به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مراسم بزرگداشت «سلیمان حییم»، فرهنگ‌نویس برجسته معاصر و رونمایی از فرهنگ فارسی به عبری سلیمان حییم،‌ شب گذشته، هفتم دی‌ماه 93 به همت مجله بخارا و با همکاری انجمن کلیمیان تهران، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، گنجینه پژوهشی ایرج افشار، نشر فرهنگ معاصر و بنیاد فرهنگی ملت برگزار شد. در این مراسم شخصیت‌های فرهنگی چون آیت‌الله دکتر مصطفی محقق‌داماد، دکتر غلامعلی حدادعادل و نمایندگان سیاسی و فرهنگی کلیمیان ایران به ایراد سخنرانی پرداختند.

بازخوانی الهیات دینی، لازمه زدودن خشونت از چهره ادیان
 آیت‌الله مصطفی محقق داماد در ابتدای این مراسم به اهمیت و جایگاه زبان عبری پرداخت و عنوان کرد: برای تکمیل زبان عربی و درک متون در روزگار فعلی، نیاز شدیدی به شناخت زبان عبری وجود دارد. وی در همین خصوص به ذکر مثا‌ل‌هایی که شباهت این دو زبان تاریخی را مشخص می‌کنند پرداخت و در همین زمینه تالیف فرهنگ فارسی به عبری را بسیار مفید توصیف کرد.

محقق داماد در بخش دیگری از سخنان خود، ضمن اشاره به چهره خشنی که از ادیان در جهان امروز ترسیم می‌شود،‌گفت: برای زدودن این چهره خشن، بازخوانی الهیات ادیان ضروری است؛ چرا که  این امر به آشکار کردن چهره حقیقی دین کمک می‌کند.

وی همچنین متذکر شد که برای بازخوانی الهیات یهودی، آشنایی با زبان عبری ضرورت دارد و به اهمیت کار حییم در ترجمه و کمک به این حوزه، اشاره کرد.

این محقق در بخش پایانی سخنان خود، به گفتارها و آیاتی دینی از تورات نیز اشاره کرد و گفت: این آیات به برادری و برابری میان انسان‌ها دلالت دارند. از جمله آیه ای از تورات (با ذکر تلفظ عبری آن) وجود دارد که تعابیر گوناگونی از معنای آن می‌شود اما سلیمان حییم بهترین ترجمه از آن را به دست داده است: «همنوعت را مانند خودت دوست بدار.»

 ناقوس مرگ زبان فاقد فرهنگ لغات جدید، به صدا درآمده است
غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان دومین سخنران در این مراسم حضور داشت، وی در ابتدا به فراگیری زبان انگلیسی خود در دوران دبیرستان و دانشگاه از طریق فرهنگ‌لغات حییم اشاره کرد و به نوعی به این فرهنگ ابراز احترام و دین کرد. او نمونه‌ای از لغتنامه حییم چاپ دهه 30 را که همواره همراه دارد و از آن استفاده می‌کند و حاشیه‌هایی را که بر برخی مدخل‌های آن نوشته بود به حاضران نشان داد.

در ادامه حداد عادل، یکی از نشانه‌های زنده بودن و پویایی هر زبان را انتشار فرهنگ‌های لغات متعدد و به روز شده اعلام کرد و گفت: اگر زبانی بیش از چند دهه فاقد انتشار فرهنگ لغات جدید باشد، ناقوس مرگ آن زبان به صدا درآمده است.

وی همچنین به شایستگی حییم در کار فرهنگی و توان کار تیمی وی اشاره کرد و نامه‌ای از مینوی درباره سلیمان حییم – منتشر شده در جلد 20 کتاب هفته – را خواند که تنها حییم را در ایران شایسته همکاری فرهنگی با خود دانسته بود.

وی افزود: افزوده شدن نام و مشخصات سلیمان حییم به دانشنامه جهان اسلام، نشانه احترام جامعه ایران به این شخصیت فرهنگی یهودی است.

حداد عادل ادامه داد: فرهنگ‌نویسی امروز نسبت به روزگاری که حییم مبادرت به تالیف و انتشار لغت‌نامه می‌‌کرد، پیشرفت بسیار چشمگیری کرده است به طوری که امروز این رشته تبدیل به رشته‌ای دانشگاهی، پیچیده و میان رشته‌ای شده است که ادبیات، زبان‌شناسی، فلسفه و شناخت و معرفت از مهم‌ترین دانش‌های مرتبط با آن به شمار می‌آیند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان گفت: امیدوارم همکاری بین همه ایرانیان بدون در نظر گرفتن دینی که به آن اعتقاد دارند، در فضای فرهنگی ادامه یابد.

فقر واقعی وجود ندارد مگر در کمبود دانش
سخنران دیگر «شب حییم»، خاخام «یونس حمامی لاله‌زار» سرویراستار فرهنگ فارسی به عبری حییم بود که از دریچه فرهنگ و آیین یهود به معرفی شخصیت سلیمان حییم پرداخت. وی در ابتدای سخنرانی خود به اهمیت دانش و علم‌آموزی در تلمود ـ کتاب مقدس یهودیان ـ اشاره کرد و گفت: در تلمود به صراحت اشاره شده است که فقر واقعی وجود ندارد مگر در دانش، کسی مسکین است که بی‌سواد است.

همچنین وی از ضرب‌المثلی رایج درمیان یهودیان سرزمین مقدس هم یاد کرد که می‌گوید: کسی که دانش دارد، همه چیز دارد و اگر ندارد، چه دارد؟

حمامی‌ لاله‌زار ادامه داد: در بخش اصلی از نماز یهودیان که با نجوا تلاوت می‌شود، سه دعا حضور دارد که به بیان بزرگی و عظمت خدا و درخواست‌های انسانی می‌پردازد. در اولین دعا، مومنان می‌گویند: ای خدایی که به انسان درک و دانش می‌دهی، به ما حکمت و درک و دانش عطا کن. از این رو راه علم به عنوان یکی از راه‌هایی است که به شناخت خداوند کمک می‌کند.

وی تاکید کرد: اگر از چنین منظری به سلیمان حییم نگاه کنیم، سلیمان حییم به عنوان یک فرد یهودی، زندگی‌اش را با عشق و علاقه وقف دانش کرده است.

حمامی‌ علاوه بر این به روند ویرایش و تکمیل فرهنگ فارسی به عبری حییم نیز اشاره کرد و افزود: کار ویرایش این فرهنگ، پس از درگذشت مرحوم حییم با فراز و نشیب‌هایی همراه بود و بر اثر مهاجرت‌های محققان این طرح، انجام آن سال‌ها به طول انجامید تا حدود هفت سال پیش و به همت آقای هارون یشایایی، مجدداً کار بر روی آن آغاز شد و پس از بارها ویراستاری با موفقیت به پایان رسید.

سرویراستار فرهنگ فارسی به عبری حییم ادامه داد: بسیاری از سوء تعبیرهای زبانی، ناشی از ترجمه‌های اشتباهی است که انجام می‌شود و گاهی سوتفاهم‌هایی ایجاد می‌کند که اثر آنها سال‌ها ادامه دارد و حتی در رسانه‌ها نیز قابل رویت است. مثلاً تعبیر «کشتی گرفتن حضرت یعقوب با خداوند» از جمله این ترجمه‌های نامناسب است که سوتعبیرهای دامنه‌داری را ایجاد کرده است. از این رو، اثری مانند فرهنگ فارسی به عبری حییم، می‌تواند در دسترس محققانی قرار گیرد که طالب درک ذات حقیقت هستند.

کارشناس فرهنگی انجمن کلیمیان به نامگذاری سلیمان حییم نیز اشاره کرد و ضمن یاد کردن از اهمیت نامگذاری فرزند در فرهنگ یهودی، گفت: سلیمان، نامی برگرفته از نام پادشاهی نبی از بنی‌اسرائیل و مظهر علم و دانش است؛ عاقل‌ترین انسانی که در تاریخ یهود، حضور داشته و خواهد داشت. حییم نیز به معنای زندگی است و در کتاب مقدس از این لفظ تنها در مورد انسان استفاده شده است چرا که انسان در میان موجودات زنده، تنها موجودی است که از دو زندگی ـ یکی در دنیا و دیگری در آخرت ـ برخوردار است. سلیمان حییم نیز چنان عمل کرد که در دنیای فانی، نام خویش را جاودانه ساخت.

وی در پایان یادآور شد: یهودیان همواره خود را موظف به خدمت به فرهنگ سرزمینی دانسته‌اند که در آن زاده شده و پرورش یافته‌اند. یهودیان با قرار گرفتن میان تمدن مسیحی و اسلامی به ویژه در جنگ‌های صلیبی، نقش مهمی در ترجمه و یاری رساندن به متون اسلامی و مسیحی داشته‌اند. امید است که این همکاری میان فرهنگی‌، همچنان ادامه یابد.

نباید به فرهنگ 50 سال پیش حییم، دل خوش کنیم
در بخشی دیگر از این مراسم، محمدرضا باطنی از ویراستاران باسابقه انتشارات فرهنگ معاصر، به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در بیان دلایل حضور خود در این مراسم گفت: در وهله اول خود را فرهنگ‌نویس می‌دانم و علاوه بر این در موسسه‌ای فعالیت دارم که ناشر فرهنگ‌های حییم است از این‌رو به طور حرفه‌ای علاقه‌مند به شرکت در این جمع بوده‌ام. از سوی دیگر شخصاً یکی از فرهنگ‌های حییم را ویرایش کرده‌ام و به نوسازی و روزآمد کردن آن پرداخته‌ام.

همچنین باطنی درباره روزآمدی فرهنگ‌های لغات افزود: فرهنگی که 50 سال پیش نوشته شده، نمی‌تواند روزآمد و کارا باشد؛ چون امروزه واژگان جدیدی وارد دایره لغات زبان فارسی شده است و واژگان بسیاری نیز مطرود شده‌اند؛ از این‌رو نباید به فرهنگ 50 سال پیش حییم دل خوش کنیم.

علاوه بر این باطنی به تفاوت فرهنگ‌نویسی در گذشته و حال نیز اشاره کرد و گفت: امروزه هر فرهنگ‌نویسی به هنگام تدوین فرهنگ خود، از چندین فرهنگ‌ لغت اینترنتی جامع یا چاپی معتبر به طور همزمان استفاده می‌کند اما در زمان سلیمان حییم این امکانات حضور نداشت و قطعا او از شم زبانی، حدس‌های قوی خود و مراجعه به دیگران استفاده می‌کرده است.

وی توجه جمع را به تغییرات ظاهری فرهنگ‌نویسی نیز جلب کرد و ادامه داد: امروز از نظر صورت هم فرهنگ‌نویسی تغییراتی دارد. مثلا زیر هم نوشتن لغات، شبیه گذشته صورت نمی‌گیرد. علاوه بر آن‌که بعضی لغات شبیه هم و به یکدیگر خیلی نزدیکند و می‌توان گفت جای هم قرار می‌گیرند، بعضی‌ها نیز نسبت به هم دورترند ولی مترادف هم نیستند و نویسنده فرهنگ باید تمام این موارد را با علائم از هم جدا کند. 

باطنی درباره شخصیت سلیمان حییم نیز گفت: حییم نام نیکویی از خود برجا گذاشت. او کاری را به سرانجام رساند که فوق طاقت یک انسان است و او با تمام دشواری‌ها، آن را به سرانجام رساند. همچنین هیچ فرهنگ‌نویسی نیست که در نگارش فرهنگ خود، بی‌نیاز از آثار حییم باشد. داستان حییم، داستان ایرانی فرهیخته‌ای است که کار نیک نوی او، نامش را سال‌ها زنده نگه خواهد داشت.

بخش عمده‌ای از پیشرفت یهودیان، مرهون همزیستی صلح‌آمیز است
سیامک مره صدق، نماینده کلیمیان ایران در مجلس شورای اسلامی هم در ادامه به سخنرانی پرداخت. وی به نقش یهودیان در تاریخ ترجمه نقب زد و گفت: یهودیان به دلیل ویژگی فرهنگی و شغلی خود، همواره در رفت و آمد میان ملل به سر برده‌اند و همیشه کوشیده‌اند میان فرهنگ‌های مختلف پل ایجاد کنند. به عنوان مثال این دانشمندان یهودی بوده‌اند که فلسفه روم و یونان باستان را وارد جهان اسلام کردند، علاوه بر این، یکی از اولین متونی که توسط مستشرقین مورد مطالعه قرارگرفت، یک متن تجاری است که به زبان فارس ـ یهود در افغانستان نوشته شده است. ایرانیان یهودی نقش بارزی در ترجمه داشته‌اند و گشاینده اولین دریچه‌های فلسفه مدرن در زبان فارسی نیز بوده‌اند. حتی یک دانشمند یهودی به نام «هوشمند ویژه» در فرهنگ‌نگاری پزشکی در ایران، نقشی برجسته داشته است.

مره صدق در ادامه به علم و عدم انحصارگرایی در آن اشاره کرد و گفت: علم، میراث کل بشر است و منحصر به قومیت یا ملت خاصی نیست. دعوایی که امروزه با اعراب و ترک‌ها بر سر ملیت مولوی وجود دارد جدالی بی‌معناست چرا که مولوی متعلق به ملتی است که او را درک می‌کند. حییم نیز متعلق به همه مردم ایران است.

نماینده جامعه کلیمی ایران در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر نقش روحانیت شیعه در پیشرفت جامعه یهودیان ایران ادامه داد: روحانیت شیعه همواره از فرهنگ یهودی حمایت کرده  و همچنین ایران در طول تاریخ هرگز کشوری تک‌نژادی نبوده است؛ از این‌رو پیروان ادیان مختلف در کنار هم با مسالمت زیست داشته‌اند و بخش عمده‌ای از پیشرفت یهودیان، مرهون همین همزیستی صلح‌آمیز است. بر خلاف نظر هانتینگتون که معتقد به برخورد تمدن‌هاست ما در شرق ثابت کرده‌ایم که برخورد تمدن‌ها وجود ندارد. از همین روست که در ایران هرگز شاهد افراطی‌گری‌های نظیر عملکرد افراطی داعش نیستیم. این فرهنگ ایرانی بود که شخصیت‌های نظیر سلیمان حییم، امام راحل و مقام معظم رهبری را در خود پرورش داد؛ همان فرهنگی که رئیس جمهوری آن با نگاه خاص به اقلیت‌های مذهبی، یکی از مشاوران خود را به عنوان مقامی برای رسیدگی به امور اقلیت‌ها تعیین کرده است.

مره صدق اذعان کرد: جامعه ما لیاقت آن را دارد که بزرگانی مثل حییم را تربیت کند و نسل امروز را چنان سامان‌دهی کند که مدام افسوس از دست دادن گذشتگان را نخوریم و شاهد زایش بزرگانی در بستر همین فرهنگ باشیم.

 حتی یک کلمه از فرهنگ فارسی به عبری حییم در روند ممیزی حذف نشد
همایون سامه‌یح، رئیس انجمن کلیمیان هم در بخش دیگری از این مراسم به ایراد سخنرانی پرداخت. وی شکل‌گیری چنین فضایی برای تجلیل از سلیمان حییم و تالیف فرهنگ فارسی به عبری را یکی از الطاف و مرحمت‌های جامعه اکثریت مسلمان ایرانی نسبت به اقلیت مذهبی کلیمان دانست و با اشاره به شخصیت سلیمان حییم ادامه داد: حییم،‌ هوش بسیار بالایی داشت و در موقعیتی دست به نگارش فرهنگ لغات زد که 90 درصد جامعه ایرانی، بی‌سواد محسوب می‌شدند و با این عمل خود توانست باعث ارتقای فرهنگی جامعه ایران شود.

سامه‌یح درباره اهمیت فرهنگ عبری به فارسی حییم تاکید کرد: تدوین این فرهنگ کار بزرگی بود چرا که در دنیا و در این سطح تاکنون اقدامی صورت نگرفته است. در مورد فرهنگ فارسی به عبری نیز او حدود چهار سال فعالیت کرد اما با درگذشت وی، تکمیل این فرهنگ 45 سال به طول انجامید و افراد زیادی در ویرایش آن تلاش کردند و با دقت نظر و وسواس آن را به انتها رساندند.

رئیس انجمن کلیمیان، همچنین از همکاری وزارت ارشاد در خصوص چاپ فرهنگ فارسی به عبری حییم تشکر کرد و افزود: با وجود این‌که زبان عبری، زبان کشوری متخاصم با ایران است اما حتی یک کلمه هم در ممیزی این اثر، از سوی وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی حذف نشد.

کاش در زمان حیات حییم،‌ناشر بودم
داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر  نیز، آخرین سخنران این مراسم بود که ضمن اشاره به روند چاپ فرهنگ‌های حییم، پیش از انقلاب اسلامی و از سوی کتابفروشی برادران بروخیم و محول شدن انتشار آثار حییم به این انتشارات گفت: از سال 64 سعی کردیم که بخشی پژوهشی به همت آقایان باطنی،‌ امامی، صامئی، حق شناس و دیگرانی که اکنون در قید حیات نیستند  یا در ایران حضور ندارند،‌ تدوین کنیم و کار انتشار آثار حییم را دنبال کنیم.

وی ادامه داد: حییم با تدوین فرهنگی دو جلدی کار خود را آغاز کرد و اولین اثر وی در هزار و 400 صفحه آماده شده است؛ آن هم با موقعیت و امکانات آن زمان. وی این لغات را تدوین، معادل‌یابی و نمونه‌خوانی می‌کرده است و می‌توان مدعی شد که فرهنگ‌های او از بی‌غلط‌‌ترین فرهنگ‌هاست؛ چرا که او همه فرهنگ‌هایش را یکبار تدوین و یکبار ویرایش و همچنین ویراست دوم آن را ارائه می‌کرده است. زنده یاد حییم 16 هزار و 300 صفحه فرهنگ دو زبانه تدوین، معادل یابی و نمونه خوانی کرده است و این از توان یک انسان زمینی خارج است.

موسایی همچنین افزود: حییم در مورد فرهنگ‌های فارسی‌اش الگویی نداشته است. همچنین وی تمام لغاتی را که مورد نیاز جامعه آن زمان بوده، استخراج و معادل‌یابی کرده و حتی برای استفاده خارجیان،‌ تلفظ فارسی لغات را نیز می‌آورده است.

همچنین وی در آخرین اظهارات خود، از این‌که در زمان حیات حییم، حضور نداشته و ناشر نبوده است، اظهار تاسف کرد.

در پایان این مراسم نیز با حضور جمعی از فرهیختگان و نمایندگان جامعه اسلامی و کلیمی ایران، از فرهنگ فارسی به عبری حییم، رونمایی شد.

 این اثر با سرویراستاری دکتر یونس حمامی لاله زار در سال جاری از سوی انجمن کلیمیان تهران و انتشارات «نائیری» به چاپ رسیده و در دو هزار نسخه به بهای 600 هزار ریال روانه بازار کتاب‌های مرجع شده است.