را خواستند. البته كلاس به طور مخفى بود.»

ماجرای تغییر کاربری زندان قصر از عمارت ییلاقی تا زندانی برای محبوسان

«هیچ کس نمی‌داند چرا قصری که خشت اولش را دومین شاه قاجار به زمین گذاشت و جوانان اصیل ایل قاجار مصالحش را با دست‌های خودشان از تپه نسبتا رفیع به بالا بردند، تبدیل به نخستین زندان نظمیه رضاشاه پهلوی شد؟ قصری که به همراه عمارت بادگیر مبلغ ۴۰۰ هزار تومان از هزینه جاری مملکتی صرف ساخت آن شد. اما این را می‌دانیم که فتحعلی‌شاه خودش دستور ساخت این قصر را در خارج از باروهای تهران داد و چنانچه معیرالممالک در کتاب یادداشت‌هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین شاه قاجار نقل می‌کند به همین دلیل نیز نامش قصر قاجار گذاشته شد. در ذیل وقایع سال ۱۲۱۳ قمری در کتاب «ماثر السطانیه» آمده است: «... [در این سال] رای جهان آرای پادشاه اقتضای آن کرد که قطعه زمینی عبیرآگین را که در نیم فرسنگی شهر طهران واقع بود، باغی چون باغ خلد برین، مشحون به انواع اشجار و ریاحین ساخته و بر ذروه تلی، چون توده عنبرسارا که در آنجا واقع بود، سرائی دلگشا سازند، حکم قضا، امضاء نافذ گشت...

در کتاب گزیده تاریخ تهران نقل شده است که عمارت قصر بالای تپه بود و به رسم آن زمان اتاق‌های تنگ و تاریک داشته؛ در پایین تپه استخر و باغ بوده است. شاید همین اتاق‌های تنگ و تاریک فراوان و دیوارهای بلند این عمارت بود که در نظر کسانی چون محمد درگاهی می‌توان آن را به عنوان زندان تغییر کاربری داد.» این قسمتی از  مقاله‌ «عشرتکده قجری که زندان پهلوی شد» به نویسندگی فرزانه ابراهیم‌زاده است که در ارتباط با وجه تسمیه زندان قصر نوشته شده است.

چهل و دومین شماره نشریه الکترونیکی «گذرستان» در پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به نشانی http://gozarestan.ir قرار گرفته است.