خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- نجفعلی میرزایی: مطالعه روند کلی صنعت نشر ایران نشان از سیر رو به اُفول و رکود کتاب دارد. تمام شاخص‌های نشر در حوزه‌های کتاب‌آفرینان و نویسندگان، پدیده‌های خطرناکی از قبیل کتاب و نشر زرد و کتابسازی، انتحال و سرقت ادبی، همچنین سستی محتوای کتاب‌ها، فقدان چاپخانه‌ها در اغلب استان‌های کشور، ضعف زیرساخت‌های حقوقی و قانونی نشر و کتاب، سقوط آزاد شمارگان کتاب، نابسامانی اوضاع نشر و ناشران، سطح نازل مطالعه و کتابخوانی، معادلات نامتوازن ترجمه در قیاس با کتاب‌های با کیفیت تولید داخل که به آشفتگی فرهنگی و تضعیف ارزش‌های بومی به‌ویژه در قشر کودک و نوجوان منجر می‌شود و کم مایگی جریان‌های نقد، ویرایش و دیگر حلقه‌های جریان نشر و کتاب، در حالت هشدار است.

در این وانفسای نشر ایران تمام جامعه مدنی نشر و کتاب و البته قبل از آن، تمام دولت و نهادهای متولی کتاب مسئولیت‌های سنگینی بر عهده دارند. درک این وضعیت‌های خطرناک و هم‌اندیشی‌های بسیار جدی با رویکرد راهبردی و استراتژیک و نگاه جورچینی به دنبال بررسی راه‌حل‌های بُرون‌رفت از رکود که ترجیحاً باید از دستبرد حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای به‌دور باشد، کار آنی و غیرقابل اغماض در این حوزه است.

به اقتضای ارتباط کاری‌ام با معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی احساس می‌کنم این معاونت دست تنها مانده است. امکانات و بودجه این معاونت هیچ تناسبی با نقش محوری و بنیادین کتاب در کلیت ماجرای فرهنگ کشور و تأکیدهای مکرر و بسیار حیات‌بخش مقام معظم رهبری و اقتضاهای طبیعی تلاش همدلانه همه بدنه دولت برای بُرون‌رفت از رکود تاریخی و بسیار خطرناک کنونی ندارد.

بُرون‌رفت از رکود کنونی و نجات دادن نشر ایران از ورشکستگی کاری نیست که بتوان آن را به فرداهای دور حواله داد. این اتفاق چیزی نیست که در این دولت ایجاد شده باشد. متأسفانه آسیب‌های مزمن کتاب در ایران به سالیان دور باز می‌گردد. بسیاری از ابعاد این حادثه به جریان هدفمندی یارانه‌ها باز می‌گردد. در بسیاری از بخش های دیگر اقتصادی برای پیشگیری از زلزله‌های بزرگ در آن‌ها با تدابیری بسیار ویژه از فروپاشی‌های بزرگ جلوگیری شد. اما به نظر می‌رسد تا این لحظه دست کم تا جایی که بنده بررسی کردم برنامه مدونی برای خنثی کردن بخشی از تبعات ویرانگر اقتصاد نشر ایران بر اثر هدفمندی یارانه‌ها دیده نشد.

به استثنای نشر دولتی و نیز تعداد بسیار بسیار اندکی از ناشران که با مشکلات بسیاری اما هنوز پا برجا هستند غالب ناشران برای زنده ماندن، دست به اقداماتی زده‌اند که از شأن یک نشر حرفه‌ای به‌دور است.

در همین هفته با دو ناشر ممتاز و تاریخی و بسیار معتبر نشست داشتم. اوضاع آنها در مرز خطر بود. شرایط نشر ایران و نیز وضعیت اقتصادی اهل قلم و نویسندگان کتاب در شرایط بحرانی است. سکوت و مماشات به صلاح هیچ کسی نیست.

حرف اصلی بنده این است که در شرایط بحرانی انتظار از معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای مواجهه با این تهدیدهای ویرانگر و خطرهای بزرگ با بودجه‌های به‌مراتب کمتر از سالیان قبل اصولاً انتظار منطقی نیست. البته می‌دانم صرف تزریق منابع مالی تضمین‌کننده بُرون‌رفت از رکود نیست. این امر هم به منابع آنی و اضطراری مالی و هم به منابع انسانی و برنامه‌های مدون راهبردی و به‌نوعی به مدیریت بحران نیاز دارد. پیداست چنین انتظاری با بسیج عمومی بازوهای قدرتمند دولت و تزریق منابع فوری و ضروری از دیگر بخش‌ها ممکن است.

جناب آقای دکتر صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دست کم بعد از یک سال نیازی به معرفی ندارد. مجتهدی حوزوی و استادی دانشگاهی با کوله‌باری از تجربه عرصه فرهنگ و اندیشه و مدیریت فرهنگی و با شاخص‌های خوب اخلاقی و متانت و سلامت شخصیتی در شرایط کنونی اگر از طرف نظام و لایه‌های فرادست‌تر مورد حمایت جدی قرار گیرند امید به تحول ریشه‌ای قوت خواهد گرفت. امروزه مجموعه بی‌نظیر و کاملاً استثنایی در تیم موسسه خانه کتاب مستقر است. بیش از بیست کتاب‌شناس برجسته و صاحب‌نظر و بیست شخصیت علمی و فکری طراز اول در ترکیب هیأت‌امنا، هیأت‌مدیره، شوراهای جدید، بخش‌های ساختاری تازه تأسیس شده، سردبیران پانزده فصلنامه تخصصی نقد کتاب، دبیران علمی جشنواره‌ها و مدیران لایه‌های مختلف این مؤسسه به عشق و علاقه و اعتماد به جناب دکتر صالحی و نیز باورشان به فرصت‌های مناسب تحول نشر در این دولت و شرایط کنونی دور هم گرد آمده‌اند. اما متأسفانه نبود بودجه و امکانات کافی در موسسه خانه کتاب عواقب وخیمی را در پی خواهد داشت.

جناب آقای دکتر جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم رونمایی از «کتاب‌شناسی ماه» که جامع‌ترین و کامل‌ترین کتاب‌شناسی تاریخ ایران است و با اشراف و مدیریت جناب آقای سیدفرید قاسمی و همکاری مجموعه بسیار برجسته از متخصصان مؤسسه خانه کتاب و مدیریت جناب آقای مجید غلامی‌جلیسه که خود کتاب‌شناسی برجسته و کم‌نظیر و اکنون معاون علمی و پژوهشی موسسه خانه کتاب است و افتتاح مرکز کتاب‌پژوهی ایران و کتابخانه تخصصی کتاب‌پژوهی ایران که هر دو در تاریخ کشور ما نظیر ندارند و پدیده‌های منحصر به فرد دنیای کتاب ما به شمار می‌آیند گفتند که آن روز از شیرین‌ترین  روزهای مدیریتی ایشان است و از تحولات رُخ داده در این مدت کوتاه در خانه کتاب شگفت‌زده شده‌اند.

این امر نشان از این حقیقت دارد  که تیم جناب دکتر جنتی و دکتر صالحی در مدیریت کتاب در مؤسسه خانه کتاب دارای ظرفیت‌های کاملا ویژه است. رصد منصفانه فعالیت‌های خانه کتاب در هفته کتاب سال جاری نشان از اتفاقات خیلی خوبی در عرصه کتاب است. دست کم حکایت‌گر ظرفیت‌های استثنایی این تیم ویژه است. خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب هفته، اطلاع‌رسانی کتاب، مرکز ویرایش، مرکز ترجمه، مرکز نقد کتاب و دیگر بخش‌های مؤسسه با کم‌ترین امکانات گام‌های آغازین تحولی بزرگ را برداشته‌اند. توانایی‌های خود را نشان داده‌اند و اکنون نوبت جناب دکتر حسن روحانی، ریاست محترم جمهوری است که با حمایت ویژه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی این وزارتخانه آن زمینه نقش‌آفرینی بسیار جدی نهادهایی همچون مؤسسه خانه کتاب را برای تدوین طرح و عملیات بُرون‌رفت کتاب ایران از این رکود از به هم ریختن امیدهای پیش آمده پیشگیری کنند. زیرا با این اوضاع کنونی می‌توان فعالیت‌هایی کرد. طبیعی است که فعالیت‌ها هر قدر خوب و  مفید باشند اما از پوسته صنعت نشر و اقتصاد و مدیریت نشر ایران عمیق‌تر نخواهد رفت.

اگر همه باور داریم که فرهنگ ریشه و مبنای اقتصاد و سیاست است که هست و جای تردید ندارد. اگر قبول داریم که کتاب زیرساخت فرهنگ و تمدن است و تمام ابعاد زیست و پایه‌های مدنیت کنونی با کتاب و کتابخوانی نسبتی دارد و بدون ساماندهی جریان کتاب هیچ تحولی در هیچ جایی رخ نخواهد داد که دقیقا این تحلیلات عمیق و درست مقام معظم رهبری است و بارها از سوی ریاست محترم جمهوری و نیز وزیر شایسته و لایق فرهنگ ما مورد تأکید قرار گرفته است حال باید هشدارهای جدی یکی از خادمان کتاب را جدی گرفت و برای نجات این اوضاع و تحول عمیق‌تر در عرصه نشر به دنبال بسیج فرهنگی در سطحی فراتر از معاونت فرهنگی و حتی وزارت فرهنگ باشیم. با امکانات کنونی معاونت فرهنگی امید به هیچ تحول زیرساختی نیست.

در پایان پیشنهاد دارم که طرح تشکیل بانک کتاب ایران برای توسعه اقتصاد نشر کشور به‌عنوان گامی اجتناب‌ناپدیر بررسی شود. این بانک قادر خواهد بود که سرمایه‌های انسانی و اقتصادی حوزه فرهنگ و نشر کشور را جذب و تقویت کند. اهل قلم ایران به طرز دردناکی بی‌سر پناه‌اند. باور این امر مشکل است اما الان بیش از حدود دو سال است که اهل قلم ایران که به مثابه قلب و مغز صنعت نشر ایران‌اند به‌دلیل فقدان بودجه و بدهی های صندوق مربوطه حتی بیمه هم نمی‌شوند. بانک که کارکردی کاملا سرمایه‌گذارانه دارد و  نگاهی با مدیریتی اقتصادی و پولی با شیوه‌های نوین را در درون خود اقتضا می‌کند با صندوق‌های سنتی تفاوت بنیادین دارد. بانک کتاب ایران می‌تواند در زمان کوتاهی سرنوشت اقتصاد نشر ایران را متحول کند.