نمایندگی خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم ـ هادی ربانی، رئیس مرکز بین‌المللی مخطوطات اسلامی که ترجیح می‌دهد به جای تعبیر «کتابسازی» از لفظ «کتاب‌های زرد» ــ برگرفته از «نشریات زرد» ــ استفاده کند، معتقد است کتاب‌های زرد با محتوای سست و ادبیات سست، دین را به شکلی سست در دنیای مدرن عرضه می‌کنند و باعث سبک جلوه دادن دین می‌شوند. از دیدگاه او آسیب‌های کتابسازی در حوزه دین بسیار بیشتر از کتابسازی در عرصه‌ها و حوزه‌های دیگر است. آن چه در پی می‌آید حاصل گفت‌وگو با این پژوهشگر و نویسنده قمی است.
آقای ربانی کتاب زرد از نظر شما چه تعریفی دارد؟
کتاب زرد یعنی کتابی که هدف تولیدکننده آن، محتوا نیست، بلکه بیشتر، بالا بردن شمارگان است. پدیدآورندگان این کتاب‌ها با بالا بردن شمارگان به فکر بردن نفع مادی هستند.
در حال حاضر نویسندگان کتاب‌های زرد بیشتر در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کنند؟
تولیدکنندگان کتاب‌های زرد در حال حاضر در حوزه دین و اسلام فعالیتی گسترده دارند و انگیزه‌های اسلامی مردم باعث سوءاستفاده نویسندگان این کتاب‌ها شده است. متأسفانه این آثار تأثیرهایی بسیار مخرب هم بر جای می‌گذارند. کتاب‌های زرد با محتوای سست و ادبیات سست، دین را به شکلی سست در دنیای مدرن عرضه می‌کنند و باعث سبک جلوه دادن دین می‌شوند. آسیب‌های کتابسازی در حوزه دین بسیار بیشتر از کتابسازی در عرصه‌ها و حوزه‌های دیگر است.
نویسندگان کتاب‌های زرد، بیشتر در کدام یک از موضوع‌های دینی وارد می‌شوند؟
متأسفانه این افراد موضوع‌هایی حساس را انتخاب می‌کنند. مثلاً موضوع امام زمان (عج) که مخاطب خودش را دارد یا حکایت‌ها و داستان‌هایی از بزرگان دین که مورد احترام مردم هستند و موضوع‌هایی که مخاطبان عمومی بر آن حساسیت دارند، مضامین نگارش کتاب‌های زرد شده‌اند. البته این موضوع‌ها در زمان‌های مختلف تغییر می‌کنند. مثلاً در ابتدای انقلاب بحث‌های اخلاقی مورد توجه بود، اما در حال حاضر امام زمان (عج) موضوع روز شده است و در این زمینه آن چه هم‌اکنون به آن دست‌درازی می‌شود، پیش‌بینی درباره حوادث آینده، تعیین وقت ظهور و ترویج مطالبی است که با خردورزی و عقلانیت امروزین سازگار نیست و اثر معکوس بر جوانان می‌گذارد.
تأثیر کتاب‌های زرد را بر افکار مخاطبان گوناگون چگونه ارزیابی می‌کنید؟
گروهی روشن‌بین هستند و این گونه مطالب را نمی‌پذیرند. گروهی هم آنها را می‌پذیرند و نگاهشان به دین تغییر می‌کند. گاه رواج این مطالب باعث سوءاستفاده برخی افراد می‌شود که به ترویج این نگاه‌ها دامن می‌زنند و دکان خرافه‌پرستی، دعانویسی، عرفان‌های کاذب و مواردی از این دست را داغ‌تر می‌کنند. مهم‌ترین تأثیر این کتاب‌ها آن است که خواننده کتاب، مطلب درستی به دست نمی‌آورد. با رواج این آثار انحراف از مسیر اصلی اتفاق می‌افتد و دین به گونه‌ای مبتذل و بی‌مایه در نظر مخاطبان نشان داده می‌شود؛ در حالی که دین به هیچ وجه این گونه نیست و اگر به شکلی عقلانی ارائه شود، حتی برای مخاطبان عمومی، آن برداشتی به دست نمی‌آید که از این کتاب‌های زرد می‌شود.
آیا در استان قم هم کتاب زرد در حوزه دین تولید می‌شود؟
متأسفانه در حال حاضر در استان قم هم تولیدکنندگان کتاب‌های زرد هرکدام چند حروف‌نگار را در اختیار گرفته‌اند و با هدف سودجویی در این حوزه و با دانستن حساسیت‌های مردم، مجموعه‌ای مطالب را از کتاب‌های مختلف سر هم و با نامی جذاب وارد بازار می‌کنند. حتی بنده از برخی مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شنیده‌ام که این افراد حتی ناشر هم نیستند و تنها فهمیده‌اند که در این حوزه‌ها سود وجود دارد. بنابراین می‌آیند به تدوین این آثار زرد دست می‌زنند و با مجوز ناشرانی که می‌خواهند سالی چند کتاب به چاپ برسانند تا مجوزشان باطل نشود، این کتاب‌ها را وارد بازار می‌کنند.
راهکاری برای جلوگیری از تولید یا ترویج این کتاب‌ها دارید؟
ما نمی‌خواهیم بحث ممیزی را سخت‌تر کنیم ولی باید هنگام مجوز دادن، جلوی کسانی که باهدف سودجویی کتابسازی می‌کنند، گرفته شود. مثلاً در نوشتن کتاب‌های کمک‌درسی، فیلترهایی تعریف شده است و هر کس نمی‌تواند کتاب کمک‌درسی بنویسد. آن کتاب باید از حداقل امتیازهایی برخوردار باشد که در غیر این صورت مجوز چاپ دریافت نخواهد کرد. باید در حوزه مسائل دینی هم چنین کاری صورت پذیرد و مجموعه حداقل‌هایی از بعد محتوایی و شکلی تعریف شود که رعایت آن الزامی باشد و حداقل استاندارد خود را معین کند.
گاه برخی کتاب‌ها در حوزه دین با ادبیاتی ساده و برای عموم نوشته می‌شوند و به شمارگان بالا می‌رسند. آیا به نظر شما این آثار هم جزو کتاب‌های زرد هستند؟
دو دسته کتاب داریم؛ یک دسته کتاب‌های تخصصی، یک دسته کتاب‌های ترویجی. کتاب‌های ترویجی، متفاوت از کتاب‌های زرد هستند. در کتاب‌های ترویجی حتماً باید نویسنده اهلیت موضوع را داشته باشد؛ یعنی هم آشنایی لازم با موضوع و هم توان نوشتن مطالب برای مخاطب عمومی را داشته باشد. کتاب‌های ترویجی یعنی کتاب‌هایی که مخاطبان عمومی دارند و در نوشتن آنها باید محتوا و قالب درست باشند. ما به کتاب‌های ترویجی که شاید هم به شمارگان بالایی برسند، کتاب زرد نمی‌گوییم. نویسندگان کتاب‌های زرد دقیقاً مثل بساز و بفروش‌ها تنها با هدف سودجویی فعالیت می‌کنند بدون این که اهلیت آن موضوع را داشته باشند.
نظر شما