مهندس محمدرضا افضلی، عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره ضرورت‌های معادل‌سازی واژگان علمی اظهار کرد: با توجه به سرعت رشد علم در شاخه‌های مختلف دنیا، افراد به‌ویژه جوانان باید توانایی فهم، توضیح، تعریف و آموزش علم را داشته باشند.
زبان دارای ساختار واحدی است
وی افزود: دو شیوه عمل با سیل ورود واژگان جدید علمی وجود دارد؛ نخست تغییر زبان و دوم تغییر زبان به زبان غالب یعنی انگلیسی که ممکن است تا چند دهه دیگر زبان غالب نیز به زبان چینی یا هر زبان دیگر تبدیل شود.
مترجم شایسته تقدیر بیست و نهمین دوره کتاب سال، در بیان راه‌حل‌‌های حفظ زبان با وجود گسترش علم دنیا ادامه داد: توسعه زبان همراه با توسعه علم و تکنولوژی، یکی از راهکار‌های حفظ زبان فارسی است. زبان دارای ساختار واحدی است که در طول زمان تغییر نمی‌کند، بنابراین نکته اصلی به حوزه واژگان مربوط می‌شود. واژه یک قرارداد است، یعنی شاید نتوان برای برخی واژگان ریشه‌ای پیدا کرد.
سعه‌صدر دانشگاهیان نسبت به واژگان مصوب
افضلی درباره مقاومت برخی دانشگاهیان در بهکارگیری مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: وجود مقاومت تا حدودی طبیعی است که البته در مقابل همه واژگان وجود ندارد؛ به‌عبارتی دیگر اگر فرهنگستان یک‌هزار واژه مصوب را اعلام کند، شاید از این تعداد 500 واژه مناسب باشد. طرح این مطلب نباید به معنای زیر سؤال بردن تلاش اعضای فرهنگستان یا حمایت از برخی دانشگاهیان تلقی شود.
عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی عنوان کرد: شناخت ابتدایی برخی مفاهیم علمی به زبان انگلیسی صورت می‌گیرد که موجب اصرار دانشگاهیان در بهکارگیری واژگان لاتین می‌شود؛ به‌عبارتی‌دیگر دانشگاهیان مفاهیم علمی را با واژه انگلیسی شنیده و قبول کرده‌اند که نمی‌توان نسبت به این موضوع اشکالی را وارد دانست. انتظار داریم دانشگاهیان سعه‌صدر لازم را نسبت به واژگان مصوب داشته باشند.
معادل‌سازی برخی واژگان از سوی مردم عادی
وی ادامه داد: انتظار می‌رود واژه شفاف، گویا و جامع‌الاطراف باشد، هرچند که مجموع این ویژ‌گی‌ها یکجا جمع نمی‌شود. حتی برای برخی واژگان پرکاربرد مانند آب نیز این پرسش مطرح است که چقدر این واژه شفاف است؛ «چرا می‌گوییم آب؟» گاهی یک واژه جامع‌الاطراف نیست، اما دانشگاهیان باید قبول کنند که نیازی نیست یک واژه جامع‌الاطراف باشد. گاهی تشخیص ریشه بعضی واژگان لاتین برای انگلیسی‌زبان‌ها نیز مشکل است.
مترجم کتاب «راهنمای مسائل دینامیک مریام» گفت: برخی واژه‌سازی‌ها که از سوی دانشگاهیان یا نهاد‌های دیگر صورت می‌گیرد، چندان قابل توجه نیست به‌ویژه واژگان حوزه دستاورد‌های علمی که به مفاهیم انتزاعی مربوط نمی‌شود. مردم عادی طی استفاده از این دستاورد‌ها به ساخت واژگان دست می‌زنند که در بسیاری از مواقع نتایج بسیار قابل توجهی نیز به همراه دارد که به فکر دانشگاهیان نیز خطور نکرده است.
افضلی با اشاره به نمونه‌‌‌ای از معادل‌سازی مردم عادی اظهار کرد: مدتی قبل که به ترجمه کتابی درباره اتومبیل مشغول بودم، ترجمه فارسی یک واژه را پیدا نکردم، اما متوجه معنای فارسی آن شدم. تعمیر‌کاران به این واژه «شُُل‌‌گیر» یا «شِِِِل‌گیر» می‌گویند. استدلال آن‌‌ها برای بهکارگیری این واژه قرار گرفتن این قطعه زیر «گلگیر» بود. هرچند ریشه این واژه قدیمی نیست، اما در بیشتر نقاط کشور از این واژه استفاده می‌شود.
برقراری ارتباط ارگانیک بین دانشگاه، فرهنگستان و مردم
ویراستار آثار برگزیده در نوزدهمین و بیست و چهارمین دوره کتاب سال افزود: معادل‌سازی واژگان علمی در صلاحیت استادان دانشگاه و متخصصان فرهنگستان زبان و ادب فارسی است؛ واژه‌هایی که در صورت توافق اعضا وارد کتاب‌های درسی می‌شود. اما گاهی مفاهیم از طریق گمرک یا شبکه‌های مجازی اجتماعی وارد محاوره و ادبیات مردم می‌شوند. متأسفانه بین دانشگاه یا فرهنگستان و عامه مردم در حوزه واژه‌گزینی یا معادل‌سازی ارتباط ارگانیک وجود ندارد تا از معادل‌سازی عامه مردم مطلع شوند. به‌عنوان مثال نام علمی گل‌ها با آنچه در گل‌فروشی‌ها گفته می‌شود متفاوت است.
مترجم کتاب «طراحی اجزای مکانیکی» گفت: برقراری ارتباط ارگانیک بین سه بخش دانشگاه، فرهنگستان و مردم خوب است، اما کاری پر‌هزینه و نیازمند تشکیل گروههای متعددی است. گروههای تحقیق از سوی فرهنگستان به‌عنوان مثال می‌توانند در مناطقی مانند سرچشمه تهران به‌عنوان مرکز فروش لوازم خانگی به شناسایی معادل‌سازی‌های مردم بپردازد. فرهنگستان در این بین می‌تواند نقش داور و اشاعه‌دهنده را عهده‌دار باشد.
مروری بر پرونده
نویسنده کتاب شایسته تقدیر «واژه‌نامه مهندسی داده‌‌‌ها انگليسی ـ فارسی و فارسی ـ انگليسی)» در جایزه کتاب سال، با اشاره به تفاوت واژه‌گزینی و واژه‌سازی در حوزه علم گفت: این‌کار هرچند ممکن است تا حدودی سلیقه‌ای و ذوقی باشد، اما کاری علمی است و در واژه‌گزینی نباید تعصب داشت. متن کامل گفت‌و‌گوی محمد‌تقی روحانی رانکوهی با خبرنگار ایبنا را اینجـــــــــا بخوانید.
مدیر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان وادب فارسی، با اشاره به دیدگاه برخی درباره زبان انگلیسی به‌عنوان زبان علم گفت: انگلیسی، زبان علم نیست، اما هجوم این زبان به دیگر زبان‌ها مشهود است و همه زبان‌هایی که پیشینه تاریخی دارند و برای زبان خود ارزش قائل‌اند در حال مقابله با ورود واژه‌های انگلیسی هستند. متن کامل گفت‌و‌گوی دکتر نسرین پرویزی با خبرنگار ایبنا را اینجــــــــا بخوانید.
دوشنبه ۲۳ شهریور ۱۳۹۴ - ۰۸:۰۰
نظر شما