خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- دکتر فرید قاسملو، عضو گروه حکمت - طب اسلامی و سنتی فرهنگستان علوم پزشکی: یکی از بهترین و مهمترین داده‌ها برای بررسی هر دانشی و شناسایی ادبیات علمی متعلق به این دانش، تهیه انواع کتابشناسی‌های موضوعی است. در این کتابشناسی‌ها، بسته به سطح و کیفیت تهیه آنها، انواع گوناگونی از داده‌های موضوعی درباره آن دانش خاص در اختیار استفاده‌کننده قرار گرفته و در نتیجه امکان شناسایی دانش تولید شده در آن موضوع، برای استفاده‌کنندگان دانش تولید شده موضوع خاص میسر خواهد شد. به‌نظر نمی‌رسد لازم باشد درباره اهمیت تهیه این کتابشناسی‌ها توضیح بیشتری از این بدهیم.
 
از دیگر سو، به دلایل چندی، می‌توان ادعا کرد دانش پزشکی در کشور ما یکی از ثروتمندترین دانش‌هاست؛ ثروتمند از آن نظر که سرمایه‌ای برای تولید این دانش در کشور هزینه می‌شود، به‌نظر می‌رسد از بسیاری از دانش‌های دیگر (اگر نگوییم همه آنها) بیشتر است.
 
این موضوع، قابل گسترش به سایر دامنه‌های موضوعی مرتبط با دانش پزشکی نیز هست. از آن‌جمله، دانش پزشکی دوره اسلامی (که در بسیاری از موارد، به نادرست دانش پزشکی سنتی نیز نامیده می‌شود). یک قرینه درباره این موضوع آنکه تنها در حوزه دانش پزشکی دوره اسلامی، تاکنون دو دانشنامه در کشور تولید شده و یک دانشنامه نیز به‌طور کامل به فارسی ترجمه شده و یک دانشنامه نیز در نیمه راه ترجمه است. کدامیک از شاخه‌های تاریخ علوم دوره اسلامی را سراغ دارید که درباره آن چنین طیفی از دانشنامه‌های تخصصی پدید آمده باشد؟
 
معطوف به همان نکته یعنی ثروتمند بودن دانش‌های موضوعی حوزه پزشکی و از آن‌جمله تاریخ پزشکی دوره اسلامی، همواره و طی در حدود شش - هفت سال گذشته، شاهد آن هستیم ادبیات علمی بسیار وسیعی (اعم از تصحیح، تالیف و ترجمه) در این حوزه پدید آمده و همچنان در حال پدید آمدن است. کمابیش هیچ شماره‌ای از کتابشناسی فصل (موسسه خانه کتاب) را نمی‌توان یافت که چند عنوان کتاب در این موضوع و در حوزه‌های سه‌گانه طرح شده در بالا در آن معرفی نشده باشد.
 
سرمایه‌گذاری‌های دولتی در زمینه آنچه «طب سنتی» نامیده شده است و نیز اقبال عمومی به کتاب‌های حوزه تاریخ پزشکی دوره اسلامی، باعث می‌شود بیش از پیش نیازمند تهیه کتابشناسی دانش پزشکی دوره اسلامی باشیم. به‌ویژه از آن نظر که امکان داوری درباره کیفیت این دانش تولید شده (شامل آثار تالیفی، هم ترجمه‌ای و هم تصحیحی) خود نیازمند در اختیار داشتن آگاهی‌هایی درباره تعداد دانش تولید شده نیز هست.

بر همین اساس، تقریبا هشت سال پیش وقتی فرهنگستان علوم کشورمان امکان داد تا بخشی از هزینه درنظر گرفته شده برای یک طرح ملی کلان به موضوع دانش پزشکی دوره اسلامی اختصاص یابد، یکی از نخستین پیشنهادهای مولف این سطور، تهیه کتابشناسی دانش پزشکی دوره اسلامی بود. ویرایش اول این کتاب شامل معرفی بیش از پنج هزار رکورد اطلاعاتی در پانصد صفحه در سال 1387 خورشیدی به وسیله انتشارات چوگان و با همکاری فرهنگستان علوم منتشر شد.
 
اما از سوی دیگر، طی حدود هفت سال گذشته، زیرساخت تولید دانش در حوزه دانش پزشکی دوره اسلامی در کشورمان به کلی تغییر کرده است. موضوع دانش پزشکی «سنتی» به جدیت مورد توجه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته و چندین دانشکده طب سنتی در نقاط مختلف کشور تاسیس شده است. دست‌کم دو نشریه تخصصی تاریخ پزشکی و چندین نشریه مربوط به «طب سنتی» در کشور منتشر شده‌اند و دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشکده‌های طب سنتی نیز در قالب تهیه کتاب یا تالیف مقاله و نیز تهیه پایان‌نامه مشغول تولید دانشی هستند که هرجور که حساب کنیم یک سر آن در حوزه دانش پزشکی دوره اسلامی است.
 
براین اساس می‌توان گفت یک سرشماری ساده نشان خواهد داد تعداد کتاب‌هایی که طی هفت سال گذشته در شاخه‌های مختلف مربوط به دانش پزشکی دوره اسلامی در کشورمان منتشر شده، از تمامی تعداد کتاب‌هایی که از هنگام ورود ماشین‌های چاپ مسطح (یا به قول اهل فن «افست») چاپ شده بیشترخواهد بود.*
 
براساس همین گستردگی موضوعی، هر روز که می‌گذرد، نیاز به روزآمد شدن محتوای کتابشناسی دانش پزشکی دوره اسلامی (منتشر شده در سال 1387) بیش از پیش احساس می‌شود. یه‌ویژه از آن نظر که از آن تاریخ تاکنون دست‌کم در دو محور تغییراتی در دانش تولید شده، حول محور دانش پزشکی دوره اسلامی رخ داده است. یکی آن‌که به‌نظر می‌رسد دانش تولید شده طی سال‌های جاری، محور شکل تولیدی خود را از «مقاله» به «کتاب» تغییر داده و تعداد کتاب‌های تولید شده بسیار بیشتر از تعداد مقاله‌های تولید شده است و دیگر آنکه دانش‌آموختگان دانشکده‌های طب سنتی در تولید دانش جاری نقشی پُررنگی داشته‌اند.
 
بر این اساس، بحث‌های کیفی و کمی درباره ادبیات علمی تولید شده در حوزه دانش پزشکی دوره اسلامی نتایج متفاوتی را با ادبیات علمی تولید شده مثلا در 12 سال گذشته نشان خواهد داد و همه این اتفاق‌ها رخ نخواهد داد، مگر پیش از همه تهیه ویرایش جدیدی از کتابشناسی دانش پزشکی دوره اسلامی. امیدوارم هرچه زودتر چنین کتابشناسی تولید شود و بیش از آن امیدوار هستم این کتابشناسی، پایه مطالعات عمیق دانش شناختی درباره پزشکی دوره اسلامی به‌صورت پایان‌نامه‌های دکترا شود.
 
* بحث درباره شاخه‌های مختلف دانش پزشکی دوره اسلامی، خود یک بحث کاملا کارشناسانه و پیچیده خواهد بود. دست به نقد، یکی از منابعی که به‌عنوان داده پایه برای این بحث می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، کتاب: رده RIS تاریخ پزشکی دوره اسلامی است که خود یکی دیگر از کتاب‌هایی است که با حمایت مالی فرهنگستان علوم کشورمان تهیه شده است. در این کتاب، براساس روش کتابخانه کنگره آمریکا برای گسترش مفاهیم موضوعی، موضوع دانش پزشکی دوره اسلامی به 11 مقوله موضوعی تقسیم شده و براساس این تقسیم‌بندی، 800 شماره کتابشناختی به این دانش داده شده است. این کتاب در سال 1387 خورشیدی و بازهم توسط انتشارات چوگان منتشر شده است.