در میان آثار شاخص زنده‌یاد سحاب اثری به چشم می‌خورد با نام «فرهنگ خاورشناسان»؛ این کتاب برای نخستین‌بار سال 1317 به چاپ رسید و تاکنون چاپ سوم آن منتشر شده است. «فرهنگ خاورشناسان» اثری است ارزشمند در بیان شرح حال و خدمات مستشرقان و ایرانشناسان که هر بخش آن به معرفی و بیان خدمات یکی از این دانشمندان اختصاص دارد.
برنارد شاو، ژان کاپارت، هوار، هومبلت، کریستن سن، هانری کردیه، بولوف نیکف، کارلیل، شاتو بریان، کراتچکوفسکی، دگویه، کومن، درنبورگ، هوتسما، دکتر فوریه، ژیلس، گیدی، کرنکو، هارتمان، گلازر و هاکن از مستشرقانی هستند که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.
سحاب در مقدمه این اثر درباره آغاز فعالیت شرق‌شناسان می‌نویسد: «می‌توان گفت که آغاز خاورشناسی از دوره جنگ‌های صلیبی شروع گردیده و اروپاییان در اثر این سفر اجباری و جنبش اضطراری که به جانب شرق نموده‌اند از همان روز به‌واسطه این حرکت جهانگردی و دنیانوردی نتیجه شایان گرفته و به گنجینه‌های نهان و اسرار نهفته شرق و دانش اسلامیان پی برده آن را نمونه و سرمشق یا سرمایه علم و هنر خود قرار داده و در اثر آن مراتب و درجاتی را طی نموده و به مقاماتی رسیده‌اند که هم امروزه مشهود است و بدین جهت محسود تمام ملل روی زمین بلکه استاد و پیشرو تمام افراد بشر در علم و عمل شده خود را بهتر و دانش و آگاهی و بینش به دنیا معرفی نموده‌اند.»
وی درباره انگیزه تالیف این کتاب می‌نویسد: «نگارنده مجلدات شش‌گانه دوره کتاب مفتاح‌الاعلام خود را که در شرح تراجم و گزارش احوال هزارها رجال و مشاهیر و دانایان و معاریف بزرگ عالم اسلامی به‌طور اجمال یا تفصیل تدوین نموده و با اینکه در ذیل ترجمه جمعی از ایشان نامی از مستشرقین و دانایان خاورشناس مغرب‌زمین به میان آورده و از خدماتی که آن دانشوران به جامعه اسلامی و آثار علمای مسلمین تقدیم داشته‌اند یادآور گردیده و در کتب اعلام خود نگاشته است و نیز در ضمن دوره فرهنگ نام بزرگان بسیاری از ایشان را نام برده و در دیگر تذکره‌های خود یاد کرده معذلک اندیشه آورد که کتاب هفتم آن دوره را مخصوص تراجم و نام خاورشناسان نماید و فرهنگی نو در زبان شیرین پارسی تدوین کند که متضمن نام و شرح احوال مستشرقین و دانشمندان شرق‌شناس غرب باشد.»
مولف قبل از ورود به بحث معرفی شرق‌شناسان مطالبی را درباره «مستشرقین قدیم و کارهای ایشان از آغاز شروع به کار تا آخر قرن هجدهم و اوایل قرن 19»، «دوره تتبع و تعلیم اروپاییان در السنه شرقی و درس زبان»، «مستشرقین پیشین و کارهای ایشان»، «خاورشناسی اروپایی»، «آمریکایی‌ها و خاورشناسی»، «کنگره مستشرقین از آغاز تشکیل تا کنون»، «خاورشناسان و تشکیل انجمن‌ها»، «انجمن‌های آسیایی»، «انجمن آسیایی انگلستان» و «ناپلئون بناپارت و اهتمام او در شناسایی آثار شرقی» بیان می‌کند.
معرفی چند شرق‌شناس برجسته به روایت استاد ابوالقاسم سحاب
اهلوارد: «ویلهلم اهلوارد خاورشناس معروف پروس آلمان ولادت او 1828 میلادی وفاتش 1909 بوده. اهلوارد بین تمام خاورشناسان اشتهار یافته در تاریخ اسلام بررسی و تتبع زیاد نموده خدماتی از ترجمه و طبع و نشر انجام داده و کتاب تاریخ الفخری (ابن طقطقی) را در سال 1986 میلادی به چاپ رسانیده. این مستشرق از کتب عربی کتابخانه برلن فهرستی ترتیب داده و طبع نموده و توجهی خاص به نشر قصاید عربی و کتب قدیمه اسلامی داشته و تاریخ عربی که از مولفی نامعلوم است در 1883 به چاپ رسانیده.»
الئاریوس: «آدم اولئاری (اولئاریوس) کتابدار شاه کشور قدیم هوپشتن (درجنوب دانمارک و شمال آلمان) که در 1043 هجری (1637م) زمان سلطنت شاه عباس ثانی صفوی با سفیری از طرف شاه برای قرارداد تجارت ابریشم به ایران آمده بود به این سرزمین ورود نموده و کتابی به نام سیاحت‌نامه خاک مسکو و تاتار و ایران نوشته.»
ارنولد: «توماس ارنولد خاورشناس معروف هلندی که جز اعضای نه‌گانه مولفین و نگارندگان دایرة‌المعارف اسلامی لیدن و صاحب مولفات و تحقیقی زیاد در کتب و مآثر اسلامی است و کتاب الدعایه الاسلامیه را در دو جلد نوشته و قسمت فنون اسلامی کتاب (یادگاری‌های اسلام) را به انگلیسی نگاشته و در خصوص خط عربی و به کار بردن آن در کتیبه‌ها و حواشی ابنیه و منسوجات مطالبی را شرح داده و عکس‌برداری نموده و این قسمت را استاد عالی مقام دکتر زکی محمدحسن مصری به عربی ترجمه و چاپ نموده.»
بورنوف: «خاورشناس قرن اخیر است که پنجاه و یک‌سال روزگار خود را به شناختن خطوط شرقی و اصول و قواعد زبان سانکسریت و معرفت آثار خطوط و رسوم ایران باستان گذرانده و در این باب مطالعه و تحقیقات کافی نموده عملیات او بین مستشرقین معروف و مورد استناد است.»
کارپانتر: «دنیاگرد جهان‌نورد و گیتی‌شناس که تمام دنیا را دیده و در تمام قطعات 5گانه جهان گردیده مطالعه در آداب و اخلاق و رسوم و مذاهب و تشکیلات سیاسی و اجتماعی عالمیان نموده و دوره جهانگردی خود را به‌عنوان جغرافیا در 6 جلد به زبان انگلیسی نوشته و به چاپ رسانیده، در این کتاب آداب و اخلاق شرقی و دیگران تشریح شده.»
کاترینوزنش: «ایرانشناس قدیمی که از شاهزادگان و پرنس‌های ونیز بوده و از جانب حکومت ونیز یونان در اواخر قرن 9 هجری به ایران آمده و صاحب مطالعات و اطلاعات است. کاترینو در ایران سیاحت نموده و شرح گردش و مشاهدات خود را با همراهانش به نام کتاب گردش و سیاحت ونیز‌ی‌ها در ایران به زبان انگلیسی نوشته و چاپ شده.»
شاردن: «ژان شاردن فرانسوی سیاح معروف متولد 1643 در پاریس و متوفی در 1713 که یکی از دانشمندان ایرانشناس و نویسنده سیاحت‌نامه ایران و هند است. شاردن در دوره سلطنت شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان (1076 هجری/1671 میلادی) در ایران بوده و در سفرنامه خود راجع به وضعیات آن روزی ایران و دربار اصفهان و کتابخانه و غیره آنجا مطالبی نگاشته که مرحوم محمدحسن خان اعتمادالسلطنه و دیگران از نگارشات او در کتب و مولفات خود متذکر گردیده‌اند. شاردن در باب تهران هم شرحی نوشته و در آن وقت این جا را شهری از شهرهای کوچک ایران معرفی می‌نماید و سیاحت‌نامه او مکرر به طبع رسیده.»
نظر شما