نخستین چاپ این کتاب در سال 1389 از سوی انتشارت جمال هنر بود و چاپ حاضر از سوی انتشارات میردشتی عرضه می‌شود.
«تعاریف نماد و مفهوم آن»، «نمادگرایی در هنر»، «نمادگرایی در هنرهای بصری»، «نمادگرایی در هنرهای سنتی»، »نماد در قالی»، «مفهوم اسطوره»، «نشانه‌شناسی در فرش»، «نظام نشانه‌شناسی و اسطوره»، «طرح، نقش و اسطوره»، «در باب نقوش و طرح های قالی ایران» و «مفهوم رمزی و اساطیری نقوش فرش ایرانی» عناوین فصول یازده‌گانه این کتاب هستند.
موضوعات طرح‌شده در فصول نخست کتاب که برخی مبانی و مطالعات آغازین علم نشانه‌شناسی را در بر می‌گیرند، «نمادهای هندسی»، «نمادهای گیاهی»، «نمادهای حیوانی»، «هم‌نشینی و جانشینی رنگ و نقش»، «مفاهیم نمادین نقش» و «مفاهیم تمثیلی نقش» هستند.
شاید یکی از کاستی‌های کتاب، تکرار مباحث یک فصل در فصول دیگر و به عبارتی زیاده کلّی‌بودن مطالب و موضوعات طرح شده است. این کتاب اگرچه گزارشی نسبتا جامع از مجموعه نقوش و ماهیّت نمادین آنها ارائه می کند اما در تحلیل نمونه‌های مختلف و به خصوص در شرح آن مقدماتی که در فصول نخست آمده، آنچنان به دنبال ارائه شیوه‌ای که به طور اختصاصی به هنر فرش تعلق داشته باشد، نیست.
در دو فصل مهم کتاب که «در باب نقوش و طرح‌های قالی ایران» و «مفهوم رمزی اساطیری نقوش فرش ایرانی» نام دارند؛ «نقوش و طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی»، «نقوش شاه عباسی»، «نقوش اسلیمی»، «طرح‌های اقتباسی»، «نقوش افشان»، «نقوش واگیره‌ای»، «نقوش بته‌ای»، «نقوش درختی»،«نقوش ترکمن»، «نقوش شکارگاهی»، «نقوش گل فرنگ»، «نقوش قابی»، «نقوش گلدانی»، «نقوش هراتی (ماهی درهم)»، «نقوش محرابی»، «نقوش محرمات»، «نقوش هندسی»، «نقوش ایلی و عشایری» و »نقوش تلفیقی» معرفی و تصاویر و عناصر نمادین آنها، به تفکیک شرح داده می‌شوند.
جستجوی معانی نقوش در ریشه‌های اسطوره‌ای‌شان
معرفی‌ها برای هر یک از این نقوش به شکلی مختصر و به توصیف خصوصیات تصویری و بافتی نقش‌ها خلاصه می‌شود. اما فصل پایانی که جذّاب‌ترین بخش کتاب است، ماهیّت نمادین این نقوش را موضوع مطالعه قرار داده و نزدیک به نیمی از مطالب کتاب را تشکیل می‌دهد. نویسنده در این فصل با گردآوری و انتخاب گزیده‌هایی از همه آنچه که در منابع فارسی درباره تحلیل نقوش فرش‌ها وجود دارد، آغاز کرده و به بیان تفاوت‌‌های این نقوش در مناطق مختلف ایران می‌پردازد.
در این فصل مطالب زیر ارائه شده‌اند: «درخت زندگی»، «نماد درخت»، «درخت در قرآن کریم»، «درخت سرو»، «درخت سرو و نگاره بوته جقه»، «نقوش گلستان»، »نقوش لچک‌ترنج»، «نقش هراتی»، «نقش دوست کامی»، «نقش شکارگاهی»، «نقش محرمات»، «نقوش گلدانی افشان»، « نقوش محرابی»، «نقوش ناظم (حاج خانمی)»، «نقوش گل فرهنگ و گل سرخ ایرانی»، «نقوش اسلیمی و ختایی»، «نقوش جانوری» و «نگاره کله مرغی و مرغی».
به عنوان نمونه درباره نقش هراتی (ماهی درهم) که برای آن تفسیر مفصّلی با اشاره به نمادهای میترایی ارائه شده است، می‌خوانیم: «کاربرد این نقش اسطوره‌ای تنها در فرش نبوده است. در ضرب سکه، نقش برجسته، نگارگری، معماری و حتی تاج تیگران (یکی از شاهان ارمنستان ) نیز این نقش دیده می‌شود. بنیاد و اصل آن دو یا چهار برگ خمیده است که گل بزرگی را در برگرفته‌اند. از گل وسط به همان گل نیلوفر آبی یا شاه عباسی تعبیر می‌شود. چنین گفته شده که برگ‌ها در ابتدا ماهی بوده‌اند که در دوران اسلامی به برگ مبدل شده و گلِ میانی نیز احتمال می‌رود؛ چهره انسانی بوده که به گلی گِرد تغییرشکل داده است.»
این کتاب 95 تصویر سیاه و سفید و رنگی را در برگرفته که به گفته نویسنده، همگی آنها از کتاب «پژوهشی در فرش ایرانی» نوشته تورج ژوله و نیز فصلنامه پژوهشی گلجام انتخاب شده‌اند.
کارنامه کتابی مولف
محمد افروغ متولد 1360، بر اساس اطلاعات کتابخانه ملی، پیش از این، آثار زیر را گردآوری و تالیف کرده است:
«فرش و هویت» - تمدن ایرانی، ۱۳۹۳
«فلزکاری عصر سلجوقی و صفوی» - جمال هنر، ۱۳۸۹
«مجموعه مقالات زیبایی‌شناسی» - جمال هنر، ۱۳۸۹
«مجموعه مقالات هنر بر اساس فهرست ایرج افشار: فرش ایرانی» - جمال هنردانشگاه تهران،کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، ۱۳۹۲
چاپ نخست کتاب «نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران» از سوی انتشارات میردشتی در 145 صفحه تمام گلاسه در قطع وزیری با شمارگان دوهزار نسخه و بهای 20 هزار تومان، روانه کتابفروشی‌ها شده است. حبیب ایلیون طراحی جلد کتاب را بر عهده داشته است.
نظر شما