خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ فیروزه شریفی: نوروز از جشنهاي كهن و ماندگار ايرانيان است كه با اعتد‌ال بهاري آغاز مي‌شود؛ جشني كه برگزاري آن در بين همه قشرها و گروه‌هاي اجتماعي از روزگاران بسيار كهن پابرجاست و به جامعه‌ها و فرهنگهاي ديگر نيز راه يافته است.
در ادبيات فارسی، برگزاري نوروز را به پادشاهان منسوب ميكنند. شاعران و نويسندگان سده‌هاي 4 و 5 هجري، نوروز و برگزاري جشن نوروز را از زمان جمشيد ــ بزرگترین پادشاه پیشدادی ــ مي‌دانند:
به فرّ كياني يكي تخت ساخت
چه مايه بدو گوهر اندر شناخت
كه چون خواستي ديو برداشتي
ز هامون به گردون بر افراشتي
چو خورشيد تابان ميان هوا
نشسته بر او شاه، فرمانروا
جهان انجمن شد برِ تخت او
شگفتي فرو مانده از بخت او
به جمشيد بر، گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز و فرودين
بر آسوده از رنج، روي زمين
بزرگان به شادي بياراستند
مي و جام و رامشگران خواستند
چنين جشن فرخ از آن روزگار
بماند از آن خسروان يادگار.
در اين ميان اسطوره‌ها‌ي ديگر‌ي نيز اين آيين را همراهي ميكنند. براي مثال، نوروز نمادي از سالگرد بيداري طبيعت از خواب زمستاني و مرگي است كه به رستاخيز و زندگي منتهي مي‌شود. به همين دليل در آيين «زرتشت» اين جشن مربوط به «فرَوَهر‌ها» نيز هست. «فروهر» (به سکون ف و هـ و فتح ر و واو) گونه‌اي از روان است و نوعي گوهر پاک همزاد هر یک از آدميان، كه پيش از آفرينش مادي هر انسان، در آن جهان به وجود مي‌آيد و پس از مرگ او به دنياي ديگر مي‌شتابد و از كيفرهاي خاص روان به دور است. فروهرها سالي يك‌بار در ماه فروردين به زمين باز مي‌گردند. به همين علت ايرانيان خانه‌هاي خود را پاكيزه می‌کنند و جشن مي‌گيرند.
آن چه مسلم است، مجموعه‌اي از اعتقادات و اسطوره‌ها‌ي ايراني به همراه نو شدن جهان، عامل پدید آمدن اين سنت شده‌اند كه در اين ميان ششم فروردين براي زرتشتيان ويژگي خاصي دارد. ششم فروردين مطابق سنت و تقويم زرتشتيان، زادروز و هم روز آغاز پيامبري «اشو زرتشت» (به معنی: زرتشت مقدس) است. به همين دليل زرتشتيان در روز ششم فروردین با دعا و انجام آداب رايج سنتي، زادروز و روز پيامبري «اشوزرتشت» را جشن مي‌گيرند.
«اردشير بهمردي كلانتري» دكتري فرهنگ و زبانها‌ي باستاني ايران دارد و مدير دبيرستان دوره اول رستم آباديان، استاد دانشگاه و موبد‌يار مراسم ديني زرتشتيان است. در آستانه ششم فروردین با او درباره تاريخچه و چگونگي برگزاري آيين مذهبي زادروز و روز پیامبری «اَشو زرتشت» و مستند آن در متون زرتشتی و تاریخی گفتوگو مي‌‌كنيم.
ـ آیا دوران زرتشت به زمان مادها بر مي‌گردد؟
ـ خير؛ به قبل از مادها برمي‌گردد؛ دوره‌اي كه در شاهنامه از آن به عنوان دوران پيشداديان و كيانيان يادشده است.
ـ با توجه به اختلاف نظري كه درباره موقعيت زماني و مكاني زرتشت وجود دارد و دراين زمينه تقريباً سند مطمئني در اختيار نيست در مورد دستورات و تعليمات ديني كه منسوب به زرتشت است چه نظري مي‌توان داد؟ چه قدر از منابع موجود، حقيقتاً از گفته‌ها و تعليمات زرتشت است؟
ـ از ديدگا‌ه سنتی و علمي، «گاتها» تنها كتابي است كه به اشو زرتشت تعلق دارد. بقيه كتابها دربر‌گيرنده فرهنگ و اعتقاداتي است كه قبل از زرتشت و بعد از زرتشت درتاريخ 3500 ساله نوشته شده است. طبيعي است كه چون كتابها توسط موبدان ديني نوشته شده‌اند، با اصولي كه در گاتها آمده است، منافات ندارند اما در بعضي از قسمت‌ها‌ي آن مي‌توانيم اثري از فرهنگهاي مختلف را كه هم دوره يا بعد از اشو زرتشت بوده‌اند، ببينيم كه به «ونديداد» معروف است.
ـ بيشتر اطلاعات و متنهايي كه به زرتشت منسوب شده‌اند به چه دوره‌اي مربوط‌اند؟
ـ از نظر تاريخي، دوره‌هاي مختلفي در ايران وجود دارند كه شامل مادها، هخامنشيان، سلوكيان، اشكانيان و ساسانيان مي‌شوند. بيشتر اطلاعات و نوشته‌‌ها مربوط به دوره ساسانيان است. از دوره ماد، هخامنشي، سلوكيان و اشكانيان، منابع اندك هستند و تقريبا جز سنگ‌نوشته‌هايي كه به خط ميخي و يا فارسي باستان از زمان هخامنشيان باقي مانده است، از آن دوره‌ها دستنوشته‌اي نداريم. اما در دوره ساسانيان از 250 بعد از ميلاد مسيح تا 600 ميلادي آثار مكتوب و دستور‌های بسياري به جا مانده است و ما تقريباً در اين دوره مطمئن هستيم که دين زرتشت دين كشور ايران بوده است. حتي سنگ‌نوشته‌هاي دوره ساساني نيز همين را مي‌گويند. بعد از اين دوران به دليل به وجود آمدن اديان متفاوت ــ مثل اديان مسيحي، مانوي و دين‌هاي ديگر ــ لازم دانستند اوستايي را كه سينه‌به‌سينه نقل شده است، مكتوب كنند. به اين ترتيب مطمئن هستيم متن نوشتار‌‌ي اوستا در آن زمان به نگارش درآمده است.
ـ با توجه به سينه‌به‌سينه گشتن متن اوستا تا چه اندازه مي‌توان به اصالت نقل قول بودن آن ازجانب زرتشت مطمئن بود؟
ـ هيچ يك از متنهايي كه در زمان ساسانيان تدوين شده‌اند، منسوب به زرتشت نيستند و نمي‌شود اصالت آن را از اين جهت اثبات كرد به اين دليل كه از دويست سال پيش وقتي علم «زبانشناسي»رشد كرد، بر اساس يكي ازگرايشها‌ي آن ــ كه زبانشناسي تطبيقي است ــ مي‌شود با استفاده از قواعد صرف و نحو حاكم بر زبان، قدمت آن را حدس زد. با استفاده از اين روش تنها گاتها هستند كه به لحاظ زبانشناسي با اشو زرتشت همزما‌ن‌اند و بقيه اوستا به دليل آشفتگي‌ها‌يي كه در صرف و نحو آن وجود دارد به دوره‌هاي بعد از زرتشت منسوب مي‌شوند. بخش‌های اوستا در طول زمان جمع‌آوري شده و پديد آمده‌اند. در دوره ساسانيان ــ بر اساس آن چه در كتاب «دينكرد» آمده است ــ اوستا به 21 «نسك» يا كتاب تقسيم شده و نسك به سه گروه هفت‌تايي كه هر كدام از هفت كتاب شامل مجموعه اعتقادات، مراسم، تاريخ و اندرزها‌ي ديني است. اين كتاب بعد از اسلام به دست ما نرسيد و از 21 كتاب اوستا حدود پنج كتاب به ما رسيد‌ه است كه بيشتر در قرن سوم هجري جمع‌آوري شده و آنچه باقي مانده در پنج كتاب به نامها‌ي «يَسنا»، «يَشتها»، «ويسپَرَد»، «وَنديداد» و «خُرده اوستا» آمده است. اين مجموعه پنج‌تايي به عنوان فرهنگ زرتشتي شامل اعتقادات، مراسم، آداب و رسوم و ... مور قبول ماست و تنها دركتاب «يسنا»، 72 «يسن» ــ يعني بخش ــ وجود دارد كه از بخش 28 تا 53 آن منسوب به خود زرتشت مي‌شود و این بخش منسوب به زرتشت، در مجموعه‌ای به نام «گاتها» نیز گردآوری شده است. هرچند تمام كتاب اوستا از نطر ما مقدس است، اما كتابي كه شما به عنوان اصول دين مورد نظر داريد، همان گاتهاست.
ـ عدد 6 معني خاصي براي زرتشتیان دارد؟
ـ عدد 6 نمادي از تكامل و رسيدن به خداست. به فلسفه هفت سين هم نگاه كنيد: هفت سين در اصل شش نماد بوده است كه هر كدام با يك معني و نيت خاص در سفره چيده مي‌شده است. عدد 7 بعدها مقدس شد و براي آن از اوستا واژه‌اي پيداكردند كه برخي اين واژه را معادل «آينه» مي‌دانند كه انسان مي‌تواند خود را در آن ببيند و اين نماد به معني «مينوي مقدس» است. بعضي سبزه یا نماد ايزد سروش را به معني فرمانبرداري و اطاعت سر سفره مي‌گذارند.
دكتر «اردشير بهمردي كلانتري» متولد سال 1350 در تهران است. وي از سال 87 تا 92 در رشته‌هاي مختلف «مديريت فرهنگي»، «گردشگري»، «اقوام و ملل»، «ميراث فرهنگي» و «مديريت گردشگري» در دانشگاه جامع علمی ـ كاربرد‌ي به تدريس مشغول بوده است. او با 17 زبان آشنايي دارد: انگليسي، آلماني، فرانسه و زبانها‌ي ايراني پيش از اسلام مانند اوستايي، فارسي باستان (ميخي)، پهلوي (فارسي ميانه )، اشكاني، كتيبه‌اي، سغدي، سانسكريت و ختني از آن جمله‌اند.
دكتر بهمردي، نزديك به 12 اثر فرهنگي شامل مقاله، ترجمه و تأليف در زمينه آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی تدوين و منتشر كرده است. «مانويت در امپراطور‌ي رم»، «پسران مهر و برابري آنها با طبقات اجتماعي در اوستا» و «گياه هوم: يادگاري از فرهنگ ايران زمين از دورترين زمان تا به امروز» نمونه‌اي از اثار ترجمه‌شده و تأليف هاي وي هستند.
چهارشنبه ۵ فروردین ۱۳۹۴ - ۱۵:۴۲
نظر شما