خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نیره توکلی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، مترجم و ویراستار در هم‌اندیشی «ویرایش متون ترجمه‌ای علوم انسانی» گفت: ازنظر من ترجمه صرفاً به برگردان واژه‌ها و صرف و نحو زبان، محدود نمی‌شود، بلکه ترجمه انتقال فرهنگی به فرهنگ دیگر است. برای فهم بهتر این روند مثالی بیان می‌کنم؛ اسکیموها چون برف مهم‌ترین مفهوم زندگی‌شان است، برایش چیزی در حدود 20 واژه دارند. یعنی این قوم برای «بارش برف»، «برف به زمین نشسته»، «برف رقصان»، «گلوله برف»، «برف گود» و دیگر مفاهیمی ازاین‌دست، واژگان مختلف دارند.
وی افزود: در زبان «کویا» در هند جنوبی، به دلیل آنکه برفی در آنجا نمی‌بارد، برای «برف»، «مه» و «شبنم» تنها یک واژه دارند. حال شما فرض کنید که قرار است متنی را از زبان اسکیموها به زبان کویا هندی ترجمه کنید، چه مشکلاتی پیشرو دارید؟ آیا بدون انتقال فرهنگ می‌توان این متن را برگردان کرد؟
توکلی در ادامه با اشاره به این نکته که تفاوت متون علوم انسانی با متون دیگر نیز به همین مسئله فرهنگ بازمی‌گردد، گفت: متون مربوط به علوم انسانی، فرهنگ محورتر از علوم محض و تجربی‌اند، چراکه اساساً موضوع بحث آن‌ها، فرهنگ، تاریخ، ادبیات، روانشناسی، جامعه، زبان و نهادهای اجتماعی و هر آن چیزی است که در محدوده انسان و فرهنگ مادی و معنوی او می‌گنجد.
تفاوت میان علوم انسانی و علوم محض
این مترجم و ویراستار در بخش دیگری از سخنرانی خود به بیان تفاوت‌های میان علوم انسانی و علوم محض پرداخت و گفت: علوم انسانی میان‌رشته‌ای‌تر از علوم محض‌اند. به‌عنوان‌مثال جامعه‌شناسی بسیار وامدار ادبیات است؛ کارل مارکس نیز در کتاب‌های خود مدام به رمان‌های اونوره دو بالزاک، به‌ویژه رمان «آرزوهای بر باد رفته» بسیار ارجاع می‌داد.
وی افزود: از ویژگی‌های متون مربوط به علوم انسانی و همین‌طور علوم اجتماعی تعدد نقل‌قول‌ها و ارجاعات مختلف است. بنابراین در این متون قطعیت علوم محض و تجربی وجود ندارد و مترجم باید در برگردان این متون بسیار جانب احتیاط را نگه دارد.
ضعف نظام دانشگاهی و ضعف مترجمان
توکلی در ادامه سخنرانی خود به سطح والای علمی مترجمان متون حوزه علوم انسانی در دهه‌های قبل در ایران، اشاره کرد و گفت: در دهه‌های قبل «پدیدآورندگان ترجمه» در ایران بزرگانی چون امیرحسین آریانپور، احسان نراقی، شاپور راسخ، جمشید بهرامی، حمید عنایت، نقی براهنی و... بودند. این مترجمان باوجودی که دیدگاه‌های متفاوت داشتند، اما هم روشنفکری و آکادمیسین بودند، اما امروزه در سطح دانشگاه‌ها نه آکادمیسین به معنای درست کلمه داریم و نه روشنفکر.
مترجم کتاب «تولید اجتماعی هنر» اثر جانت وولف، با اشاره به مهم‌ترین ضعف مترجمان نسل جدید گفت: «تک‌بعدی» بودن مهم‌ترین ضعفی است که مترجمان امروز، به‌ویژه مترجمانی را که در دانشگاه‌ها نیز درس می‌دهند، تهدید می‌کند. مثلاً امروزه کسی که در امریکا دکتری اقتصاد گرفته، در رشته‌های دیگر هیچ تخصصی ندارد و همین مسئله باعث می‌شود که اگر این شخص به سمت ترجمه برود، کتابش مشکلات بسیاری خواهد داشت.
ماجرای باغ گیلاس چخوف
این ویراستار درباره تجربه یکی از ویرایش‌های خود گفت: این مسئله تک‌بعدی بودن بعضاً باعث اشکالات عجیب‌وغریبی در ترجمه‌ها شده است. من سر ویراستار انتشارات دانشگاه پیام نور هستم. بانوی مترجمی که در آمریکا دکتری روانشناسی گرفته بود، کتابی در این حوزه را ترجمه و به ناشر تحویل داد. این کتاب را خود من ویرایش کردم. جالب است که در قسمتی از متن، نویسنده آمریکایی برای فهم بیشتر و بهتر مبحث از نمایشنامه معروف و مهم «باغ آلبالو»ی چخوف، مثالی را بیان کرد. این نمایشنامه در تمام جهان و در میان عامه مردم ــ و نه فرهیختگان جوامع ــ مشهور است و چندین بار نیز توسط چند مترجم به فارسی برگردان‌شده، اما مترجم آن کتاب برگردان عنوان این نمایشنامه را «باغ گیلاس» نوشته بود.
ویراستار خوب چه کسی است؟
اما بخش دیگری از سخنرانی نیره توکلی به بیان ویژگی‌های یک ویراستار خوب اختصاص داشت. وی دراین‌باره نیز گفت: ویراستار خوب قاعدتاً کسی است که باید کاستی‌های ترجمه و مترجم را جبران کند. بنابراین باید روشنفکر، اهل کتاب و کتابخوانی، اهل بینش و آگاه به جریان‌های اجتماعی روز باشد.
وی افزود: یک ویراستار خوب باید بر تمام موضوعات مختلف در حوزه علوم انسانی اشراف کامل داشته باشد، تا بتواند که عنوان «باغ گیلاس» را به «باغ آلبالو» اصلاح کند. همچنین مشخصات یک ویراستار خوب در دهه اخیر اشراف کاملش به کامپیوتر است.
این مدرس دانشگاه همچنین با اشاره به اهمیت نرم‌افزارهای رایانه‌ای در حوزه ویرایش گفت: امروزه بسیاری از کارهایی که در دهه‌های قبل در زمره کارهای ویرایشِ فنی به شمار می‌رفت، مانند استخراج فهرست‌ها، نمایه‌های الفبایی و... از طریق برنامه‌های کامپیوتری انجام می‌شود و دیگر دستی نیست. بنابراین ویراستار باید بهره‌گیری از اینترنت و نرم‌افزارهای مرتبط با ویرایش را در حد کمال بلد باشد.
توکلی در پایان نیز توصیه‌ای به ویراستاران کرد: یادداشت‌برداری در حین ویرایش کتاب را ویراستاران فراموش نکنند. این کار هم بر غنای تجربه‌های ویرایشی می‌افزاید و هم بر غنای زبان فارسی و آموزش آن به غیرفارسی‌زبانان.
بیست‌وسومین هم‌اندیشی از سلسله هم‌اندیشی‌های ویرایش با عنوان «ویرایش متون ترجمه‌ای علوم انسانی» عصر چهارشنبه 6 اسفند با سخنرانی خشایار دیهیمی، کامران فانی و نیره توکلی در محل انتشارات فنی ایران برگزار شد. مدیریت این هم‌اندیشی را فرزانه طاهری بر عهده داشت. گزارش های قبلی «ایبنا» از این هم اندیشی را از این لینک مطالعه کنید: گزارش اول/ گزارش دوم
جمعه ۸ اسفند ۱۳۹۳ - ۱۱:۵۸
نظر شما