فیروز زنوزی جلالی در این نشست، از «درد» به عنوان اثری نوآیین در ژانر دفاع مقدس یاد کرد و گفت: با مطالعه این کتاب به زحمت‌های بسیار نویسنده برای گردآوری مطالب مستند پی بردم. بسیاری از شخصیت‌های رمان مانند محمدباقر قالیباف و اکبر هاشمی‌رفسنجانی امروز زنده هستند و در کنار ما حضور دارند.
وی با طرح این پرسش که چرا اسم کتاب «درد» گذاشته شد؟ بخش‌هایی از صفحه 9 این رمان را خواند و اظهار کرد: این بخش از کتاب، توجیه نام آن است و در هیچ جای دیگر «درد» به این صراحت درباره دلیل برگزیدن این نام برای کتاب سخن نرفته است. نام‌گزینی، دغدغه همه نویسندگان است. نویسنده ناشی، عنوان کتاب را در دهان یکی از شخصیت‌های اصلی کتاب می‌گنجاند اما اثر کرمیار را که می‌خوانیم، مفهوم درد را به معنای بسیط کلمه در می‌یابیم.
انتظار رمانی خیال‌پردازانه
زنوزی جلالی در ادامه سخنانش به سوابق کاری نویسندگان در پرداختن به گونه خاطره داستان اشاره کرد و گفت: متاسفانه در به کارگیری ژانر دفاع مقدس در این قالب موفق نبوده‌ایم. در آثاری چون «دا» نویسنده صادق نبوده است. من در خرمشهر حضور داشته‌ام. روایت‌ها در این کتاب بسیار اغراق‌آمیز بیان شده است.
این استاد داستان‌نویسی ادامه داد: آیا شخصیت‌های اصلی و فرعی این کتاب توانسته‌اند انتظار مخاطب را برآورده کند؟ من انتظار یک رمان خیال‌پردازانه را از این کتاب دارم و نقدم ساختاری است. در کتاب «درد» شخصیت شهید حسینی، با نگاه کردن به سیبی گاز زده به 19 سال قبل می‌رود. این نوع زاویه نگاه در ادبیات نوین دنیا تازه نیست. نویسنده در طول این رمان به ما یادآوری می‌کند که تمام داستان‌ها از ذهن شهید حسینی مرور می‌شود. بعد این سوال پیش می‌آید که چقدر این روایت می‌تواند واقعی باشد؟ آیا به اعتبار پوشه روی پای شهید حسینی می‌توان گفت که روایت منطقی و واقعی از 19 سال پیش ارایه شده است؟
وی گفت: دو مساله اساسی درباره این رمان برایم مطرح است. نخست این‌که شهید حسینی در موقعیت مناسبی خاطراتش را یادآور نشده است. موقعیت او بر صندلی چرخداری که به طرفی کج شده است، زمان مناسبی برای به خاطر آوردن خاطرات نیست. آن هم خاطرات 19 سال پیش. دومین مساله‌ام این است که اصل تداعی در ذهن شخصیت شهید حسینی کجاست؟ محور و منطق این تداعی چیست؟ کرمیار چینش وقایع را بر اساس کتاب به درستی پیش برده است و بر اساس ذهن شهید حسینی، نیست!
زنوزی ادامه داد: گردآوردن این همه شخصیت در دل یک رمان کار دشواری است. با این همه شخصیت، «درد» از آفت شعاری بودن دور مانده است. ضعفی که بیشتر آثار حوزه دفاع مقدس ما به آن مبتلاست. یکی از دلایل این‌که بیشتر ادبیات دوران گذشته ما انزواگرایانه است، همین عدم توان نویسنده در پرداخت به شخصیت‌های متعدد است. در میان شخصیت‌های «درد» همه نوع شخصیت می‌بینیم. دروغگو، فداکار، جاسوس، شجاع، ترسو و... . تعلیق موجود در رمان از همان ابتدا مخاطب را با خود درگیر می‌کند و مخاطب به سادگی نمی‌تواند اثر را رها کند. این که هر شخصیت کتاب شناسنامه خاص خود را دارد هم از دیگر ویژگی‌های مثبت کتاب است.
دور ماندن از آفت شعارزدگی
وی با تاکید بر این‌که نمی‌توان انتظار داشت در طول داستان به شخصیت‌های حقیقی و خیالی به یک اندازه پرداخته شود، گفت: به عنوان مخاطب در طول کتاب، انتظار واکاوی شخصیت «رضایی» را ندارم. همان اندازه که لازم بوده است، به تمام شخصیت‌ها پرداخته شده است. همچنین، پرداخت منصفانه به دو جبهه ایران و عراق در طول رمان از دیگر پاهنگ‌های مثبت آن است.
زنوزی جلالی در ستایش «درد» افزود: این اثر رمانی تصویری است. به نظر من به عنوان یک مدرس داستان‌نویسی، لازم است هر داستان‌نویس دست کم یک‌بار فیلم 16 میلیمتری بسازد تا یاد بگیرد در نوشتن ولخرجی نکند. کرمیار در کتابش فقط نمی‌گوید؛ بلکه نشان هم می‌دهد. کتاب از طنز قوی و گفته‌های صمیمی و باور‌پذیری برخوردار است و مخاطب را در صداقت شخصیت‌ها به شک نمی‌اندازد. معتقدم «درد» بیش از این‌که رمان باشد، یک «سند» است.
موفق نبودن در مدرن بودن
شاکری هم در این برنامه با اشاره به همکاری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس در برپایی جلسه‌های نقد و بررسی رمان‌های دفاع مقدس گفت: نقد‌هایی که از 6 کتاب قبلی داشتیم، به زودی در قالب کتابی مستقل منتشر می‌شود. متاسفانه انتشارات «عصر داستان» با وجود فعالیت‌های خوبی که در عرصه جبهه انقلاب اسلامی داشت، تعطیل شد و کتاب درد، آخرین اثر این انتشارات بود.
وی ادامه داد: آیا تمامی شخصیت‌ها در این کتاب واکاوی شده‌اند؟ اصلا به خود شخصیت شهید حسینی تا چه اندازه پرداخته شده است؟ وقایع در طول 20 تا 30 دقیقه از ذهن شخصیت اصلی کتاب مرور می‌شود اما مخاطب آن را در طول 400 صفحه کتاب می‌خواند. این اثر گر چه ادعای مدرن بودن دارد اما به نظر می‌رسد اثر موفقی در مدرن بودن نیست. نقش راوی در کتاب گزارشگری است و حسینی در این مقام نشسته است. کرمیار در واقع تدوین کننده خاطرات در قالب رمان «درد» بوده است!
این منتقد ادبی با بیان این‌که تعدد شخصیت در داستان اهمیت ندارد، گفت: آنچه اهمیت می‌یابد واکاوی شخصیت‌هاست. داستان باید روی یک یا دو شخصیت تمرکز کند و موقعیت‌های مکمل خلق کند. جنبه‌های داستانی شخصیت‌هایی چون هاشمی‌رفسنجانی یا محسن رضایی کجای کتاب «درد» است؟ نمی‌توان با شناسنامه‌دار کردن شخصیت‌های کتاب، به پرداخت ادبی رسید. پرداخت ادبی باید در طول داستان شکل بگیرد.
نقدی بر نقد
کرمیار هم در پاسخ به نقد‌های مطرح شده گفت: معتقد به حضور نویسنده در برنامه‌های نقد کتاب نیستم. خود کتابم باید در زمینه نقد‌ها پاسخگو باشد اما معتقدم که «نقد» باید بر مبنای نظریه انجام شود چرا که نقد به معنای گفتن خوبی و بدی‌های یک اثر یا حتی به معنای انتقاد کردن به آن نیست. متاسفانه درباره به کارگیری نظریه‌های ادبی در دانشگاه‌های ایران کار جدی شروع نشده است و دانشگاها بر ادبیات کلاسیک بیشتر از ادبیات معاصر تکیه دارند. شیوه نقد کردن بر پایه نظریه باید از دانشگاه آموخته شود که متاسفانه چنین نیست.
این نویسنده افزود: نام این کار در هنگام نوشته شدن، وداع با دوکوهه بود و در واقع نمی‌دانم چرا وقتی به پایان بردم روی آن خط کشیدم و نوشتم: «درد» این اثر در واقع قرار بود طبق توافقی که با بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس داشتیم، در قالب سریال ساخته شود اما این بنیاد به دلیل حذف نکردن نام آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و برخی دیگر از فرماندهان، از ساخت تصویری این اثر شانه خالی کرد!
وی به سابقه حضورش در جنگ تحمیلی به عنوان خبرنگار اشاره کرد و گفت: در این دوران در روزنامه اطلاعات مشغول به فعالیت بودم و از قلم و شخصیت علی‌اصغر شیرزادی بسیار آموختم. «فریاد در خاکستر» نخستین کتابم بود که زیر نظر شیرزادی منتشر شد.
نظر شما