به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی نقد و بررسی کتاب‌های منتشر شده در حوزه کاریکاتور عصر دیروز، دوشنبه 21 اردیبهشت با حضور داود شهیدی، اسماعیل عباسی، سید امیر سقراطی و سجاد باغبان در سالن کتاب و هنر بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

هنر نوپای کاریکاتور در ایران
داود شهیدی کاریکاتوریست و معمار پیشکسوت، در این نشست با اشاره به فاخر بودن هنر کاریکاتور گفت: هنر کاریکاتور یک رسانه مهم و قوی است. کسانی که این رسانه را سبک می‌شمارند، بسیار در اشتباه هستند.

وی افزود: کاریکاتور هنر جوانی در ایران است و از حیث کتاب در فقر کامل قرار دارد؛ بر همین اساس نیز این هنر در ایران همیشه به نشریات وابسته بوده است. ما نیاز به کتاب‌های پژوهشی تالیفی داریم. متاسفانه به دلیل آنکه ما همیشه در همه حوزه‌ها نگاهمان به غرب است، تاکنون هرچه کتاب در این حوزه منتشر کرده‌ایم، همه ترجمه کتاب‌ها و مقاله‌های نویسندگان غربی بوده است.

شهیدی در ادامه با اشاره به این نکته که باید با کار پژوهشی هنر کاریکاتور ایران را به جهانیان معرفی کنیم، گفت: ما مدام خودمان را گول می‌زنیم و به سراغ کار تالیفی و پژوهشی نمی‌رویم. اینکه در کشور ما مقوله‌ها «دانش‌بنیان» نمی‌شوند به دلیل همین مساله بسیاری ترجمه و قلیل بودن کار تالیفی است. وظیفه ما این است که با کار پژوهشی اصل، هنر کاریکاتور ایران را در جهان معرفی کنیم.

تاثیر سینما بر رشد دیگر هنرها
شهیدی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تاثیر سینما بر رشد دیگر هنرها، گفت: در دهه 60 میلادی، یک جهشی در سینمای اروپا، به ویژه جریان موج نوی سینمای فرانسه رخ داد. بسیاری از فیلمسازان مطرح و برجسته اروپایی از جمله فدریکو فلینی، میکل آنجلو آنتونیونی، پائولو پازولینی و... شاخص‌ترین فیلم‌های خود را در این دهه ساخته و از هنر کاریکاتور هم در مواردی بهره برده بودند. همین مساله باعث شد تا کاریکاتور نیز هم‌پای سینما و البته در زیرمجموعه آن رشد کند.

کاریکاتور از چه مسیری وارد ایران شد؟
اسماعیل عباسی، هنرمند کارتونیست و روزنامه‌نگار نیز در این مراسم گفت: اگر آثار اونوره دومیه، هنرمند قرن 19 فرانسه را به عنوان مبدا هنر کاریکاتور در نظر بگیریم، این هنر قدمتی در حدود 200 سال دارد. با این اوصاف این هنر هنوز در ایران جوان است.

وی افزود: کاریکاتور از دو طریق وارد ایران شد؛ نخست از طریق کاریکاتوریست‌های نشریه «ملانصرالدین» در قفقاز و دیگری از طریق کارتونیست‌های ترکیه‌ای. در ادامه سال‌ها طول کشید تا این هنر در ایران در کنار دیگر تصویرسازی‌های مطبوعاتی، به عنوان یک رسانه هنری جدا و حتی یک اثر هنری مستقل مطرح شود.

عباسی در ادامه با اشاره به نخستین کتاب مجموعه آثار کاریکاتور در ایران گفت: پس از آنکه هنر کاریکاتور در ایران جای خود را باز کرد، نخستین کتاب مجموعه آثار نیز منتشر شد. عنوان این کتاب «گزیده آثار کاریکاتوریست‌های فرانسوی» بود که با همت ایراندخت محصص در دسترس مخاطبان قرار گرفت.

عباسی همچنین از انتشار کتاب تالیفی خود با عنوان «کاریکاتور مطبوعاتی» در آینده‌ای نزدیک خبر داد. وی در پایان پیشنهاد کرد تا هنر کاریکاتور در دانشکده‌های خبری به عنوان یک رشته مجزا طراحی شود، چرا که هنر کاریکاتور نیز یک رسانه قوی است.

کاریکاتور ایران: شهرت جهانی، گمنامی در داخل
سجاد باغبان معاون پژوهشی خانه هنرمندان در این نشست گفت: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده خانه هنرمندان در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، یکسری نشست‌های تخصصی درباره نقد و بررسی کتاب‌های منتشر شده در حوزه‌های مختلف هنر از نمایشگاه کتاب سال گذشته (1393) تا این نمایشگاه، برگزار می‌کند. بر این اساس تاکنون نشست‌هایی درباره کتاب‌های نقاشی، تئاتر، سینما و... برگزار شده و در روزهای آینده تا پایان نمایشگاه نیز در هر روز یک نشست خواهیم داشت.

وی افزود: در بین هنرهای دیگر، هنر کاریکاتور بیشتر به کتاب وابسته است. همچنین این هنر یکی از محبوب‌ترین هنرهای مردمی است، با این اوصاف متاسفانه این هنر بهره چندانی از کتاب نبرده است. به عبارتی دیگر امروزه نه کتاب‌های پژوهشی و آموزشی چندانی درباره کاریکاتور وجود دارد و نه کتاب‌های مجموعه آثار هنرمندان این شاغل در این هنر. همچنین جای خالی نشریات ادواری در این هنر نیز به شدت حس می‌شود.

باغبان در ادامه با اشاره به نیاز جامعه هنری ایران، به ویژه دانشجویان هنرهای تجسمی، به کتاب‌های حوزه کاریکاتور، گفت: کاریکاتور ایران در جهان بسیار مشهور است و آثار برخی هنرمندان شاخص کشور در این عرصه جوایز بین‌المللی مهمی را گرفته است. با تمام این اوصاف اما این هنر در داخل کشور و در میان جریان‌های هنری روز چندان جدی گرفته نمی‌شود.

معاون پژوهشی خانه هنرمندان در ادامه با اشاره به جایگاه شهیدی و عباسی در هنر کاریکاتور گفت: داود شهیدی و اسماعیل عباسی دو تن از پیشکسوتان هنر کاریکاتور در ایران هستند. این دو به دلیل سابقه بسیارشان، تاریخ گویای این هنر در کشور به شمار می‌روند و می‌توان از این دو بسیار آموخت. به گمانم آقای عباسی، آخرین بازمانده از نسل طلایی کاریکاتوریست‌های نشریه به شدت موفق «توفیق» هستند و باید از طریق گفت‌وگوهای بسیار با ایشان به ثبت و ضبط تاریخ شفاهی کاریکاتور در ایران پرداخت.

جایگاه کاریکاتور در ایران هنوز مشخص نیست
امیر سقراطی، نویسنده کتاب «10 کاریکاتوریست» نیز در این نشست گفت: کاریکاتور در ایران از زمان شکل‌گیری تاکنون اوج و فرودهای زیادی داشته است. به دلیل آنکه امکان انتشار کتاب در این حوزه بسیار کم بود، این هنر بسیار به نشریات وابسته شد. امروزه در زمینه پژوهش کاریکاتور با کمبود شدید منابع روبه‌رو هستیم.

وی افزود: در این دهه‌های اخیر تعریف کاریکاتور در جهان عوض شد و تحول بسیاری پیدا کرد اما متاسفانه جایگاه جدید این هنر در ایران اصلا معلوم و مشخص نیست. با تمام این اوصاف هنوز هم هنرمندان بزرگی در این رشته در ایران هستند و فعالیت می‌کنند. داود شهیدی و اسماعیل عباسی دو تن از این هنرمندان بزرگ هستند.

سقراطی همچنین اضافه کرد: استاد داود شهیدی از بنیانگذاران کاریکاتور موسوم به «طنز سیاه» در ایران است و اسماعیل عباسی نیز کاریکاتوریستی بازمانده از دوران طلایی نشریه «توفیق» است. استاد عباسی با هنرمندان دیگری چون محمدعلی بنی اسدی در زمره معدود کسانی بودند که پس از انقلاب با فعالیت در نشریه «کیهان کاریکاتور» مفهوم این هنر را به درستی به نسل جدید منتقل کردند.

نویسنده کتاب «10 کاریکاتوریست» در ادامه با اشاره به این نکته که باید هنر کاریکاتور به عنوان یک رشته درسی در دانشگاه‌ها تعریف و طراحی شود، گفت: به دلیل آنکه هنر کاریکاتور جایگاه مشخصی در ایران ندارد و در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های هنری نیز خبری از آن نیست، طبیعی است که از منظر کتاب نیز با فقر مواجه شود. بر این اساس باید بگویم که از نمایشگاه کتاب سال گذشته تا به امسال تنها سه کتاب در حوزه کاریکاتور منتشر شده که مولف هر سه کتاب من هستم. کتاب پژوهشی «10 کاریکاتوریست»، «اردشیر محصص» و «پرویز شاهپور» نام این سه کتاب است.

سقراطی در انتها، این نشست را به «ایراندخت محصص» تقدیم کرد که اکنون در سن پیری با وضعیت نامناسب مالی در تهران زندگی می‌کند.