12 فروردین یکی از روزهایی است که در تقویم انقلاب اسلامی رنگ کهنه به خود نمی‌گیرد. در سالروز 12 فروردین با جواد منصوری درباره ضرورت پرداختن به این روز و جمع‌آوری اسناد تاریخی آن به گفت‌وگو نشستیم.
برای پرسش نخست لطفا بفرمائید چه دلایلی باعث شده درباره 12 فروردین منابع مکتوب کمتری داشته باشیم؟
اتفاقا در این زمینه چه در روزنامه‌های آن‌زمان و چه روزنامه‌های سال‌های بعد مقاله‌هایی نوشته شده است. همچنین در «صحیفه نور» سخنان امام و پیامی که ایشان دادند و در بحث‌ها و تحلیل‌هایی زیادی که در کتاب‌های مربوط به تاریخ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی مطرح شده بررسی این روز وجود دارد، اما شاید منظور شما این باشد که چرا کتاب‌های جداگانه‌ای با تاکید بر جمهوری اسلامی به نگارش درنیامده است.
در کتابشناسی که از 12 فروردین تهیه کرده‌ایم تنها هشت کتاب پیدا شد که به طور جداگانه به این موضوع اختصاص یافته است؟
بله، کتاب مستقل زیادی در این رابطه نوشته نشده اما با عنوان مقاله یا در میان کتاب‌های دیگر مانند کتاب‌های «روزشمار انقلاب اسلامی» یا در «صحیفه نور» و برخی کتاب‌های تاریخ انقلاب به این موضوع اشاره و درباره آن بحث‌هایی مطرح شده است اما به طور جداگانه به 12 فروردین پرداخته نشده و یا شاید موضوع‌های بسیار دیگری در رابطه با انقلاب اسلامی باشد که در کتاب مستقلی کمتر مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است.
در خاطرات رجال سیاسی مانند آیت‌الله مهدوی کنی، مرضیه دباغ و عبدالله جاسبی که خاطرات آنها در دسترس ماست نیز به این موضوع پرداخته نشده و تنها در خاطرات دکتر روحانی و هاشمی رفسنجانی این روز و مقدمه آن به طور مبسوط مورد کندوکاو قرار گرفته است. سخن این است که چرا به این روز کمتر در منابع توجه شده است؟
شاید برخی رجال سیاسی خاطره چندانی از این روز نداشتند یا مطلب برای آنها چندان مهم نبوده است. اما موضوع همه‌پرسی و این‌که کمتر از دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود و در آن بیش از 98 درصد به جمهوری اسلامی رای می‌دهند و این همه‌پرسی با کمترین تنش در شرایط فوق‌العاده ویژه‌ای که پس از پیروزی انقلاب در کشور وجود داشت، برگزار شد، بسیار دارای اهمیت است. به طوری‌که حضرت امام(ره) یک پیام بسیار پرمحتوا قبل از برگزاری و یک سخنرانی مهم پس از برگزاری همه‌پرسی ایراد کردند، نگاهی به محتوای پیام و سخنرانی ایشان در پی بردن به اهمیت این روز کافی است و همچنین نتیجه این همه‌پرسی در واقع یک نقطه پایانی بر بسیاری از شایعات، ابهام‌ها و تردیدها درباره نوع نظام و آینده آن بود.
از طرفی مشارکت مردم با توجه به آراء آنها به جمهوری اسلامی نیز اهمیت فراوانی داشت، زیرا افراد بسیاری می‌گفتند امکان ندارد بتوانیم چنین همه‌پرسی بزرگی را با توجه به شرایط کشور اجرا کنیم اما امام عجیب تاکید داشتند که هم امکان دارد و هم باید این موضوع عملی شود. برخی دیگر به امام پیشنهاد می‌کردند که ایشان بیایند و اعلام کنند که نظام ما جمهوری اسلامی است و در اثر این اعلام همه می‌پذیرند و کسی نیز در این زمینه سخنی نخواهد داشت، همچنان که در مورد دولت مهندس بازرگان همه مردم این دولت را تائید کردند، اما امام فرمودند رای به جمهوری اسلامی با مراجعه به آراء مردم باید در تاریخ کشور ثبت شود. بنابراین در تاریخ 11 و 12 فروردین 1358 با وجود این‌که جمهوری اسلامی تجربه‌ای در این نوع همه‌پرسی‌ها نداشت اما این فراخوان مردمی به شیوه بسیار مطلوبی برگزار شد و نتایج پربار آن مشخص و اعلام شد.
آیا می‌توان گفت این همه‌پرسی نقطه عطف مردم‌سالاری در نظام نوپای جمهوری اسلامی است؟
در واقع 12 فروردین 58 سنگ بنای مردم‌سالاری دینی و تفویض حق حاکمیت و اداره کشور به وسیله آنها بود. در صورتی که امام می‌توانست بگوید نظام ما از این روز جمهوری اسلامی است، اما امام(ره) فرمودند از امروز قرار است که به طور کل در مقاطع مختلف اداره کشور با حضور و نظر خود مردم تصمیم‌گیری کنیم. بنابراین مشاهده می‌کنید که برای قانون اساسی، انتخابات خبرگان قانون اساسی برپا می‌شود و حتی بعد از این‌که این مجلس متن قانون اساسی را تنظیم می‌کند با وجود این‌که امام آن متن را تائید می‌کنند اما باز هم توصیه می‌کنند که نظر مردم هم درباره آن پرسیده شود. به این ترتیب برای قانون اساسی نیز از مردم نظرخواهی می‌شود. بنابراین به نظر بنده فکر نمی‌کنم در دنیا درهیچ یک از انقلاب‌ها و تحولات تغییرات رژیم‌ها و نظام‌ها به این اندازه از مردم نظرخواهی شده باشد.
به نظر شما تورق همه‌پرسی 12 فروردین چه مفاهیمی را به نسل امروز منتقل می‌کند؟
نخست این‌که مردم در این جریان احساس مسئولیت را درک و در همه‌پرسی شرکت کردند. نکته دیگر این‌که مردم با درک شرایط و با اعتماد به رهبری نام مورد نظرشان را که یک نظام مردمی اسلامی بود با نام جمهوری اسلامی انتخاب کردند. البته این نوع نظام در دنیای آن‌روز می‌توانیم بگوییم ناشناخته بود. زیرا جمهوری‌هایی نیز که تا آن‌زمان تشکیل شده بودند هیچ قیدی نداشت برای مثال یک جمهوری تشکیل می‌شد و عنوان کشور را به همراه جمهوری یدک می‌کشید مانند جمهوری هند. اما در همه‌پرسی 12 فروردین مردم به یک نظامی به نام جمهوری اسلامی ایران رای دادند. به عبارتی نظامی که مبتنی بر آراء مردم و منطبق بر موازین اسلامی است در ایران تشکیل شد. پس از اعلام نتایج همه‌پرسی حضرت امام(ره) این آراء نظرخواهی از مردم را به عنوان نقطه عطفی در تاریخ کشور و طلیعه‌ای برای شروع بسیاری مسائل در دنیا نامیدند. بنابراین در پیامی که در این روز عنوان کردند فرمودند: «روز 12 فروردین آغاز حکومت ا... بر زمین خواهد بود.» این سخن امام(ره) شاید برای بسیاری قابل درک و فهم نباشد. زیرا با درک مساله بسیار بزرگی روبه‌رو هستند. اما امام(ره) آینده‌های بسیار دوردستی را می‌دیدند که این انقلاب در آینده چه تحولانی را به وجود می‌آورد و در واقع منشا آن تاسیس جمهوری اسلامی است.
آیا امروز ضرورتی دارد که درباره 12 فروردین کتاب‌هایی با تکیه بر اسناد تاریخی برای نسل امروز تالیف شود؟
قطعا نیاز است متناسب با ادبیات امروز برای نسلی که آن روزها را از نزدیک نظارگر نبوده، این روز و ابعاد آن تشریح و بازخوانی شود. تا این منابع پاسخی برای برخی شبهات و تجزیه تحلیل جزئیات آن روز باشد. از طرفی گنجاندن اسناد در منابع می‌تواند نشانگر جزئیات و واقعیتهای ملموس این روز باشد و علاوه بر آن نشان‌دهنده اصالت این حرکت تاریخی است. زیرا همیشه ممکن است جریان‌هایی بخواهند درباره وقایع و مسائل اساسی انقلاب اسلامی ایجاد شبهه کنند. بنابراین تکیه بر اسناد این روز می‌تواند شبهه‌زدایی کند.
نظر شما