به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «داعش و تهدید میراث جهانی» امروز یکشنبه 24 خردادماه با حضور علی موجانی، رئیس کتابخانه وزارت امور خارجه، کامیار عبدی و صفورا برومند از اعضای هیات علمی گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

برومند در ابتدای این مراسم توضیحاتی را درباره مفهوم میراث جهانی ارائه کرد و گفت: میراث جهانی عبارت و اصطلاحی است که دامنه تعاریف آن بسیار گسترده است و بر اساس آنچه یونسکو تعریف کرده شامل آثار ادبی و هنری، بناهای تاریخی و... می‌شود.

وی ادامه داد: سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد که به یونسکو مشهور است در سال 1946 تاسیس شد و بسیاری از کشورهای جهان به این سازمان پیوستند و ایران نیز یکی از کشورهایی است که به این سازمان پیوسته است. یونسکو اهداف متفاوتی دارد که از آن جمله می‌توان به ایجاد و حفظ میراث و دانش مردم جهان و مشارکت در گسترش امکانات اشاره کرد.

وی افزود: یونسکو میراث گذشته را غیر قابل جایگزین و الهام بخش برای همگان می‌داند. این میراث متعلق به همه جهان است و تنها یه یک کشور و قوم تعلق ندارد بنابراین باید از میراث جهانی ملموس و ناملموس نگهداری و حفاظت شود.

برومند با بیان اینکه مرکز میراث جهانی در سال 1972 تاسیس شده اضافه کرد: این مرکز توافق نامه‌ای را برای کشورهای جهان تدوین کرد که هنوز هم پایه و اساس کار کمیته میراث جهانی را تشکیل می‌دهد. این کمیته کشورها را برای پیوستن به کنوانسیون میراث جهانی تشویق می‌کند.

وی با اشاره به تعریف یونسکو از میراث جهانی اظهار کرد: یونسکو میراث جهانی را به دو بخش میراث جهانی فرهنگی و میراث طبیعی جهانی تقسیم می‌کند. میراث جهانی فرهنگی باید نشان دهنده یک شاهکار از خلاقیت باشد و ارزش‌های بشری را در یک محدوده زمانی در یک حوزه فرهنگی، برنامه‌ریزی شهری و ... نشان دهد. این میراث می‌تواند یک اثر ادبی یا هنری با ارزش خاصی باشد.

وی گفت: میراث فرهنگی خود به دو بخش میراث ملموس و میراث ناملموس تقسیم می‌شود. میراث ملموس شامل کتاب، صنایع دستی، بنا و اماکن تاریخی است و میراث ناملموس می‌تواند آداب و رسوم یک ملت باشد.

برومند درباره میراث طبیعی جهانی نیز توضیحاتی داد و افزود: این میراث نیز پدیده‌های طبیعی منحصر به فرد هستند که می‌تواند شامل تغییرات زمین شناختی و... باشد. طبق توافق‌نامه کمیسیون میراث جهانی باید آثار ملموس و ناملموس از کشورهای دیگر به این کمیته معرفی  و ثبت شوند.

به گفته وی، در میان کشورهای جهان، ایتالیا با 50 اثر، چین با 47 اثر و اسپانیا با 44 اثر رتبه‌های نخست تا سوم را در این میان دارا هستند. کمیته ملی یونسکو در ایران نیز تا کنون 46 اثر ملموس و ناملموس را برای ثبت به این کمیته معرفی کرده که در میان آن‌ها کتاب‌ها، بناها و شخصیت‌های علمی و فرهنگی وجود دارند.

در بخش دیگری از این نشست عبدی به ارائه توضیحاتی درباره آثار باستانی عراق و سوریه پرداخت و گفت: مدتی است که گروه داعش به رهبری ابوبکر البغدادی اعلام وجود کرده و اکنون دست به تخریب بناهای تاریخی و آثار فرهنگی زده است.

وی با اشاره به ریشه‌های تاریخی گروه داعش ادامه داد: این گروه افکارش را از افرادی مثل محمد بن عبدالوهاب گرفته که ایدئولوژی جدیدی را در میان  اعراب داشته است و اکنون ردپای این ایدئولوژی را می‌توان در گروه‌هایی مانند داعش دید.

سوزاندن 7 هزار کتاب در موصل
وی در بخش دیگری از سخنانش روند حرکت گروه داعش در عراق را توضیح داد و افزود: در ابتدا باید بگویم که داعش عداوت زیادی با شیعیان دارد و ما را مهدور الدم می‌داند. آنها در مسیر حرکت خود بسیاری از مساجد، کلیسا‌ها و کنیسه‌ها را نابود کردند اما پس از اینکه سپاه قدس برای آنها در نزدیکی حرم های مطهر امامان خط قرمزی کشید به سمت موصل حرکت کردند.

عبدی ادامه داد: آنها در این شهر فاجعه‌ای آفریدند و از آنجا که معتقدند بعد از قرن سوم هجری هر چه نوشته شده بیهوده است به غیر از قرآن مجید نزدیک به 7 هزار کتاب و نسخه خطی را سوزاندند و بسیاری از آثار گرانبها و قدیمی را از بین بردند که یک فاجعه تاریخی بود.

وی در پایان سخنانش اظهار کرد: داعش پس از آن به سراغ ساختمان موزه رفت و آن را منفجر کرد و بعدها نیز شهرهای تاریحی هاترا و پالمیرا را نابود کرد. آنها در مراحل بعدی به دنبال نابودی دورا ـ اُروپوس و طیسفون هستند و کاش خط قرمزی که سپاه برای اینها کشیده بود به آثار تاریخی هم اختصاص می‌یافت.

موجانی در بخش دیگر این نشست ریشه‌های فکری داعش را تشریح کرد و گفت: برای اینکه ببینیم داعش چه نگاهی به میراث فرهنگی دارد باید به یک سال پیش که داعش اعلام خلافت کرد برگردیم و ببینیم که خلافت از منظر داعش چیست؟ در سال گذشته که ابوبکر البغدادی رساله‌ای برای خلافت را منتشر کرد دیدگاه‌های داعش در این باره را تشریح کرد. بر اساس نظر داعش و بر پایه حدیث نبوی خلافت به 12 خلیفه پس از پیامبر می‌رسد که تا امام حسن (ع) به عنوان خلیفه پنجم ادامه می‌یابد و پس از آن قطع می‌شود و ابوبکر البغدادی نیز ششمین خلیفه روی زمین است بنابراین از نگاه داعش این رهبران ادامه دارند.

وی ادامه داد: بنابراین امروز تاریخ برای داعش معنایی ندارد و در واقع تاریخ برای آن‌ها بعد از اتمام خلافت امام حسن(ع) تمام شده و دوباره از یک سال پیش متولد شده است بنابراین بسیاری از سازه‌های و آثار ادبی و هنری و ... برای آنها معنایی ندارد.  خود جامعه‌ای که داعش نیز در آن ظهور کرده مانند عراق به گذشته خود علاقه‌ای نشان نمی‌داده و شاید بسیاری از مردم عراق از وجود آثار و یا امکان تاریخی در این شهر بی‌اطلاع بوده باشند. بنابراین همان‌طور که گفتن تاریخ برای داعش از قرن 5 هجری به بعد تمام شده است و هرچه که در این فاصله هم وجود داشته باید از بین برود.

وی با بیان اینکه داعش قدرت جذب ملیت‌های مختلف را دارد افزود: داعش در منطقه جغرافیایی سخن می‌گوید که در آن گروه‌های مختلفی مانند نقشبندیه، بعثی‌ها و ... خلافت را معبری برای رسیدن به دوران طلایی خود می‌دانند. برخی گروه‌هایی اجتماعی مردمی نیز عصر درخشان خود را آنگونه که داعش ترسیم می‌کند می‌بینند.

رئیس کتابخانه وزارت امور خارجه ادامه داد: در سال 2011 یک خبرنگار آمریکایی کتابی را با نام «خلافت مجازی» منتشر کرد و در آن گفت که داعش چگونه در فضای مجازی افکار خود را پایه‌ریزی کرده و حتی چهار وزارتخانه داعش که در این کتاب به آن اشاره شده بود عملاً بعدها در فضای واقعی شکل گرفت.

ما باید میراث مجازی درست کنیم
موجانی با بیان اینکه پدیده‌های دیگری مانند شکست بهار عربی یا سرخوردگی بعثی‌ها از سقوط صدام و ... به داعش کمک کرده است افزود: این جنبش آدم‌های فکوری دارد که دقیقا می‌دانند باید چگونه عمل کنند. در همین تخریب بناها و از بین بردن آثار و کتاب‌ها می‌‌بینید که این‌ها چگونه هدفمند عمل می‌کنند. به طور مثال بخشی از آثار را تخریب می‌کنند و بخشی را برای فروش و کسب درآمد استفاده می‌کنند. البته در این میان برخی آثار را هم به دلیل مسخره کردن ارزش‌های بشری از بین می‌برند و البته این هم در ادامه این تفکر است که تاریخ دوباره از یک سال پیش متولد شده است.

وی گفت: ما باید برای این آثاری که از بین می‌رود معادل مجازی درست کنیم و از آن محافظت کنیم. در واقع ما باید میراث مجازی درست کنیم تا وقتی که داعش خود از درون دچار تحول شود. به هر حال داعش در درون مردم هم پایگاه دارد و شاید نابودی این گروه به سادگی امکان پذیر نباشد. من در گذشته بخشی از کتاب‌ها و آثاری را که در موزه عراق بود با کمک جامعه دول عربیه تصویربرداری کردم و تصاویر برخی از این آثار و نسخ خطی در اختیار 8 کتابخانه ایران مانند کتابخانه آیت‌الله مرعشی است.
 
موجانی گفت: به هر حال داعش نقاط ضعفی هم دارد به طور مثال مخاطب جهانی ندارد با وجود این نخبه گراست و در این زمینه هوشمند عمل کرده است. مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی باید عمیقاً روی این موضوع مطالعه کنند متاسفانه ما درباره داعش و خاستگاه‌های فکری آن اطلاعات درستی نداریم و باید در این زمینه فعال‌تر عمل کنیم.