به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «ارزیابی بومی دانش» نوشته آلن بیکر، پل سیلیتو و جوهان پاتیر به ترجمه طاهر زارعی از سوی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده است.

کتاب حاضر، گزینشی از ترجمه چندین مقاله است که به دانش بومی می‌پردازد: دانش برآمده از این منظر که دقیقاً با پیامدهای محلی توسعه چه باید کرد؟ لذا، در پاسخ به این سوال بوده است که فی‌المثل، ژاپن «دانش بومی مدیریت توسعه» را طرح و ترویج کرد، هند دانش بومی فائق آمدن بر چالش‌های دموکراتیک و نیز پزشکی محلی را گسترش داد؛ حتی کشورهایی چون ترکیه، مالزی و کانادا نیز از نوعی دانش بومی حل‌المسائلی سخن می‌گویند.

این نوع تلقی نسبت به دانش بومی، نافی تلقی نوع اول که در کشور ما رایج شده است، نیست. از همین رو مطالب می‌تواند به نحو مقایسه‌ای نوع دانش بومی را به بحث بگذارد و در علم و در «کوتاه مدت»، بسیاری از مشکلات ناشی از توسعه در سطوح اقتصادی و سیاسی را پاسخ دهد. آن‌چه در این تلقی از دانش بومی حائز اهمیت است «مشارکت» دادن افراد بومی در فرایند پیشرفت و توسعه است. دانش بومی در این تعریف با خود یک استلزام معرفتی دارد: دانش اروپایی و آمریکایی توسعه، دانشی نابسنده است و نمی‌تواند از پس چالش‌های گذر مرزی خود فائق آید؛ در نتیجه،‌ دانش بومی «ادامه» و «تکمیلِ» منتقدانه دانش اروپایی است و در کنار نقد و بررسی ناکامی‌های آن سر ستیز با آن را ندارد.

ویژگی‌ نظری کتاب حاضر که ترجمه و انتشار آن را در پژوهشگده مطالعات فرهنگی و اجتماعی تسهیل کرد، این است که این کتاب دانش بومی را از لحاظ نظری به عنوان «مسأله‌ای مستقل» تلقی کند و اهمیت سیاسی و فرهنگی آن را در بافت‌های تاریخی و طبقاتی مربوط مورد بررسی قرار دهد.

دانش بومی نه تنها برای اهداف متفاوت توسط مردمان مختلف به نحوی متفاوت نگریسته می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه دارای تاریخ نیز هست؛ به ویژه توجه به این نکته حائز اهمیت است که دانش بومی در روابط اجتماعی ساخته می‌شود و با وجود گوناگونی درونی‌اش می‌تواند به عنوان «نماد فرهنگی» عمل کند و هویت اجتماع را تعریف کند. دقیقاً به همین دلیل بود که در انتشار اثر، پژوهشکده چاره‌ای جز حذف مطالعات موردی (خوانده شود: مطالعات بومی) کتاب نداشت؛ زیرا دانش‌های بومی ارزیابی شده در این کتاب به قدری «بومی» و در نتیجه، خاص بود که مطالعه آن حاصلی برای خواننده ایرانی نمی‌توانست داشته باشد. با این حال، اصول دانش بومیِ مشارکتی توسعه محور که این کتاب‌ به آن‌ها پرداخته است، تجربه‌ای بس گرانبها برای خواننده، سیاستگذار و برنامه‌ریز این دیار می‌تواند باشد: و آن این که علم بومی، علم مسئولیت‌اور است؛ علم تفاخر نیست.
 
اگرچه همه نویسندگان مقالات این کتاب انسان‌شناس نیستند ولی مطالب آنان پیوندهای روشنی با آثار قوم‌نگاشتی دارد. مطالب کتاب پیش روی دست‌اندرکاران توسعه را یادآور می‌شود که انسان‌شناسی باید به شکلی روزافزون در کارهای توسعه‌ای نقش ایفا کند ولی نه صرفاً به عنوان منتقد سرخورده بعد از اجرای پروژه توسعه‌ای، بلکه به عنوان یک شریک اجرایی. این مجلد نیاز فزاینده به مهارت‌ها و شناخت‌های انسان‌شناختی را برای تحقق فهم مسائل زیست محیطی، بهداشتی، آموزشی، اجتماعی و دیگر مسائل روشن می‌‌سازد و بدین ترتیب در درازمدت مسبب تغییری مثبت می‌‌شود.

به گفته مولفان اثر، با وجود بحث و جدل ادامه‌دار پیرامون سرشت دانش بومی، توسعه چندی است با ایده دانش بومی کنار آمده و با تخصیص آن هم اینک مشغول سازگار کردن آن با خواسته‌های محسوس خود، تعدیل آن با دیدگاه‌های علمی، شکل‌دهی مجدد آن و پس از این فعل و انفعالات، بهره‌گیری از آن برای برآورده ساختن نیازهای مربوط به اجرای پروژه‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای است.

دست‌اندرکاران توسعه در انجام این امور اعتقاد ناچیزی به کفایت روش‌های قبلا به کار رفته داشته‌اند. انجام این امور ساده نیست و چندین مساله روش‌شناختی باید برطرف شود تا شاهد «عادی شدن» یک چنین کار جمعی در زمینه‌های توسعه باشیم.

نویسندگان این کتاب تجارب عملی و درس‌های گرفته شده از ارائه رویداد بازخورد تحقیق را در متن مطالعات میدانی مشارکتی در اختیار می‌گذارند و قابلیت‌ها و محدودیت‌های این رویداد را در ایجاد یادگیری متقابل بازگو می‌کنند. آنها معتقدند که انسان‌شناسان فکر خود را بر فهم کلیت دانش بومی به عنوان یک نظام متمرکز کرده‌اند و آن جنبه‌های خاص دانش بومی را که بر رفتارهای ذیربط با ابتکارات توسعه‌ای تأثیر می‌نهند و چگونگی و چرایی این تأثیرگذاری را مورد توجه قرار نمی‌دهند. فهم همدلانه مفاهیم محلی قبل از اجرای عملی آنها توسط محلی‌ها و آنگاه بیان آن مفاهیم برای دیگران کار سخت و دشواری است. بیشتر اوقات حتی بین خود «بومیان» هم وحدت نظر دیده نمی‌شود.

دانش سهم‌داران محلی به ندرت یکدست و متجانس است. مردم بلد نیستند هر آنچه را که می‌دانند به زبان بیاورند. مردم هم‌چنین می‌توانند حامل دانش باشند و با استفاده از طرز بیان‌های ناآشنا دانش را از نسلی به نسل دیگر انتقال دهند. کنجکاوی دست‌اندرکاران توسعه در مورد دانش بومی شاید بازتاب گرایش فعلی مصرف‌کنندگان جهانی به هر آنچه که بومی است باشد. دانش محلی مورد مذاکره مداوم سهم‌داران است و هم‌چنین دست‌اندرکاران توسعه در نظر دارند با جرح و تعدیل اساسی دانش محلی با دیدگاه‌های علمی تغییرات مورد نظر را شتاب بخشند. در عین حال این نوید را به ما می‌دهند که با روش‌های نوین امکان فهرست‌برداری سریع از دانش محلی وجود دارد.

ما باید یاد بگیریم که در بررسی دانش بومی در زمینه‌های توسعه با دوگانگی‌ها کار کنیم؛ مثل کارکردن با نگاه وسیع و نگاه محدود. با عطف توجه به این نکته که دانش بومی دانشی بالفعل مبهم است، این نتیجه نیز به دست می‌آید که گفتمان کنونی دانش بومی دچار تناقض است. «دانش بومی» محلی معمولا خود را در اعمال آنی نمایان می‌سازد. برعکس سازمان‌های بین‌المللی بزرگ عناصر بومی و دانش را به عنوان مفاهیمی دور و گسسته که می‌تواند در یک مدل مفهومی ـ جهانی جای بگیرند و تعمیم داده شوند تجربه می‌کنند.

نویسندگان کتاب تاکید می‌کنند که مداخلات توسعه‌ای که با یک نگاه غربی عمدتا ماتریالیستی به پیشرفت بشر هدایت می‌شوند، اغلب انسجام و اصالت دیگر سنت‌های فرهنگی را تهدید می‌کنند. تهدیداتی از این دست، دست کم از آغاز استعمار غربی مشهود بوده و جمعیت‌های محلی به اشکالی متفاوت با این نوع تهدیدات به مبارزه پرداخته‌اند. اما این تهدیدات تا به امروز با هویت یافتن تحت عنوان روندی به نام جهانی شدن رفته رفته شدیدتر شده است و بسیاری از مردمان آنها را تهدیداتی روز به‌روز غیرقابل کنترل‌تر می‌دانند که به شکلی لجام گسیخته تفاوت‌های فرهنگی را مورد هجمه قرار می‌دهد. اگرچه قدرت استعمارگر پیشین دانش بومی را پست و بی‌اعتبار می‌شمرد ولی برماست که دانش بومی را نه تنها به عنوان یک دانش بلکه به عنوان یک نماد ملیت‌گرایی تلقی کنیم.

نظریه و روش‌های دانش محلی، مسائلی پیرامون مطالعات دانش بومی، یک مدل تصمیم‌گیری برای گنجاندن دانش بومی در پروژه‌های توسعه، تاریخ محلی در حکم «دانش بومی»، سازمان غیر دولتی بین‌المللی، پروژه‌ها و تحقیق «دانش بومی» و دانش بومی و مذاکره بر سر تغییر و استمرار عناوین 6 فصل این کتابند.

کتاب «ارزیابی بومی دانش» نوشته آلن بیکر، پل سیلیتو و جوهان پاتیر با ترجمه طاهر زارعی با شمارگان 100 نسخه در 202 صفحه به بهای 9 هزار تومان از سوی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.